Eintak - 07.04.1994, Qupperneq 12

Vitnisburður þriggja fangavarða um harðræði að engu hafður
Öllu hafnað nema
einum kinnhesti
Sævar Ciesielski
hefur reynt að fá Guðmundar-
og Geirfinnsmálin tekin fyrir aft-
ur frá þvíhann var látinn laus úr
fangelsi fyrir tíu árum.
„Skuggi þessa máls hvíliryfir
mörgum sem urðu fyrir miklum
sárindum, bæði sakþorningum
og aðstandendum þeirra. Þetta
situr í fóiki enn í dag og það vill
réttlæti. Svo má ekki gleyma
sárindum aðstandenda þeirra
sem hurfu. Allt þetta fólk á rétt
á því að sannleikurinn komi
fram. “
Mannvonskan ein er varla
nægileg skýring?
„Mitt persónulega álit er að Hall-
varður hafi alltaf ætlað sér að taka
við af Þórði Björnssyni ríkissak-
sóknara. Hjá honum og fleirum
skipti miklu máli fyrir starfsfram-
ann að loka málinu, hvernig sem
þeir færu að því. Ef maður skoðar
söguna og hvernig sakamál hafa
verið rekin í gegnum aldirnar þá
sést samlíking með þessu máli og til
dæmis því hvernig kirkjuvaldið
gekk fram. Biskuparnir réðu yfir
mannafla og gátu handtekið menn
og pyntað til játninga sem þóttu
henta. Síðan skipuðu þeir dóm þar
sem tilkvaddir voru menn úr
prestastétt. Þessi tækni er kunn.
Málatilbúnaðurinn gegn okkur
byggðist ekki á neinu því það voru
engin efnisleg gögn, einungis var
dæmt eftir játningum okkar. Þá
verður að hafa í huga hvernig þær
voru fengnar og við hvaða aðstæð-
ur. Það verður að gera greinarmun
á orsök og afleiðingu. Upphaf
málsins var það að borið var á okk-
ur að við værum viðriðin þessi tvö
mannshvörf en rannsóknarmenn-
irnir gátu aldrei svarað því hvaðan
þeir hefðu það þrátt fyrir að vera
spurðir um það fyrir sakadómi.
Játningarnar fylgdu í kjölfarið en
voru ekki upphafið.“
Fólk á rétt á því að
sannleikurinn komi fram
Hefurðu fengið einhver við-
brögð við greinargerðinni sem þú
sendir yfirvöldum síðastliðið
haust?
„Nei, ég hef ekki fengið nein við-
brögð frá yfirvöldum frá því ég
byrjaði að vinna að því að fá málið
tekið upp aftur.“
Þú ert ungur enn. Hvers vegna
gleymirðu þessu ekki bara og
heldur áfram að lifa lífinu?
„Heldurðu að ég hefði ekkert
annað við líf mitt að gera en að
berjast ef ég væri sekur? Og ég er
ekki einn um það að vilja fá fram
sannleikann. Skuggi þessa máls
hvílir yfir mörgum sem urðu fyrir
miklum sárindum, bæði sakborn-
ingum og aðstandendum þeirra.
Þetta situr í fólki enn í dag og það
vill réttlæti. Svo má ekki gleyma
sárindum aðstandenda þeirra sem
hurfu. Allt þetta fólk á rétt á því að
sannleikurinn komi fram. Ég á líka
rétt á því að fá mínar skaðabætur.
íslendingar hafa skilið frelsi ein-
staklingsins á svo einkennilegan
hátt og sett samasemmerki milli
þess og athafnafrelsis, annað hefur
vart komist að. Mannréttindi eru
Hinn n. október 1979 lauk rann-
sókn á meintu harðræði sem Sæv-
ar M. Ciesielski taldi sig hafa ver-
ið beittan í Síðumúlafangelsinu við
rannsókn Geirfmns- og Guðmund-
armálanna. Þórir Oddsson vara-
rannsóknarlögreglustjóri var feng-
inn til að annast rannsókn málsins
með bréfí dagsettu 30. maí sem
undirritað var af Ólafi W. Stef-
ánssyni ráðuneytisstjóra í dóms-
málaráðuneytinu. Þá var hann jafn-
framt skipaður rannsóknarlög-
reglustjóri ríkisins um tíma í stað
Hallvarðar Einvarðssonar, sem
var vararíkissaksóknari á meðan á
rannsókn málanna stóð og tengdist
þeim verulega.
