Morgunblaðið - 08.11.2004, Blaðsíða 32

32 MÁNUDAGUR 8. NÓVEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
✝ Kristín Jónsdótt-ir fæddist í Ær-
lækjarseli í Öxarfirði
hinn 19. dag jan-
úarmánaðar árið
1920. Hún andaðist í
Reykjavík 1. nóvem-
ber síðastliðinn. For-
eldrar hennar voru
bændahjón í Ærlækj-
arseli, Arnþrúður
Grímsdóttir frá
Tunguseli í Þistil-
firði, f. 8.5. 1890, d.
26.9. 1971, og Jón
Björnsson frá
Glaumbæ í S-Þing, f.
5.9. 1891, d. 1.10. 1941. Kristín var
elst sjö barna þeirra hjóna, en
systkini hennar eru: Stefán bóndi í
Ærlækjarseli, f.
6.6. 1921, Björn verkstæðismað-
ur á Kópaskeri, f. 17.10. 1922,
Grímur ráðunautur og bóndi í Ær-
lækjarseli, f. 25.8. 1925, d. 26.2.
1995, Karólína bóndi í Ærlækjar-
seli, f. 8.7. 1929, Guðrún Margrét
húsmóðir í Reykjavík, f. 3.12. 1931,
og Kristveig húsmóðir á Akureyri,
f. 16.7. 1933.
Kristín giftist 10.5. 1945 Einari
Braga rithöfundi, og hefur heimili
þeirra staðið í Reykjavík ríflega
hálfa öld. Börn þeirra eru: 1) Borg-
hildur geðlæknir við Landspítal-
ann, f. í Lundi í Svíþjóð 24.2. 1946;
fyrri maður hennar Viðar Strand
svæfingalæknir í Svíþjóð; skildu;
dætur þeirra eru: a) Una, doktor í
líffræðilegri mannfræði, kennari
dóttir hans og Svanhvítar Tryggva-
dóttur: Salka, f. 21.7. 1998. Dóttir
Jóns Arnarr og Ingunnar Ásdísar-
dóttur er Ásdís Gríma, f. 7.12. 1979,
við nám í Danmörku. Seinni kona
Jóns Arnarr er Elma Hrafnsdóttir
húsmóðir, f. 4.2. 1956; dóttir þeirra:
Kristín Birta, f. 6.6. 1982, stúdent;
dóttir hennar og Sigurðar Samik
Davidsen er Sesselja Sól, f. 19.1.
1999.
Kristín stundaði nám við héraðs-
skólann á Laugum í Reykjadal vet-
urna 1937–’38 og 1938–’39; í hús-
stjórnarskólanum á Laugum
1943–’44. Faðir hennar var lista-
vefari, óf allt sem þurfti til heimilis-
ins og margt fyrir aðra, auk þess
sem hann leiðbeindi öðrum um
vandasaman vefnað. Kristín nam
veflistina af föður sínum, síðar í
skóla og óf um langan aldur marg-
vísleg efni bæði til eigin nota og
sölu. Hún var heimavinnandi hús-
móðir 1945–’65, en starfaði eftir
það við leikskóla í borginni til 1992.
Hún var mjög listfeng, mátti heita
að allt léki í höndunum á henni; á
áttræðisafmæli hennar var efnt til
sýningar á 80 kjólum sem hún hafði
saumað og dóttir hennar varðveitt,
allt frá brúðarkjólum þeirra
mæðgna til brúðukjóla á leikföng
barna og barnabarna. Hún hafði
mikið yndi af myndlist og kvik-
myndum, hafði víða ferðast innan-
lands sem utan, meðal annars um
öll lönd Vestur-Evrópu frá syðsta
til nyrsta odda álfunnar og undi sér
best í hjarta stórborganna þar sem
söfn voru innan seilingar. Í Reykja-
vík sótti hún flestar myndlistarsýn-
ingar í nærri hálfa öld.
