Vikublaðið - 10.03.1994, Blaðsíða 3

VIKUBLAÐIÐ 10. MARS 1994
Viðhorf
3
Vil ég ritskoða?
Meint ritskoðunarárátta formanns Sagnfræðingafélagsins
Sagnfræðingafélag íslands stóð
fyrir ráðstefnu um söguskoðun
Islendinga 19. febrúar. Sjö fram-
sögumenn fluttu erindi, tveir rithöf-
undar og finnn sagnfrxðingar. Ríkis-
útvarpið hljóðritaði erindin og um-
ræðurnar og má búast við að á næst-
unni verði hljóðvarpað hluta af því
sem þar fór frarn. Sagnfrxðingafélag-
ið mun beita sér fyrir að fá erindin birt
í einhverju formi. Ráðstefnan var
gríðarlega vel sótt. Helstu hvatar að
henni voru annars vegar uinræðan í
þjóðfélaginu í vetur um sögnskoðun
íslendinga í kjölfar þáttaraðarinnar
Þjóð í hlekkjum hugarfarsins og hins
vegar 50 ára lýðveldisafmælið. Þó til-
efnið hafi verið m.a. sjónvarpsþætt-
irnir stóð ekki til að þeir yrðu sjálft
uinræðuefni ráðstefnunnar. Mikil
gróska hefur verið innan sagnfræð-
innar á undanförnum misserum og er
því ekki að undra að málefni sem þetta
sé tekið fyrir.
Páll Vilhjálntsson, blaðamaður hjá
„Vikublaðinu sem vit er í“, skrifaði
langa grein um ráðstefnuna í 9. tbl
þess. Það er góðra gjalda vert. Vanga-
veltur hans unt hvað hafi verið sagt á
ráðstefhunni gefa þó ærið tilefni til at-
hugasemda, jafnvel ekki vanþörf á
endurskoðun á efnistökum blaða-
mannsins, nema tilgangurinn hafi
beinlínis verið að ögra til andsvara.
Þegar ég las grein Páls af ráðstefn-
unni hvarflaði að inér að hann hefði
ékki verið viðstaddur hana, svo fjar-
stæðukennd voru efnistökin. Hann
gerir mig ábyrgan fyrir orðum sem ég
sannanlega lét ekki frá mér falla í því
fornti sem hann skrifar.
Hannes Hólmsteinn fór eitt sinn í
blaðagrein í Pressunni mannavillt og
blandaði mér og einhverjum gomlum
Stefán F.
Hjartarson
Ef sagnfrœðingar kœmu
að þáttagerð sem ráð-
gjafar væri það sem
aflaga fœri á ábyrgð
sagnfrœðingsins án þess
að hann hafi haft stjórn
á handritagerðinni.
Því bœri að láta ábyrgð
og valdfara. saman.
skólafélaga sínum úr sagnfræðinni
saman, en við Hannes vorum aldrei
saman í sagnfræðinámi við Háskóla
Islands, eins og hann staðhæfði.
Þó svo að Hannes hafi gert aðför að
mannorði mínu í grein sinni, yppti ég
bara öxlum yfir axarskafti hans. Press-
an dæmir sig sjálf. Oðru máli gegnir
um orð Páls í Vikublaðinu. I lann ger-
ir mig að sérstökum talsinanni rit-
skoðunar á heimildarmyndum um
sagnfræðileg efni og jafhar við afskijrti
kínverskra kommúnista af heimildar-
inynd um Maó-tse-Tung.
Abyrgð og valdfari
saman
Páll segir að víða í þjóðfélaginu hafi
komið ffam kröfur um að banna þætti
Baldurs Hermannssonar og að berg-
mál þeirrar umræðu hafi heyrst á ráð-
stefnu Sagnfræðingafélagsins. Páll
skýrir svo frá: „En þegar formaður fé-
lagsins [Stefán F. Hjartarson] segir
það upphátt að nauðsynlegt sé að
sagnfræðingar fái vald yfir því sagn-
fræðilega efhi sem tekið er til umfjöli-
unar í sjónvarpi er komin fræðileg
þyngd á bakvið kröfuna, það er ekki
lengur nafnlaus almenningur sem
hana gerir.“ Þetta er ekki 'rétt. Eg lét
þau orð falla að vanda ætti undirbún-
ing og rannsóknir við gerð heimilda-
þátta. Ef sagnfræðingar kæmu að
þáttagerð sem ráðgjafar væri það sem
aflaga færi á ábyrgð sagnfræðingsins
án þess að hann hafi haft stjórn á
handritagerðinni. Því bæri að láta á-
byrgð og vald fara santan. Páll sleppir
algerlega að vitna til röksemda minna
urn ábyrgðina. Að einhver hafi getað
lesið úr orðum mínurn að ég vildi ger-
ast boðberi ritskoðunar er svo fjar-
stæðukennt að engu tali tekur. Þá má
því við bæta að fullyrðing Páls um að
ég hafi látið þau orð falla á ráðstefn-
unni að þættirnir Þjóð í hlekkjum
hugarfarsins væri sögufölsun er ó-
sönn. Mál sagnfræðinga á ráðstefn-
unni var einna helst að þættirnir
hefðu verið sntekklausir og leiðinlcg-
ir.