Þórir var því fenginn til að rann-
saka áburð Sævars á hendur raun-
verulegum yfirmanni Þóris og und-
irmönnum hans í rannsóknarlög-
regluliðinu. Rökin fyrir því að Þór-
ir var talinn hæfur til að takast á
hendur þessa rannsókn voru þau
að hann hafði dvalist erlendis og
ekki komið nálægt rannsókn máls-
ins. Horft var framhjá tengslum
hans við þá sem lágu undir sök
Sævars.
Fróðlegt er að fletta í gegnum
gögn þau sem safnað var vegna
harðræðisrannsóknarinnar. Þar er
að finna skýrslur sem teknar voru,
greinargerðir Sævars, bréfaskipti
milli manna og fleira. Hér á eftir er
staldrað við þá staði í gögnunum
þar sem aðrir en sakborningar
vitna um harðræði.
Dekrað við sökunaut-
ana, að mati rannsókn-
ardómarans
Örn Höskuldsson, rannsóknar-
dómari í málinu, lagði fram skýrslu
við harðræðisrannsóknina. Þar
kemst hann einkennilega að orði:
„Sævar Marinó reyndi í þinghaldi
hinn 11. janúar að bera fyrir sig að
hann hefði verið þvingaður til þess
að játa á sig sakir í „Guðmundar-
málinu“. Ég tók ekkert mark á
framburði hans þar sem ég vissi
betur, en ég var viðstaddur þegar
hann skýrði fyrst frá og svo var
einnig hans réttargæslumaður Jón
hins vegar hornsteinn frelsisins og
þau eru fótum troðin hér á landi.
Við erum ekki aðilar að Mannrétt-
indasáttmála Evrópu og lögin eru
fremur sniðin að því hvað hentar
kerfinu en einstaklingnum. Það er
Oddsson hrl. og á honum að vera
manna best kunnugt um að ffam-
burður Sævars var rangur."
Burtséð fá því hvort Sævar hafi
einhvern tíma játað á sig sakir að
viðstöddum Erni afsannar það ekki
að hann hafi verið beittur harðræði
áður sem gæti hafa orðið þess vald-
andi að hann játaði á sig sakir í
þessu tilviki. Sævar rekur einmitt
eitt slíkt dæmi í viðtalinu. örn seg-
ist bera fullkomið traust til lög-
reglumannanna. En: „Ef ég hefði
eitthvað átt að finna að störfum
þeirra í sambandi við málsrann-
sóknir þessar þá var það helst að
þeir dekruðu of mikið við söku-
nauta...“
Svo mörg voru þau orð.
Yfirfangavörðurinn svín-
beygir Sævar
Kjartan Kjartansson var fanga-
vörður um tíma í Síðumúlafangels-
inu. Hann sagði orðrétt þegar hann
var kallaður fyrir vegna rannsókn-
arinnar: „Ég var þarna ásamt fleiri
fangavörðum staddur í milliher-
bergi milli varðstofu og yfirheyrslu-
sals fangelsisins, sem er fyrst til
hægri, er inn í fangelsið kemur. Að
yfirheyrslu þeirra Eggerts Bjarna-
sonar og Sigurbjörns Víðis yfir
Sævari Marinó liðinni, fannst mér,
að yfirheyrslunni ætti að vera lokið.
Svo var þó ekki. Gekk Gunnar
Guðmundsson, yfirfangavörður,
þá mjög berserkslega inn í yfir-
heyrsluherbergið og upphófst væg-
ast sagt allmikill hávaði og ég leit í
augu nærstaddra fangavarða. Ég
var ekki viss um, hverjum bæri
skylda til að opna hurðina og at-
huga hvað þarna færi fram. Þegar
ég sá ekki, að neinn hefði kjark til
að athuga hvað væri að gerast, opn-
aði ég hurðina. Ég sá ekki, að
Gunnar væri í hættu staddur, en
mér virtist sem Sævar Marinó hefði
verið svínbeygður, enda hefði hann
ella ekki kallað: „Stilltu þig, stilltu
þig, Gunnar, Gunnar." Gunnar
Guðmundsson skipaði mér að loka
tafarlaust. Ekki heyrði ég að fleira
gerðist þarna inni.“
eins og lögin séu fyrir kerfið en ekki
fólkið. Nú eru tuttugu ár síðan
þessir menn hurfu og sem betur fer
hefur margt breyst. Aðskilnaður
dóms- og framkvæmdavalds er
orðinn gleggri og vegna lýðveldisaf-
mælisins er líka meiri umræða um
mannréttindi og rétt einstaklings-
ins í þjóðfélaginu. Því tel ég að það
hafi skapast grundvöllur fyrir því
að skoða þetta mál. Fólki er að
verða ljóst að við erum tuttugu ár-
um á eftir mörgum öðrum þjófé-
lögum þegar mannréttindi eru
annars vegar.