Útför Kristínar verður gerð frá
Dómkirkjunni í Reykjavík í dag og
hefst athöfnin klukkan 15.
við háskólann í Dur-
ham, Englandi, f. í
Reykjavík 19.2. 1971;
sambýlismaður Paul
Jeffrey safnvörður í
Oxford. b) Æsa, upplýs-
inga- og bókasafns-
fræðingur við Mennta-
skólann í Reykjavík, f.
á Akureyri 20.10. 1972;
eiginmaður Jóhannes
Skúlason kennari; börn
þeirra eru Eygló, f. 4.5.
2000, og Bragi, f. 11.12.
2003. Seinni maður
Borghildar er Rudolf
Rafn Adolfsson geð-
hjúkrunarfræðingur við Landspít-
alann, f. 29.7. 1951; dóttir þeirra er
c) Diljá menntaskólanemi í Reykja-
vík, f. í Osló 28.2. 1988. Stjúpbörn
Borghildar af fyrra hjónabandi
Rudolfs: a) Örvar sölumaður í
Reykjavík, f. 25.1. 1975, kvæntur
Kötlu Stefánsdóttur skrifstofukonu,
f. 30.9. 1975; dóttir þeirra er Sunna
Dís, f. 30.7. 2001. b) Hildur háskóla-
nemi í Reykjavík, f. 13.8. 1981. 2)
Jón Arnarr, húsgagna- og innan-
hússhönnuður, Selfossi, f. í Vest-
mannaeyjum 12.2. 1949; fyrri kona
hans er Sigrún Guðmundsdóttir
lektor í listgreinum við Kennarahá-
skóla Íslands; skildu; synir þeirra
eru: a) Orri ljósmyndari og tónlist-
armaður í Reykjavík, f. 5.11. 1970;
eiginkona Þórdís Valdimarsdóttir
kennari; börn þeirra: Eyja, f. 11.12.
1995, og Kári, f. 13.12. 1997. b) Arn-
arr Þorri, f. 12.3. 1975, d. 2.6. 2001;
Stína hans Braga, Bragi og Stína –
svo samrýnd voru þau hjón, svo sam-
ofin, einhuga í öllu, hvort með stórt og
heilt geð, að það má kalla að einum
huga hafi þau lifað í ást og áhrifum á
vini sína. Þau bundust ung heitum og
á áttræðisafmæli hennar ítrekaði
Einar Bragi það með fagurri athöfn
og færði heitmey sinni hring sem
tákn þeirra festarbanda sem aldrei
höfðu rofnað. Þau bárust víða ung
hjón við misjafnan efnahag en ríki-
dæmi mannkosta, og sáust aldrei fyr-
ir í rausn og gestrisni hvert sem leið
þeirra lá, um útlönd og heimaslóðir
við ýmsa vinnu til að sjá sér og sínum
farborða. Þau leystu löngum heimilið
upp á vorin til að afla viðurværis, um
hverja fardaga þurfti að finna nýtt
húsnæði en aldrei haggaðist sá góði
andi sem ríkti í híbýlum þeirra þar
sem öllum leið undur vel í hlýjunni og
virðingunni sem heimilisfólkið bar
hvert fyrir öðru og gerði þröngar
stofur rúmar og hátt til lofts. Æðru-
laus færðu þau sig um set og leið
langur tími áður en þau eignuðust
varanlegt heimili og eigin íbúð. Heim-
ilið stóð opið gestum og gangandi og
þótt efnahagurinn væri þröngur varð
allt svo drjúgt, kaffi og kringlur,
andagift og aðrar veitingar, samvist-
irnar frjóar og nærandi.
Ekki veit ég hvort vinur minn Ein-
ar Bragi kann því vel að ég minnist á
hversu margir fengu skjól hjá þeim,
því allt var veitt af örlæti og mannúð.
Ég veit dæmi þess líka að það gat
ráðið örlögum fólks sem komst í
umsjá lengur eða skemur þeirra
hjóna. Þau ætluðust ekki til að það
væri tíundað.
Hugumstór og hreinlynd, hæversk
bæði, stór í sér og látlaus og saman
fögnuðu þau öllu sem grær. Og höfðu
alla virðingu þeirra sem kynntust
þeim, og mesta og dýpsta þeirra sem
hafa þekkt þau bezt.
