Eintak - 07.04.1994, Side 20

Guðmundur Andrí Thorsson skrífaði grein um ímynd karímannsins
í eintak fyrir nokkrum vikum. Hann átti í einhverjum erfiðleikum með hana.
Nú hafa vandræði Andra aukist. Hann skilur ekki köttinn sinn.
ömlKisu
Kötturinn minn skilur mig ekki.
Og það sem verra er: ég verð þess
aldrei áskynja að hann reyni að
skilja mig. Stundum horfi ég
stranglega á hann og veifa vísifmgr-
inum og segi sittu eða stattu eða
farðu út í búð fyrir mig og hann er
þá alls ekki á svipinn eins og hann
skilji mig. Hann er ekki einu sinni á
svipinn eins og hann sé að reyna að
skilja mig. Svipur hans lýsir hinu
algera tómlæti, hinu algera skeyt-
ingarleysi, hinu algera áhugaleysi
um mig, sem gef honum þó að éta
og klappa honum þegar hann vælir
um það. Hann bara liggur þarna
með þessi augu sem hvíla kannski á
mér en gætu allt eins hvílt á kakt-
usi, og sterkustu hugsanlegu við-
brögðin við sanngjörnum tilmæl-
um mínum um að létta undir með
heimilisrekstrinum eru þau að
hann fer kannski að sleikja á sér
aðra loppuna af vandvirkni og alúð
sem lýsir svo megnri fýrirlitningu á
þessum manni með vísifmgurinn
að ég spyr mig hvað það er sem
bærist í höfði kattarins. Ekki neitt?
Hann veit ekkert. Hann skilur
mig ekki. Hann veit ekkert um afl
mitt. Hann gerir sér enga grein fyr-
ir yfirburðum mínum. Ekki hefúr
hann lesið neinar bækur, ekki kann
hann að hnoða snjóbolta, hann
kann ekki að blístra. Fyrirlitning
hans á mér er algjörlega ómakleg.
Hann veit til dæmis ekki að mér
væri í lófa lagið að dáleiða hann, ef
ég aðeins kærði mig um. Þá myndi
ég fara nær honum með vísifmgur-
inn og snúa honum og snúa og láta
kattarpíslina fylgja snúningunum
með augunum þar til hann væri
orðinn svo ringlaður að hann héldi
að hann væri lóa eða borðfótur.
Hann veit ekki að ég gæti hætt
þessu öllu, sagt þessum samningi
upp einhliða með engum fýrirvara,
sagt sem svo að ég væri orðinn leið-
ur á því að veita honum húsaskjól
og mat og fá ekkert annað í staðinn,
fá ekki einu sinni að láta hann sitja
og standa og sækja spýtur, að ekki
sé talað um að elda af og til mat. Sá
grunur hvarflar aldrei að honum,
ég er ekki til fýrir honum sem slík-
ur, heldur einungis athafnir mínar,
þær athafhir mínar sem varða hann
beinlínis — hann heldur að tilvera
mín sé einungis þessar athafnir, að
opna fyrir honum hurðir og þjón-
usta á alla lund, hann veit ekki að
ég hef mína vinnu út í bæ. Hann
veit ekki að ég get tekið ákvarðanir,
til dæmis þá ákvörðun að opna alls
ekkert þessa hurð sem honum
þóknast að segja mér að opna.
Það er vegna þess að hann er
hrekklaus. Hann á sér einskis ills
von af mér. Kötturinn er nefnilega
sneyddur skopskyni, og húmorinn
og græskan eru systkin og því er
hann græskulaus. Hann er vissu-
lega grimmur fjendum sínum úr
hópi annarra katta og þeim dýrum
sem hann hefur gaman af að leika
sér að, en gagnvart mér er hann
græskulaus. Hann veit nefnilega
ekki að hann er mér háður og und-
ir mér komið að hann geti farið sín-
ar eigin leiðir — hann er í sömu að-
stöðu gagnvart mér og íslenska
þjóðin gagnvart Evrópubandalag-
inu og öðrum alþjóðlegum stofn-
unum sem hún vill einungis hafa
gott af en ekki leggja sinn skerf til.
Hún er hrekklaus hún kisa og það
er þess vegna og ekki út af neinu
öðru sem ég opna ævinlega dyrnar,
tek fram dósahnífinn og strýk loð-
inn haus þegar farið er fram á það: í
samskiptum okkar er ég veikari að-
ilinn vegna þess að ég er sterkari
aðilinn.