Gunnar bar hins vegar við rann-
sóknina að hann hafi aðeins brýnt
raustina.
Fangaverðir yfirheyra
sakborninga samkvæmt
fyrirmælum
Fangavörðum er óheimilt að yf-
irheyra fanga og Gunnar neitar að
hann eða aðrir hafi gefið fanga-
vörðum skipun um slíkt. Skúli
Steinsson fangavörður sagði hins
vegar þegar hann var kallaður fyrir
sem vitni:
„Ég man ekki hvort það var
Gunnar Guðmundsson eða rann-
sóknaraðilar þessara mála sem
sögðu mér að taka það sem Sævar
segði niður á blað og afhenda þeim
það. Það var tekið fram við mig að
láta engan sjá þetta sem kæmi frá
Sævari nema Gunnari Guðmunds-
syni eða rannsóknaraðilunum. Það
kom síðan að ég afhenti rannsókn-
araðilunum slíka upplýsingamiða.“
Eggert N. Bjarnason, rann-
sóknarlögreglumaður, sagðist
minnast þess að hafa fengið minn-
ismiða frá fangavörðum en staðið í
þeirri trú að það hafi verið að ósk
fanganna.
Jóna Sigurjónsdóttir hafði
aðra sögu að segja: „Ég veit til þess
að ákveðnir fangaverðir voru að yf-
irheyra framangreinda gæslufanga.
Er þar um að ræða Skúla Steins-
son, Högna Einarsson og Örn
Ármann Sigurðsson. Ég held að
yfirheyrslur fangavarðanna hafi að-
allega beinst að Sævari Ciesielski og
hefur það verið að undirlagi, Arnar
Höskuldssonar, Eggerts Bjarnason-
ar og Sigurbjörns Víðis, eða alla-
vega með vitund þeirra. Eins var
Gunnar Guðmundsson, forstöðu-
maður að yfirheyra. Ég var ekki
sjálf vitni að þessum yfirheyrslum
en byggi þetta á tali samstarfs-
manna minna.“
Haldið vakandi og tusk-
aður til
Guðrún Óskarsdóttir, fanga-
vörður, sagði meðal annars þegar
hún var kölluð fyrir:
„Það eina sem ég get borið um er
að í tvö skipti heyrði ég, þegar verið
var að yfirheyra Sævar Ciesielski,
einhverja „pústra". Ekki get ég sagt
til um hvenær þetta var eða hverjir
það voru sem voru að yfirheyra
Sævar Ciesielski. Þegar þetta var þá
voru einhverjir - að ég tel rann-
sóknarlögreglumenn - að yfirheyra
Sævar í yfírheyrsluherberginu
(hornherberginu). Mér virtust
þessir „pústrar“ vera þannig að ver-
ið væri að slá einhvern - heyrði ég
eins og hálfgerðar stympingar og
eins og einhver kveinkaði sér. ...
Viðbrögð mín við þessu voru þau
að mér líkaði þetta ekki og talaði ég
um þetta við Jónu Sigurjónsdóttur,
samstarfskonu mína.“ Umrædd
Jóna var einnig kvödd til sem vitni.
Hún sagði meðal annars:
„Með mér á vaktinni var Skúli
Steinsson og að mig minnir Erling-
ur Guðmundsson, en ekki man ég
hvor þeirra stjórnaði vaktinni. Þeg-
Mér finnst því fáránlegt að yfir-
,völd skuli ekki kanna það þegar
maður er búinn að berjast fyrir því
árum saman að fá mál tekið upp
aftur og segist vera saklaus. Það er
mergurinn málsins. Þrískipting
valdsins var upphaflega hugsað til
þess að ríkisvaldið gæti ekki náð sér
niðri á einstaklingi án þess að ein-
hver hluti þess gætti réttar hans. 1
þessu máli lögðust allir angar valds-
ins á eitt. Ég held að þetta mál sé
ekki skoðað vegna þess að þeir sem
ráða eru hræddir um að eitthvað
annað komi í ljós, eitthvað meira
ar við mættum þarna á vaktina þá
var Gunnar Guðmundsson, sem
var að ljúka vakt, að ræða við Örn
Höskuldsson í síma, að ég heyrði.
