Eintak - 07.04.1994, Qupperneq 10

Sævar M. Ciesielski hefur barist fyrir því frá því hann var látinn laus úr fangelsi fyrir tíu árum
að Guðmundar- og Geirfinnsmálin verði tekin upp aftur. í viðtali við Styrmi Guðlaugsson segist
hann ætla að heyja þá baráttu ævilangt ef því sé að skipta, enda líti hann ekki á sig sem frjálsan
mann fyrr en æra hans hafi verið hreinsuð. Hann ásakar Hallvarð Einvarðsson, ríkissaksóknara,
um að hafa komið saklausu fólki í fangelsi og segist vera reiðubúinn að mæta honum í dómsal
hvenær sem er og öðrum þeim sem komu að rannsókn málsins.
„Ég ásaka rannsóknarlögreglumennina,
Eggert Bjarnason og Sigurbjörn Víði Egg-
ertsson, fyrir að hafa beitt mig þvingunum
í upphafi málsins og fengið mig til að játa
á mig rangar sakir.“
Á undanförnum vikum hefur
EINTAK fjallað um nokkrar hliðar
Guðmundar- og Geirfinnsmálanna
þar sem fjölmargir hafa bent á að
annmarkar við rannsókn þeirra
hafi verið með þeim hætti að það
verði að taka hana upp aftur og leitt
að því getum að saklaust fólk hafi
verið dæmt fyrir tvö manndráp.
Tuttugu ár eru liðin síðan Guð-
mundur Einarsson og Geirfinnur
Einarsson hurfu sporlaust. Tæp-
um tveimur árum síðar beindist
grunur að hópi ungmenna um að
hafa verið valdur að hvarfi þeirra.
Dómar voru kveðnir upp í Saka-
dómi Reykjavíkur 1977 og í Hæsta-
rétti undir lok árs 1980, þyngstu
dómar frá því dauðarefsing var af-
numin á Islandi. Tíu ár eru ná-
kvæmlega liðin síðan Sævar M.
Ciesielski fékk frelsi eftir að hafa
setið í fangelsi samfleytt frá 12. des-
ember 1975. Við rannsóknina fékk
hann það orð á sig að hafa verið
leiðtogi hópsins. Frá því hann var
látinn laus hefur hann unnið að því
að fá málið tekið upp aftur og
hann, eins og flestir hinna sakborn-
inganna, heldur statt og stöðugt
fram sakleysi sínu. Þeir fullyrða að
játningar hafi verið knúnar fram
með harðræði en á þeim byggðust
dómarnir. Efnisleg gögn voru engin
sem með óyggjandi hætti bentu til
aðildar sakborninganna að láti
mannanna tveggja.
Sævar hefur verið búsettur í
Bandaríkjunum undanfarið ásamt
eiginkonu sinni og tveimur börn-
um en er staddur hér á landi um
þessar mundir. eintak hitti hann
að máli.
Sökkti sér ofan í máls-
gögnin á Litla-Hrauni
Hvernig tilfinning var að heyra
dóm sem hljóðaði upp á ævilangt
fangelsi lesinn yfir þér í Sakadómi
Reykjavíkur?
„Tilfinningin sem fór um mig
var vorkunnsemí. Mér fannst þeir
sem stóðu að rannsókninni, rann-
sóknarmenn og dómarar, eiga bágt.
Það var vitanlega mikill skellur að
heyra niðurstöðu Sakadóms en það
var ekki að vænta neins frá þessum
dómurum. Þeir voru búnir að sýna
það í gegnum dómsrannsókn
hvaða afstöðu þeir höfðu til okkar.
Þetta lá í loftinu. Ég fann það með-
al annars á þvf hvernig aðfarirnar
voru þegar ég var handjárnaður,
settur inn í bíl og keyrður niður í
dómsal. Mér er mjög minnisstætt
að á aftasta bekk í dómsalnum sátu
lögreglumenn með sólgleraugu
smjattandi tyggigúmmí. Eftir að ég
losnaði úr einangrun og fékk að
lesa blöðin sá ég líka að allir aðilar
voru búnir að dæma okkur fyrir-
fram.“
Þannig að þið bjuggust við
hörðum dómi?