Hvernig var Stína? Ég man aldrei
til þess að hún hafi mælt styggð-
aryrði í hálfrar aldar vináttu við þau
hjón. Hún var mjög greind og jákvæð
í öllu og hafði fallega rödd sem bar í
sér góðleikann. Hún hafði skemmti-
legt kímniskyn og æðraðist aldrei,
talaði aldrei um sjálfa sig svo ég
muni. Í henni bjó mikið listfengi líka
og allt lék í höndum hennar. Í tuttugu
og fimm ár vann hún við leikskóla
með önnum heima fyrir. Hún óf mik-
ið, meðal annars trefla og sjöl og seldi
margt; saumaði og prjónaði á börn og
aðra afkomendur meðan hún hafði
heilsu; saumaði meðal annars glæst-
an brúðarkjól á Borghildi dóttur sína.
Handbragð hennar var fagurt og per-
sónulegt og manni fannst alltaf að
hún væri að ganga undir hag annarra
og efla.
Það var eins og allt greri og
blómstraði hjá Braga og Stínu og
bæri fagran ávöxt í mannlífi, afkom-
endum og skáldskap af ást þeirra.
Gott fólk verður seint kvatt þótt
leiðir skilji; hið vænsta aldrei. – Það
lifir og vakir hið innra, glitrar og
tindrar í minni sem glæðandi lind
gæzku og góðvildar.
Thor Vilhjálmsson.
Ég kynntist Stínu og Einari Braga
árið 1955. Ási í Bæ tók mig með í
heimsókn til þeirra á Suðurgötu 8.
Þau bjuggu þar, með börnin sín tvö, í
leiguíbúð á annarri hæð. Þetta gamla
og virðulega hús var í hálfgerðri nið-
urníðslu. Löngu seinna áttu þau hjón-
in eftir, í félagi við dóttur sína, að
kaupa allt húsið og gera það upp frá
grunni og endurhanna garðinn, hvort
tveggja er nú borgarprýði.
Satt að segja var ég dálítið feimin
að koma svona óboðin. En okkur var
tekið með einlægri hlýju og gleði,
enda Ási alls staðar aufúsugestur.
Þetta var upphafið að vináttu sem
hefur haldist síðan. Reyndar hef ég
verið svo heppin að búa alltaf nálægt
þeim, meira að segja um tíma í sama
húsi við Hverfisgötuna, annars í
næsta nágrenni í Vesturbænum eða
101 Reykjavík.
Allt var traust, hreint og fagurt í
kringum Stínu. Þegar ég hugsa til
baka minnist ég ekki að hafa nokkru
sinni heyrt hana reisa rödd. Hljóðlát
gleði og geislandi bros voru einkenni
hennar. Það var einhvern veginn eins
og maður hitti alltaf vel á hvenær sem
maður kom. Hún hafði einlægt nógan
tíma til að spjalla og átti margar góð-
ar vinkonur. Var einstaklega vinföst.
Meðan börnin voru lítil var hún
heimavinnandi húsmóðir en síðar
vann hún á barnaheimilum og undi
vel því starfi. Hún var mikill verk-
maður og listavefari. Áður en hún fór
að vinna úti aflaði hún sér eigin tekna
með þvi að vefa dúka, servíettur, sjöl
og efni bæði úr ull, hör og tvisti. Hún
lærði að vefa heima í Ærlækjarseli í
Axarfirði, hjá föður sínum, Jóni
Björnssyni bónda, sem var annálaður
vefari í sinni sveit. Hún saumaði stúd-
entsdragtina handa Borghildi dóttur
sinni og óf sjálf í hana efnið. Mér er
minnisstætt þegar Stína var að leggja
síðustu hönd á veisluborðið áður en
gestirnir komu. Við Borghildur vor-
um tvær einar í stofunni hjá henni á
Bjarnarstíg. Ég hafði orð á því hve
dúkurinn væri einstaklega fallegur,
allur í hvítsaumi. Hún lyfti einu horni
dúksins, skoðaði mynstrið og sagði til
dóttur sinnar: „Ég var einmitt á þín-
um aldri, Borghildur mín, þegar ég
saumaði hann, það tók mig heilan vet-
ur. Það var minn skóli.“
Stína var aldrei fyrir það að trana
sér og síður vildi hún láta gera veður
út af sinni persónu en var alltaf
reiðubúin að stofna til mannfagnaðar
fyrir aðra, til að mynda hélt hún
skemmtilegt boð í tilefni af fertugs-
afmæli Stefáns Harðar Grímssonar.