Ég get ekki sagt til um hvað þeim
fór á milli. Eftir þetta símtal tjáði
Gunnar Guðmundsson þeim Skúla
og Erlingi, að það ætti að halda
þeim Sævari Marinó Ciesielski og
Tryggva Rúnari Leifssyni vak-
andi um nóttina og var það gert.
Skúli og Erlingur fóru í mörg skipti
um nóttina inn í klefa til þeirra
Sævars og Tryggva Rúnars, að
ástæðulausu þ.e. án beiðni Sævars
og Tryggva og eingöngu í þeim til-
gangi að vekja þá.“
Síðan segir Jóna frá því að Skúli
hafi gert sér það að leik „að hlaupa
með stól framan á sér á vegginn
milli varðstofunnar og klefans sem
Sævar var í. Af þessu kom mikill
hávaði. Þeir Skúli og Erlingur fóru
inn í kefann til Sævars og Skúli
„tuskaði" Sævar til og varnaði hon-
um að hafa ábreiðu (prjónahúfu)
yfir ljóskúplinum í loftinu, en
slökkvarinn hafði þá löngu áður
verið gerður óvirkur þannig að
ávallt logaði ljós í klefanum.11
Jóna sagði ennfremur frá því að
Tryggvi Rúnar hefði verið angraður
af Skúla og Erlingi. Þeir hafi sífellt
verið að bera á hann að hann kall-
aði upp úr svefni nafn stúlku sem
fannst látin í Vík í Mýrdal. „Þetta
var þó ekki rétt hjá þeim, því
Tryggvi hafði ekki verið að kalla
upp úr svefni, heldur lugu þeir
þessu að honum og virtist Tryggvi
trúa þessu. ... Undir morgun talaði
Skúli um það við Tryggva Rúnar að
heppilegast myndi vera að líma
heftiplástur fyrir munninn á
Tryggva svo köllin heyrðust ekki í
honum. Með samþykki Tryggva
Rúnars límdu þeir Skúli og Erling-
ur grisju fyrir munninn á Tryggva.
Notuðu þeir heftiplástur til að festa
grisjuna. Þegar Gunnar Guð-
mundsson kom á vaktina kl. 08:00
sögðu þeir Skúli og Erlingur hon-
um frá þessu með plástrunina."
örn, Gunnar, Skúli og Erlingur vís-
uðu framburði Jónu á bug sem fjar-
stæðu, allir sem einn. Fram kom
misræmi í dagbókum fangelsisins
varðandi hvaða fangaverðir voru á
vakt saman um það leyti sem Jóna
segir að þessir atburðir hafi átt sér
stað. Þótti það rýra framburð
hennar.
Fangapresturínn ekki
tekinn trúanlegur
Séra Jón Bjarman, þáverandi
fangaprestur, sendi dómsmálaráð-
herra bréf í maí 1978 þar sem hann
fór fram á rannsókn á meintu harð-
ræði við yfirheyrslur sakborninga.
Hann nefnir sérstaklega atvik sem
eiga að hafa átt sér stað þegar Sæv-
ar, Erla Bolladóttir og Kristján
Viðar Viðarsson voru leidd til
samprófunar snemma í maí 1976.
„Tilefni beiðnar minnar er ekki
það, að ofangreindir sakborningar
hafi farið þess á leit við mig að ég
hlutaðist til um eitt eða annað, sem
að rannsókninni snýr, heldur hitt,
að þau hafa öll í sálgæzluviðtölum
og alvarlegra."
Hvert er næsta skref hjá þér?
„Ég mun fara fram á að skipaður
verði setudómari til að rannsaka
málið. Ég á fullan rétt á því.“
Áfellistu réttarkerfið?
„Nei, ég áfellist menn. Ég er ekki
að ráðast á kerfið, lögregluna og
dómstóla, í heild sinni. I þessu máli
gerðust nokkrir menn brotlegir í
starfi af einhverjum hvötum sem ég
skil ekki og vil fá það rannsakað. Ég
er ekki að ráðast á dómsmálaráðu-
neytið en mér finnst því skylt að
gæta réttarstöðu einstaklingsins í
við mig greint mér frá, hvað gerðist
í þetta umrædda sinn, án þess að ég
fitjaði upp á málinu eða legði fyrir
þau spurningar,“ segir orðrétt í
bréfinu. „Frásaga þeirra er í megin-
atriðum samhljóða. Erla Bolladótt-
ir greindi mér frá þessu í maí 1976,
Sævar Marinó í janúar 1978 og
Kristján Viðar nú fýrir skömmu.