„Við bjuggumst auðvitað við að
verða sýknuð þar sem við vorum
saklaus. En þrátt fyrir dómsniður-
stöðuna fannst mér ég ekki vera
sigraður. Eftir dómsuppkvaðning-
una var ég öruggari með mig vegna
þess að þá var búið að setja ákveð-
inn punkt. Ég taldi að síðar kæmi
sannleikurinn í ljós.“
Hélstu enn í vonina um sýknu
fram að dómi Hæstaréttar í des-
ember 1980?
„Já, vitanlega. I millitíðinni fór
fram harðræðisrannsókn og þar
kom margt fram sem sýndi fram á
hve fáránlega var staðið að rann-
sókninni. Fangaverðir vitnuðu til
dæmis um ýmiss konar harðræði
sem ég var beittur en það var bara
ekkert mark tekið á því í Hæsta-
rétti.“
Hvað hugsaðirðu eftir að
Hæstiréttur komst að niðurstöðu
og mildaði dóminn yfir þér úr
ævilöngu fangelsi í sautján ár?
„Ég veit það ekki. Ég hugsaði í
sjálfu sér ekki út í lengd dómsins.“
Þegar Hæstiréttur kvað upp
sinn dóm varstu búinn að sitja
inni í fimm ár og gast búist við að
sleppa eftir þrjú til fjögur ár.
Hvarflaði ekki að þér að sætta þig
við niðurstöðuna óháð sekt og
saldeysi, reyna að gleyma?
„Nei, ég hugleiddi það ekki einu
sinni. Það sem sat í mér var reynsl-
an úr einangrunarvistinni og
mannvonskan sem ég varð fýrir af
hendi rannsóknaraðila og fanga-
varða. Mér var alltaf stillt upp við
vegg eins og ég væri eitthvert
skrímsli.
Ég lifði og hrærðist í því daginn
út og inn að reyna að finna leiðir til
að sannleikurinn kæmi fram í dags-
ljósið. Ég lokaði mig mikið af á
Litla-Hrauni, las málsgögnin fram
og til baka og skrifaði hjá mér at-
hugasemdir og hugrenningar. Mér
leið betur með það að skrifa og það
hjálpaði mér að hugsa. í málsgögn-
unum eru fjölmörg atriði sem eru
rannsóknarverð en ekkert var gert í
því og rannsóknarmenn litu fram
hjá þeim. Þeir byggðu málið á játn-
ingum okkar sem þeir þvinguðu
fram og voru jafn vitlausar og raun
ber vitni.“
Hvernig leið þér þegar þú var
látinn laus?
„Fyrstu árin áttaði ég mig varla á
því að ég væri laus. Fangelsisvistin
sjálf gerði mig kannski ekki ófrjáls-
an heldur málið sjálft. Ég vonaðist
eftir að eitthvað yrði gert til að leiða
sannleikann í ljós og það átti við
um hina sakborningana líka, held
ég. Við ræddum það ekki mikið en í
þögninni bjó sannfæring okkar um
að eitthvað yrði gert.“
Hvernig tók samfélagið þér þeg-
ar þú komst út?
„Ég hugsaði meira um sjálfan
mig en hvað öðrum fyndist. Ég gat
horfst í augu við hvern sem var því
ég þurfti ekki að skammast mín fýr-
ir neitt. Almenningsálitið var á þá
leið að ég hefði orðið manni að
bana en ég vissi sjálfur betur. Það
var því ekkert að óttast."
Sakar Haiivarð um að
hafa fengið þau dæmd
með ólögmætum að-
gerðum
Hvenær byrjaðirðu að vinna að
því að fá málið tekið fyrir að nýju?
„Síðan ég var látinn laus hef ég
inn á milli verið að vinna í því. Til
að byrja með var ég að reyna að
finna leiðir og í framhaldi af því hef
ég bæði rætt við lögfræðinga og
dómsmálaráðuneytið. Ég benti
mönnum þar á ákveðin atriði sem
væru athugunarverð og sendi ráðu-
neytinu greinargerð síðasta haust.