Hann bjó þá einn í herbergiskompu
við Hjarðarhaga, þau Einar Bragi
höfðu áður búið í sama húsi en voru
nú flutt í Unuhús við Garðastræti.
Þarna voru nokkur skáld saman kom-
in og hún bar fram hrísgrjónarönd
með lostætum rækjum, brauði og eð-
alvíni. Kvöldið leið í dýrlegum fagn-
aði. Stefán Hörður var hrærður og
glaður.
Það er margs að minnast og mikið
að þakka. Hér læt ég staðar numið.
Ég sendi fjölskyldu hennar og vinum
innilegar samúðarkveðjur.
Vilborg Dagbjartsdóttir.
Hinn fyrsta nóvember síðastliðinn
lest ein af bestu vinkonum okkar
hjóna, undirritaðs og Jónu heitinnar
Þorsteinsdóttur. Kristín var gift Ein-
ari Braga Sigurðssyni skáldi og í þau
35 ár sem við Jóna bjuggum á Kirkju-
bæjarklaustri voru þau nær árvissir
gestir sem ætíð var tilhlökkunarefni
að fá í heimsókn.
Minnisstæð er mér fyrsta heim-
sókn þeirra sumarið 1964, en þá var
með þeim í för skáldið Stefán Hörður
Grímsson, hógvær ljúflingur sem ég
hafði lítið þekkt áður.
Daginn eftir að þau komu ætlaði ég
að messa í fyrsta sinn í Bænhúsinu að
Núpsstað og slógust þau með í för. Þá
fagnaði landpósturinn og ferðagarp-
urinn Hannes Jónsson enn gestum á
hlaði, stóð oft við bænhúsvegginn og
tuggði strá rétt áður en tekið var til
en þá settist hann í sæti sitt vinstra
megin í bænhúsinu. Þessar messur
voru strax vel sóttar og árvissar.
Gestirnir mínir þrír, skáldin tvö og
Kristín, minntust oft þeirrar fyrstu.
Sumarið 1968 dvöldust við Jóna í
Kaupmannahöfn ásamt börnum okk-
ar tveimur, Æsu og Katli. Enn man
ég vel daginn þegar þau Einar og
Kristín komu í fyrstu heimsóknina til
okkar; höfðu frá mörgu nýstárlegu að
segja – nýkomin norðan frá Horn-
bjargi þar sem þau leystu vitavörðinn
frá störfum í mánaðartíma.
Krakkar okkar, einkum Æsa (Ket-
ill var rétt orðinn tveggja ára), tóku
miklu ástfóstri við þau hjón, einkum
Kristínu. Um haustið bjuggum við,
báðar fjölskyldurnar, á sama hóteli,
við í húsnæðisleit, þau senn á förum
til Svíþjóðar.
Einar grúfði sig daginn langan of-
an í skjöl á söfnunum en hann var þá
að heyja sér heimilda í Eskju. Kristín
vann á hóteli í miðbænum og kom oft
heim um sexleytið á daginn. Ég
minnist þess enn hvað krakkarnir
hlökkuðu til þegar Kristín kæmi úr
vinnunni. Nokkru síðar héldu þau
hjón svo til Stokkhólms en við flutt-
umst út í Gl. Holte í ágætt hús þar
sem við bjuggum fram eftir vetri. Ég
hafði tekið jeppann minn með til Dan-
merkur og ók þeim hjónum að sjálf-
sögðu út á flugvöll. Á Kastrúpsflug-
velli var þá allt minna í sniðum en nú
er, svo að við biðum þess að Stokk-
hólmsflugvélin færi á loft.