Kisa skilur mig alveg. Hún vefur
mér um kló sér. Hún situr þarna á
miðju eldhúsgólfinu, bústin og
þrifleg með spegilgljáandi feld og
sælleg kampahár og þegar ég birtist
tekur hún skyndilega að syngja þau
átakanlegustu harmaljóð sem get-
ur; öll sú eymd sem henni tekst að
fýlla kveinstafi sína af gæti brætt
Sighvat Björgvinsson og hvað þá
kveif eins og mig, sem stekk ævin-
lega til fullur sektarkenndar og
munda dósahnífinn. Þegar innvols
dósarinnar er svo komið á dallinn
hennar og síðan ofan í hana lallar
hún makráð út úr eldhúsinu, sleikj-
andi út um og næstum eins og
pínulítið hróðug og ég er henni al-
gjörlega gleymdur. Þar til hún
heyrir að ég er farinn að vinna —
þá kemur hún til að labba svolítið
fram og aftur á lyklaborðinu beint
fyrir framan skjáinn.
Það er ég sem skil ekki kisu. Ég er
stundum að bauka eitthvað og gjóa
á hana auga af og til ef ske kynni að
mér myndi vitrast eitthvað og
stundum hætti ég baukinu og fer að
horfa á hana ef ske kynni að eitt-
hvað myndi uppljúkast fýrir mér og
stundum stend ég hreinlega á fætur
og geng upp að henni og horfi
djúpt í augu henni ef ske kynni að
ég myndi fá einhver botn í hana. Ég
sé bara hyldjúpan leyndardóm.
Bara loppu og trýni og eyru sem
snúast örlitið og augu sem geyma
grængolandi leyndardóm. Og þó ég
hugsi stundum beisklega um að
hún hafi haft mig að fífli í þessari
samningagerð um húsnæðisskil-
málana, skyldurnar séu mín megin,
kostnaðurinn og armæðan, en
makræðið skuli hún sjá um á móti,
þá veit ég í raun betur. Hún skilur
bara samninginn sínum skilningi.
Á sinn hátt færir hún nefnilega
björg í bú — alveg á sinn sérstaka
hátt.
Hún veiðir. Og það er best að
taka það strax fram áður en lengra
er haldið að það eru ekki fuglar sem
hún kemur með og leggur á sæng-
ina glöð og stolt yfir sínu litla fram-
lagi. Það eru heldur ekki rottur,
ekíci einu sinni mýs — ekki einu
sinni hamstur drengsins úr næsta
húsi. Með ærnu erfiði dröslar hún
hins vegar heim feng sínum og
kemur með inn í stofu, kumrandi
af æsingi og veiðigleði og villidýrs-
eðli og sá fengur er ævinlega sá
sami: kattarskömmin virðist sem sé
hafa komist að þeirri niðurstöðu að
það sem þetta heimili vanhagi helst
um séu gamlar og blautar dag-
blaðadræsur. Dagblöð — ekki
tuskur eða þaðan af ókennilegri
dræsur: dagblöð. Og þó ég stæði til
eilífðarnóns og góndi í græn djúp
augna hennar yrði ég aldrei neinu
nær um það hvað veldur. Kannski
er eitthvert efni í prentsvertunni
sem hún er háð; kannski heldur
hún að hún sé að gleðja okkur
hjónin með því að færa okkur les-
efni, eins og það sé ekki alltof mikið
af því fýrir — sennilegasta skýring-
in er þó þessi: Á hverjum morgni
sér hún detta inn um lúguna þessar
ókennilegu hrúgur og líklega hefur
hún dregið þá nærtæku ályktun að
hér sé einhver að færa okkur mat-
inn okkar, hún heldur sem sé að við
borðum dagblöð, og auðvitað er
það rétt hjá henni í vissum skiln-
ingi. Dagblöð eru okkar andlegi
kostur sem er svo næringarlítill að
við hugsum ekki einu sinni út í það
hvort um fæðu sé að ræða heldur
maulum bara hugsunarlítið. Dag-
blöð eru hrökkbrauð andans. Og
þarna er hún kisa sem sé óþreyt-
andi á þönum við að útvega okkur
hrökkbrauð.
Hvers vegna heldur fólk í bæjum
og borgum dýr? Sumir eiga hund
og gagnkvæmur trúnaður myndast
vegna þess að augu hundsins eru
ekki grængolandi og hyldjúp held-
ur raunamædd og fúll af visku og
skilningi — seppi skilur. Aðrir
halda hunda sökum þess unaðar
sem þeir hafa af því að láta dýrið
hlaupa á eftir spýtum og sitja og
standa og hoppa í gegnum gjarðir.
Sumir hafa ketti og masa við þá
daginn út og inn og gæða dýrið
mannlegum eigindum, láta það
vera uppbót þess sem saknað er úr
mannheimum, hvort heldur það er
foreldri, vinur, maki eða afkvæmi.
Og enn aðrir eru bara allt í einu
komnir með kött inn á heimilið án
þess að hafa tekið um það nokkra
ákvörðun. En það myndast aldrei
gagnkvæmur trúnaður þar. Maður-
inn skilur aldrei köttinn — köttur-
inn skilur eflaust aldrei manninn.