Bók Þorsteins Antonssonar,
Áminntur um sannsögli, er líka að
verulegu leyti byggð á mínum
gögnum og því sem ég skrifaði í
fangelsinu. Ég mun svo væntanlega
fara fram á það við dómsmálaráðu-
neytið að settur verði setudómari
til að rannsaka hvernig staðið var
að rannsókn málsins.“
Á hvaða forsendum?
„Ég ásaka Hallvarð Einvarðs-
son númer eitt sem þann aðila sem
stóð á bak við allt saman. Ég ásaka
hann um að hafa með ólögmætum
aðgerðum komið því til leiðar að ég
var dæmdur fýrir glæpi sem ég kom
hvergi nærri. Ég ásaka rannsóknar-
lögreglumennina, Eggert Bjarna-
son og Sigurbjörn Víði Eggerts-
son, fyrir að hafa beitt mig þving-
unum í upphafi málsins og fengið
mig til að játa á mig rangar sakir.
Þessir tveir lögreglumenn héldu ut-
an um málið í marga mánuði og
aðrir rannsóknarlögreglumenn
komu ekki að því fýrr en það var
orðið eitt allsherjarrugl. Það er því
erfitt að sakast við þá því að þeir
sáu játningar sem komnar voru
fram og vissu ekki hvernig þær
voru tilkomnar."
Hverjar voru þessar ólögmætu
aðgerðir sem þú talar um?
„Hallvarður lét hjá líða að gera
það sem honum bar skylda til og
eins hvatti hann til þess að ákveðn-
ar niðurstöður yrðu þvingaðar
fram. Hann hvatti til þess að hamr-
að væri á sekt okkar og hann hvatti
til harðræðis. Eitt sinn við yfir-
heyrslu kvartaði ég undan því við
hann að ég væri beittur líkamlegu
ofbeldi og þá sagði hann að ég ætti
það skilið.“
Hverjir beittu þig harðræði?
„Eggert Bjarnason og Sigurbjörn
Víðir, sem komu fram við mig eins
og skepnur, og einnig nokkrir
fangaverðir. Ég veit að aðrir fanga-
verðir eru reiðubúnir að vitna um
þetta harðræði og nokkrir þeirra
gerðu það. I skýrslu um harðræðis-
rannsóknina kemur fram að þrír
fangaverðir vitnuðu gegn starfsfé-
lögum sínum um harðræði á fyrstu
dögum og vikum rannsóknarinnar.
Þeir voru gerðir að ósanninda-
mönnum með því að ekki var tekið
mark á framburði þeirra. Það er því
rangfærsla í dómi Hæstaréttar þar
sem segir að játningar okkar hafi
verið komnar fram áður en mögu-
legt harðræði hafi getað átt sér stað.
En þetta mál situr í svo mörgum og
ég veit að fleiri fangaverðir eru til-
búnir að vitna um að haldið var
fýrir okkur vöku með því að af-
tengja slökkvara þannig að sólar-
hringum saman var bjart í klefan-
um, haft uppi háreysti, að ég var
tvívegis hafður í fótajárnum dögum
saman, kaffærður í vaski og fleira.
Ég fór fram á þessa harðræðis-
rannsókn en ég er sannfærður um
að hún hefði aldrei farið af stað
nema af einni ástæðu; hún átti að
koma mér í koll. Ég hafði á tilfinn-
ingunni að það væri eitthvað plott í
gangi og fór því afskaplega varlega í
sakirnar. Auk þess átti ég erfitt með
að sjá hlutina í samhengi því ég var
illa á mig kominn andlega og lík-
amlega eftir langa einangrun þar
sem ég var hafður á alls konar lyfj-
um, eins og þunglyndislyfjum.