Eg greindi frá því viðhorfi mínu að
æskilegt væri að sagnfræðingar
gegndu stærra hlutverki við gerð
heimildarþátta og að meira fé þyrfti
að leggja í rannsóknarvinnu við undir-
búning þeirra. Þetta var stutt innskot
af minni hálfu úr sal og ekki hluti af
setningarræðu minni.
Páll Vilhjálmsson er í grein sinni
hrifinn af söguskoðunum sem cru af-
dráttarlausar og útiloka aðrar. Sagn-
fræðingar sem ríða á vaðið með nýjar
skoðanir höfða til hans. En af frásögn
hans að dæma á varfærni í ályktunum
ekki upp á pallborðið hjá honutn.
Sumar athugunarsemdir Páls eru
sérkcnnilegri en aðrar. Hann upplýsir
að Gunnar Karlsson prófessor hafi
alist upp í sveit og að bróðir hans sé
formaður Landssambands sauðfjár-
bænda og ræður af þessum tengslum
að fagiegt mat Gunnars á landbiinaði
mótist af þeim! Þetta eru langsóttar
skýringar. Það mætti gera athuga-
semdir við margt fleira en ekki er á-
stæða til á þessunt vettvangi að hafa
þær fleiri.
Hlutverk sagnfræðinga við rann-
sóknir og miðlun þekkingar hefur
orðið rneira áberandi en áður. Sagn-
ffæðingar geta fagnað því að alntenn-
ingúr hefur áhuga á starfi þeirra. Víða
erlendis hafa bækur sagnfræðinga
vakið mikla athygli og verið seldar í
umtalsverðu magni. Við þurfum að
vera vakandi fyrir sjálfstæði fagsins og
megum ekki gerast taglhnýtingar ein-
hverra hagsmunahópa í þjóðfélaginu
sem stýra vilja rannsóknum sér í hag.
Ráðstefna Sagnfræðingafélags íslands
um söguskoðun íslendinga sýndi að
rithöfundar og sagnfræðingar eru
reiðubúnir að taka fyrir viðkvæm mál
á gagnrýnan hátt og brjóta þau til
mergjar.
Sagnffæðingar vilja ekki fá einka-
rétt á að tjá sig um söguleg efni og
miðla þekkingu - til þess eru margir
færir - en það liggur í hlutarins eðli að
sagnfræðingar eru þjálfaðir í að vinna
úr heimilduin og setja þekkinguna í
fræðilegt samhengi og geta því ekki
skotið sér undan siðferðislegri ábyrgð.
Höfundur er formaður
Sagnfræðingafélags Islands
Krafa um Vestfjarðahjálp frá
öðrum kjördæmum
Utvegsmenn um allt land og
aðrir fulltrúar kjördæma
annarra en Vestfjarða þrýsta
nú grimmt á ríkisstjórnina og einstaka
þinginenn um að fleiri kjördæmi en
Vestfirðir fái notið sértækra aðgerða.
Ríkisstjórnin tók í síðustu viku þá á-
kvörðun að leggja 300 til 500 milljón-
ir króna til fyrirtækja og sveitarfélaga
á Vestfjörðum ineð hliðsjón af at-
vinnuástandinu eftir að hafa fengið
tillögur þar um frá stjórn Byggða-
stofnunar. Onnur kjördæmi telja sína
stöðu að litlu eða engu leyti skárri.
„Það er nú flest fokið af því sem rík-
isstjórnin sagðist í upphafi hafa að
leiðarljósi. Hvern man ekld hrokafull-
ar og neikvæðar ræður Davíðs Odds-
sonar um sértækar aðgerðir?“ segir
Ólafur Ragnar Grímsson forinaður
Alþýðubandalagsins um aðgerðir rík-
isstjórnarinnar. „Hið nýja fagnaðarer-
indi var að ekkert mætti gera nema
með almennum aðgerðum. Nú hefur
ríkisstjórnin hins vegar ákveðið sér-
tækari aðgerðir en nokkur dæini eru
um á síðari árum. Nú skal eingöngu
sett tjármagn úr ríkissjóði til fyrir-
Hvað er gert í bíla
málum ríkisins?