Þar sem við nú stóðum fjögur, ég,
Jóna og krakkarnir, og horfðum á
flugtakið varð Æsu, níu ára gamalli,
að orði og vottaði fyrir skeifu á barns-
andlitinu: „Nú verður aldrei gaman
fyrst þau eru farin.“
Nokkrum árum seinna, Æsa var þá
komin í menntaskóla, og var eitt
haustið í húsnæðishraki, en þá leystu
þau Einar og Kristín hnútinn og tóku
hana undir sinn væng.
Því er þetta rifjað upp að ég vil
minnast þess hvílík mannkostamann-
eskja Kristín var, vinföst og úrræða-
góð þegar á reyndi.
Þegar ég hugsa um farsælt hjóna-
band þeirra Einars Braga kemur
mér fyrst í hug hvað hún bjó honum
gott ból og lagði sig fram svo að hann
gæti notið næðis við ritstörf sín. Það
er heldur ekki smásmíði sem eftir
hann liggur – ljóð, þýðingar, minn-
ingar og frásagnir að ógleymdri
Eskju, fimm binda verki um Eski-
fjörð, heimahaga skáldsins.
Þegar ég minnist þeirra ára að þau
bjuggu stundum í fremur litlu hús-
næði, en gestrisnin og hjartarúmið
ætíð hið sama, þá rifjast upp frásaga
Stefans Zweigs í bók hans Veröld
sem var, um kynni hans af heimilum
ungra, franskra skálda. „… nú sá ég
fyrst hversu svívirðilega rangar hug-
myndir við heima höfðum gert okkur
um frönsku konurnar. Við höfðum
nefnilega séð þeim lýst í bókum sem
tízkudrósum, er ekki hefðu sinni á
öðru en spegla sig og lifa í ævintýrum
og óhófi! Hvergi hef ég séð betri og
hæglátari húsfreyjur en þessar spar-
sömu og látlausu eiginkonur skáld-
bræðranna, sem ætíð voru léttar í
bragði, jafnvel þótt þröngt væri í búi.
Þær önnuðust börnin, seiddu fram
töfrarétti á litlu eldavélakríli og
fylgdust þó af lífi og sál með starfi
bænda sinna.“
Þessi fátæklegu kveðjuorð mín
eiga ekki að vera nein drög að lífs-
hlaupi Kristínar Jónsdóttur, heldur
frekar þökk fyrir þá gæfu að hafa
kynnst henni og átt hana að vini í ára-
tugi. Hið sama gildir og með eftirlif-
andi mann hennar Einar Braga.
Jóhannes Kjarval komst einu sinni
svo að orði í útvarpsviðtali – mig
minnir 1965 – að hann væri orðinn
svo gamall að hann ætti enga vini sem
væru eldri en hann. Þessi orð meist-
arans festust í minni mínu. Og nú
finnst mér, sem er þó aðeins 76 ára,
að óðum líði að því að ég geti sagt hið
sama því að næstum mánaðarlega
kveð ég vin eða kunningja, oftast ögn
eldri en ég. Fyrir vestan sögðu menn
jafnan á kveðjustund: „Vertu kært
kvödd“ (kvaddur). Og þannig leyfi ég
mér nú að komast að orði.
Kristín Jónsdóttir, vertu kært
kvödd. Ég er svo þakklátur fyrir að
hafa kynnst þér – fyrir að hafa notið
vináttu þinnar, mannkosta og dreng-
skapar í áratugi.
Öllum aðstandendum þínum færi
ég hugheilar samúðarkveðjur.
Sigurjón Einarsson.
Nafna mín, Kristín Jónsdóttir, eða
Stína hans Einars Braga eins og mér
er tamast að kalla hana, var ein í góð-
vinahópi Jóns Óskars, mannsins
míns, þegar ég kynntist honum í
kringum 1960. Áður en ég vissi af var
þetta fólk líka orðið að bestu vinum
mínum og hefur verið það alla tíð síð-
an. Ég gleymi aldrei hve hlýlega þau
Stína og Einar Bragi tóku á móti mér
þegar ég kom fyrst á heimili þeirra
sem þá var í því sögufræga og fallega
húsi Unuhúsi við Garðastræti.