Sambandið geymir ótal skilaboð
fram og aftur, en lesturinn á þ'ess-
um skilaboðum er algerlega frjáls;
kötturinn getur túlkað manninn að
vild sinni, sem nokkurs konar apa
til að hafa að fífli eða félaga og vin
og maðurinn getur túlkað köttinn
hvort heldur sem tígrisdýr eða
dúkku; báðum er sama, manninum
er sama þegar hann strýkur um
kverk og leikur á mal kattarins eins
og hljóðfæri — kettinum er hjart-
anlega sama svo framarlega sem
hann fær sinn mat og sitt mjúka og
dökka horn. Fólk sem býr í bæjum
og borgum hleypir dýrum inn á
heimili sín til þess að geta myndað
samband við aðra lífveru sem er
öðruvísi en þau sambönd sem það
myndar við aðra menn. Þetta er
skilmálalaust samband, þetta er
orðalaust samband, það snýst þegar
öllu er á botninn hvolft ekki um
merkingu, meiningu, túlkun —
heldur um eitthvað allt annað.
í samskiptum okkar við köttinn
erum við skrýtið dýr, þetta elsku-
lega og blíða dýr sem er svo kjána-
legt að laðast að öðrum dýrum án
undirhyggju; án þess að hugsa út í
hvað gott við getum haft af því.
Sambandið við köttinn er nefnilega
sambandið við okkur sjálf óspillt af
skynseminni. Samband okkar við
köttinn er algerlega tilfinningalegt
og óskynsamlegt og skilmálalaust,
og það sem mest er um vert: það er
algerlega tilgangslaust. Þess vegna
skjátlaðist mér áðan þegar ég sagði
að fólk í borgum og bæjum héldi
dýr til þess að bæta sér það upp sem
á vantaði í mannlegum samskipt-
um — köttur kemur aldrei í stað-
inn fyrir mannlegt samneyti vegna
þess að samband við hann er í
grundvallaratriðum allt annars eðl-
is. Við ölum kött ekki upp, við
kennum honum ekki að lesa eða
ganga, okkur stendur hjartanlega á
sama um þroska hans og gáfur. Við
hlutumst ekki til um tilveru hans,
nema hvað við hendum honum af
borðinu þegar hann gerist of nær-
göngull við matinn okkar. Sá sem
fær sér kött sem mannsígildi hlýtur
að verða fýrir vonbrigðum vegna
þess að kötturinn kemur og fer eins
og honum sýnist, hann fer sínar
eigin Ieiðir.
Hvað er það sem laðar okkur að
honum? Ég spyr aftur: hvers vegna
heldur fólk í bæjum og borgum
ketti? Svarið felst í því að neita að
svara. Það er ekki út af neinu, það
hefur engan tilgang eins og ég sagði
áðan; það er ómeðvituð aðferð
okkar við að ná sambandi við sjálf
okkur eins og við erum þegar við
buslum í vatni, rótumst í heyi,
stöndum á fjallsbrún; þegar við
gleymum þessari fáránlegu yrðingu
Descartesar — cogito ergo sum, ég
hugsa og því er ég; áttum okkur á
því að þessu er einmitt öfúgt farið:
við erum þá aðeins þegar við
gleymum að hugsa.
Ég skil alveg köttinn og kisa skil-
ur mig. Hún talar við mig á sinn
einhæfa máta, hún heilsar þegar ég
kem heim og gefur sterklega í skyn
að hún hafi verið alein og yfirgefxn
og hraklega með hana farið, það er
einhver mild ásökun ævinlega í
mjálmi hennar, hversu aumt sem
það verður. Þegar hún ræðst á
handarbakið á mér uppfull af
stundarórum um að hún sé villidýr,
herðir hún ævinlega malið um all-
an helming, svo sem til að gefa til
kynna að allt sé þetta til skemmtun-
ar gert. Og þegar ég hneigi trýni
mitt að trýni hennar teygir hún það
fram og hnusar, rétt eins og þegar
hún heilsar vinum sínum, þeim
fressköttum hverfisins sem eru
henni svo eftirlátir og óáreitnir að
mér virðast þeir vera samkyn-
hneigðir. Og þegar kvöldin loga og
golan er svo þýð að hún er andar-
dráttur þá drögum við hjónin fram
skóna okkar og förum í peysurnar
okkar hlýju og frakkana okkar víðu
og göngum þegjandi út á vit logans
í vestri. Hún kemur þá alltaf undan
einhverjum bílnum eða út úr ein-
hverjum garðinum; jafnvel þótt
hún sé einhvers staðar langt í burtu
að leita gamalla dagblaða þá finnur
hún lyktina sem berst með golu-
nefnunni og hún veit hvað stendur
til og hleypur af stað og finnur okk-
ur; og saman göngum við þrjú, við
tvö hægt og samtaka í víðu ffökk-
unum hlýju, hún með stórum
sveigum inn í hvern garð þar sem
dagblað kann að leynast, saman
höldum við hópinn í áttina vestur,
á vit sólarlagsins.
20
FIMMTUDAGUR 7. APRÍL 1994