Þessir sakborningar hafa ekki verið
samvistum nema í samprófunum
og í réttarsal frá því í desember
1975-“
Séra Jón rekur síðan kjarnann í
frásögn þremenninganna og segir:
„í samprófuninnni var lagt hart að
Sævari að játa lýsingu Erlu á atvik-
um en hann virtist ringlaður og
miður sín og ekki vita hvaðan á sig
stóð veðrið. Meðan að þessu fór
fram greip Eggert í hár Sævars,
kippti honum og hrinti til og frá
svo hann var nærri fallinn á gólfið
og ógnaði honum. Seinna, þegar
Sævar mótmælti einhverju, gekk
Gunnar yfirfangavörður að honum
og löðrungaði hann. Samprófunin
endaði í upplausn við það að Erla
fór að æpa í móðursýkiskasti, var
þá kallað á tvo fangaverði, sem
drógu Sævar til klefa síns.“
Þremenningarnir sögðu svo
svipaða sögu þegar þau voru kölluð
fyrir. Njörður Snæhólm, rann-
sóknarlögreglumaður, og Hallvarð-
ur Einvarðsson, ríkissaksóknari,
mundu eftir kinnhestinum en aðrir
viðstaddra ekki. Að öðru leyti
höfnuðu allir að Sævar hefði verið
beittur harðræði. Gunnar sagði
hins vegar sjálfur:
„Ég finn það á mér að ég hef ekki
slegið Sævar Ciesielski og tel mig
vera saklausan af þessum áburði.
Hins vegar tel ég mig ekki hafa efni
á því að segja, eða rengja, framburð
þeirra Hallvarðs Einvarðssonar og
Njarðar Snæhólm. Hins vegar þá
veit ég, að ég gerði þetta ekki.“
Tveimur dögum síðar mætti
Gunnar aftur og bókað var eftir
honum:
„Þegar ég hef nú heyrt framburð
Hallvarðs Einvarðssonar og Njarð-
ar Snæhólm og þar sem mér er
ómögulegt að trúa, að þeir fari með
rangt mál, þá harma ég, að þetta at-
vik skyldi eiga sér stað þó mér sé
það með öllu hulið svo og tilurð
þess, að umrætt atvik átti sér stað.
Fleira hef ég ekki um þetta að
segja.“
Hæstiréttur hafnaði því með
þögninni að Sævar Ciesielski hefði
verið beittur harðræði, utan kinn-
hestsins frá Gunnar Guðmunds-
syni, forstöðumanni Síðumúla-
fangelsisins. Um leið voru þrír
fangaverðir gerðir að ósanninda-
mönnum. I dómsorðum segir að-
eins: „Það er ámælisvert, að fanga-
vörður laust einn hinna ákærðu
kinnhest við yfirheyrslu, en ráðið
verður af gögnum máls, að fram-
koma fangans við rannsóknarmenn
í umrætt skipti hafi verið víta-
verð.“©
þjóðfélaginu. Ég vona að þetta mál
verði tekið upp aftur og við getum
lært eitthvað af því.“
Muntu eyða ævinni í að berjast
fyrir því?
„Já, ef því er að skipta. Ég er
reiðubúinn til að mæta Hallvarði
Einvarðssyni og öðrum þeim sem
komu nálægt rannsókn málsins
hvenær sem er fyrir dómi. Ég hef
engu að tapa. Segi þeir mig ljúga þá
verða þeir að sanna það. Eg vil ein-
mitt að þeir opni á sér munninn því
þá get ég rekið ofan í þá fullyrðing-
arnar.“Q
„Ég er ekki að ráðast á kerfið, lögregluna
og dómstóla, í heild sinni. I þessu máli
gerðust nokkrir menn brotlegir í starfi af
einhverjum hvötum sem ég skil ekki og vil
fá það rannsakað.“
Gæsluvarðhaldsfangelsið við SfÐUMÚLA.
Sævar var hafður þar í haldi í um það bil tvö ár. „Það sem sat í
mér var reynsian úr einangrunarvistinni og mannvonskan sem ég
varð fyrir af hendi rannsóknaraðila og fangavarða. Mér var alltaf
stillt uþþ við vegg eins og ég væri eitthvert skrímsli. “
12
FIMMTUDAGUR 7. APRÍL 1994