Reyndar komu alúðlegar móttökur
þeirra mér ekki alveg á óvart því
þannig hafði ég heyrt Jón lýsa þeim
hjónum. „Já, hún Stína,“ sagði hann,
„hún er einstök manneskja,“ og bætti
við: „Ef hennar nyti ekki við væri erf-
itt að halda Birtingi gangandi.“ Um
þessar mundir hafði menningartíma-
ritið Birtingur komið út í fimm ár og
átti eftir að koma út í mörg ár í viðbót.
Eins og kunnugt er var Einar Bragi
einn af stofnendum Birtings og rit-
stjóri ásamt Herði Ágústssyni, Jóni
Óskari og Thor Vilhjálmssyni. Heim-
ili þeirra Stínu og Einars Braga var
allan útgáfutíma Birtings eins konar
ritstjórnarskrifstofa með fundahöld-
um og um leið pökkunar- og dreifing-
armiðstöð. Þar mæddi mikið á Stínu
og mörg handtökin vann hún í þágu
ritsins, auðvitað án nokkurra launa.
En það voru ekki aðeins Birtings-
menn sem vöndu komur sínar á heim-
ili þeirra hjóna, sjaldan kom maður
svo í heimsókn að ekki væru gestir
þar fyrir, einn eða fleiri. Aldrei sá ég
Stínu öðruvísi en glaða yfir öllum
þessum gestagangi sem hlýtur þó oft
að hafa reynt á þolrifin því ég vissi að
sumir fastagestir voru ekki alltaf sem
best fyrir kallaðir þegar þeir knúðu
dyra, kannski á öllum tíma sólar-
hringsins, en þeir vissu að á heimili
Stínu og Einars Braga mætti þeim
alltaf vinátta og hlýja.
Stína var falleg kona, með bjartan
svip og geislandi bros. Umfram allt
var hún góð og skilningsrík, yfirlæt-
islaus og stillt í lund. Það fór ekki
framhjá neinum sem kynntist henni
og kom á heimili hennar og Einars
Braga hversu vel hún var verki farin
og hæfileikarík. Hitt vissu kannski
færri að þrátt fyrir ærin störf innan
heimilis og utan gaf hún sér tíma til
að rækta listræna hæfileika sína og
sköpunargáfu. Á áttræðisafmæli
hennar settu afkomendurnir upp
sýningu á flíkum sem hún hafði hann-
að og saumað á fjölskylduna, aðallega
kvenlegginn. Þetta var forkunnarfal-
leg sýning og eftirminnileg.
Síðasta áratuginn lagðist erfiður
sjúkdómur með æ meiri þunga á
Stínu. Þessu heilsuleysi tók hún með
miklu þolgæði. Þá var Einar Bragi
kletturinn, hjúkraði Stínu og tók að
sér heimilisstörfin. Hann þótti ekkert
líklegur áður til þeirra starfa. „Einar
Bragi kann nú ekki einu sinni að
sjóða hafragraut,“ sagði Jón Óskar
sér til málsbóta þegar talið barst að
fákunnáttu hans sjálfs í matargerð
einhvern tíma snemma á hjúskapar-
KRISTÍN
JÓNSDÓTTIR
Ástkær móðir okkar, tengdamóðir, amma og
langamma,
JÓHANNA ÁSGEIRSDÓTTIR,
Barónsstíg 31,
er lést á heimili sínu að morgni föstudagsins
29. október, verður jarðsungin frá Fossvogs-
kirkju þriðjudaginn 9. nóvember kl. 15.00.
Þeim, sem vilja minnast hennar, er bent á
Heimahlynningu Krabbameinsfélagsins.
Fyrir hönd ættingja og vina,
Guðrún Ágústa Janusdóttir,
Jensína S. Janusdóttir, Þorbjörn Karlsson,
barnabörn og langömmubörn.