Sensasjónin átti að vera þannig að
slegið yrði upp í fjölmiðlum: „Sak-
borningur ber þungar sakir á rann-
sóknarlögreglumenn," eða eitthvað
í þeim dúr. Þannig átti að fást stað-
festing á því hversu slóttugur og
ógurlegur glæpamaður þessi Sævar
Ciesielski væri. Þórir Oddsson,
vararannsóknarlögreglustjóri, var
fenginn til að rannsaka yfirmann
sinn og undirmenn sem er auvitað
hneyksli. En þannig gátu þeir verið
vissir um að niðurstaðan yrði þeim
í hag.“
Játaði til að losna úr
einangruninni
„Ég nefni sem dæmi að í einni
samprófuninni var verið að reyna
að fá mig til að taka undir fram-
burð annarra um að ég hafi verið
við dráttarbrautina í Keflavík
kvöldið sem Geirfinnur hvarf. Þá
var stöðugt verið að hnippa í mig
og rifið í hár mitt sem Hallvarður
stóð fyrir. Þegar þeir sem voru við-
staddir voru spurðir um þetta á
meðan á harðræðisrannsókninni
stóð vildi enginn kannast við neitt
en það merkilega var að þeir voru
margsaga. Það harðræði sem ég
varð fyrir í þetta sinn varð til þess
að ég játaði seinna að hafa verið
með Einari Bollasyni, Sigurbirni
Eiríkssyni, Magnúsi Leópolds-
syni og Valdemar M. Olsen við
dráttarbrautina. Þeim var síðan
sleppt úr haldi eftir nokkurra mán-
aða einangrunarvist og greiddar
skaðabætur enda var augljóst að
þeir áttu engan þátt í hvarfi Geir-
finns. Ég var hins vegar dæmdur
fyrir að hafa borið að þeir hafi verið
við dráttarbrautina þrátt fýrir að
Hallvarður og félagar hafi þvingað
mig tiJ að játa þá dellu!
Éina harðræðið, sem var viður-
kennt að ég hefði verið beittur, er
að fangavörður hafi lostið mig
kinnhesti, en hann gerði nú
minnst. Þvinganirnar skiptu mestu
máli. Hallvarður átti að gæta þess
að bæði væri könnuð sekt og sak-
leysi en samt var hann að krefjast
þess af mér að bera rangar sakir á
aðra sem auðvitað er ólögmætt.
Einstefnan var alger og allt sem
ég sagði var reynt að eyðileggja. Ás-
geir heitinn Friðjónsson fikni-
efnadómari var að rannsaka fíkni-
efnamál á þeim tíma þegar Guð-
mundur hvarf. I skýrlu frá þeim
tíma kemur fram að leigubílstjóri
hafi keyrt mig að Umferðarmið-
stöðinni 26. janúar 1974 til að fara
með matvörur austur í ölfus til
kunningjafólks. Þar var ég um
kvöldið og kunningi minn vitnaði
um það. Ekki var tekið mark á þeim
vitnisburði. Kvöldið sem Geirfinn-
ur hvarf var ég staddur á Kjarvals-
stöðum og Vilhjálmur Knudsen
vitnaði um að ég hefði verið þar um
tíuleytið. En það var reynt að gera
þann framburð tortryggilegan. Ég
hafði átt að fara þaðan og keyrt frá
Vatnsstígnum með þremur öðrum
á Volkswagen til Keflavíkur á hálf-
tíma sem er óhugsandi um hávetur.
Það eru ótal svona lausir þræðir í
þessu máli frá upphafi til enda.“
Hvað fær fólk til þess að játa á
sig rangar sakir gegn betri vitund?
„Það er ekkert nýtt og í réttar-
farssögunni blasa dæmin um rang-
ar játningar við. En fólk þyrfti að
vera í einangrun til að átta sig á því
hvað raunverulega gerist. Fram
hafa farið rannsóknir víða um lönd
um áhrif einangrunarvistar á ein-
staklinginn. Niðurstaða danskrar
rannsóknar var á þá leið að eftir
HALLVARÐUR ElNVARÐSSON RÍKISSAKSÓKNARI
er borinn þungum sökum af Sævari í viðtalinu.
„Ég ásaka Hallvarð Einvarðsson númer eitt sem þann aðila sem
stóð á bak við allt saman. Ég ásaka hann um að hafa með ólög-
mætum aðgerðum komið þvítil leiðarað ég var dæmdur fyrir
glæpi sem ég kom hvergi nærri. “
„Hallvarður lét hjá líða að gera það sem
honum bar skylda til og eins hvatti hann
til þess að ákveðnar niðurstöður yrðu
þvingaðar fram. Hann hvatti til þess að
hamrað væri á sekt okkar og hann hvatti
til harðræðis.11
10
FIMMTUDAGUR 7. APRÍL 1994