- spyr Margrét Frímannsdóttir
Margrét Frímannsdóttir alþingis-
kona hefur sent Ijármálaráð-
herra fyrirspurn, þar sem Friðrik er
inntur eftir úrbótum í bifreiðamálum
ríkisins í samræini við skýrslu Ríkis-
endurskoðunar frá 1992. Hún spyr
sérstaklega hvort eitthvað hafi verið
gert til að draga úr rekstrar- og við-
haldskostnaði.
SpurningarMargrétar eru í átta lið-
um og vill hún m.a. fá upplýsingar um
kostnað, heildarakstursþörf, kaup á
vegurn Innkaupastofnunar ríldsins,
aksturssamninga og bílaleigukostnað.
Friðrik Qármálaráðherra
„Fram kemur í skýrslu Ríkisendur-
skoðunar að stofnunin telur ólíklegt
að hagræði hljótist af einkavæðingu
bifreiðaaksturs ríkisins. Þessum mál-
um sé vel fyrir komið hjá stærstu
stofnunum þess. Hins vegar megi
margt bæta í bifreiðamálum annarra
stofnana ríkisins sem verða megi til
þess að skila lægri rekstrar- og við-
haldskostnaði," segir Margrét og vill
vita hvað gert hafi verið gert til að
hrinda úrbótatillögum Ríkisendur-
skoðunar í framkvæmd.
tækja í einum landshluta og þó alls
ekki til allra byggðarlaga í þeim lands-
hluta. Og bara sumra fyrirtækja. Þessi
nýjasta uppákoma í ríkisstjórninni,
sem deilt er urn eins og annað, sýnir
að ekki er lengur heilsteypt lína eða
heil brú í Jiví sem ákveðið er við ríkis-
stjórnárborðið. Eðlilega munu full-
trúar byggðarlaga á Norðurlandi,
Austfjörðum og ekki síst á Suðurnesj-
um spyrja hvers vegna þau eru skilin
eftir utangarðs og geta beitt nákvæm-
lega sömu rökum og réttlæta nú að-
gerðir vegna Vestfjarða," segir Ólafur
Ragnar.
Ragnar Arnalds og Steingrímur J.
Sigfússon áttu sl. þriðjudag fund með
útgerðármönnum af Norðurlandi.
„Þeir spyrja eðlilega um hliðstæðar
aðgerðir fyrir Norðurland," segir
Ragnar. „Ég tók þátt í umfjöllun um
þessi mál í Byggðastofnun,'en þar var
gerð úttekt á stöðunni og þaðan koinu
upprunalegar tillögur um þessar að-
gerðir. Þar lagði ég áherslu á að aug-
ljóslega yrði að skoða hliðstæð tilvik
annars staðar á landinu og að það væri
barnaskapur ef menn héldu að þeir
kæmust upp með að einangra slíkar
aðgerðir við Vestfirði. Það verður á
hinn bóginn að viðurkennast að staða
fyrirtækja á Vestfjörðum er óvenju
erfið og því eðlilegt að byrja að líta á
vandann þar, því mörg fyrirtæki sem
halda uppi heilu byggðarlögunum þar
eru á barrni gjaldþrots. Fyrirtæki sem
standa rnjög illa má þó víðar finna og
Ólafur Ragnar Grímsson: Þessi nýjasta
nppákoma í ríkisstjórnimii sýnir að
ekki er lengur hcil hní í því sem ákveð-
ið er við ríkisstjómarhorðið.
erfitt að segja að Vestfirðingar hafi
farið verr út úr minnkun aflaheimilda
en aðrir. Samdrátturinn er ahnennur,
en það er eins og Vestfirðingar hafi
einhvern veginn haldið verr á sínum
spilum og ekki lagað sig að santdrætt-
inum eins og gerst hefur víðast annars
staðar,“ segir Ragnar.
Hann nefnir einnig að á fundinum
með útgerðarmönnunum að norðan
hafi verið rætt um að það væri hættu-
legt að aðstoða fyrirtæki sem kannski
væri engin leið að bjarga, en gripu oft
til þess ráðs að bjóða ntiklu hærri verð
fyrir fisk en aðrir, án þess að geta stað-
ið undir slíku.
Lesendur skrífa
Meira um
umhverfismál
Kæri ritstjóri
I 7. tölublaði Vikublaðsins kem-
ur fram sú skoðun Ingibjargar Sól-
rúnar Gísladóttur að vinstri menn
hafi vanrækt umhverfismál. Þetta
er hárrétt, en um ieið hafa jieir
verið nánast þeir einu til að láta sig
málið skipta þótt það hafi sem bet-
ur fer breyst.
Ég vildi gjarnan sjá tjallað unt
umhverfismál í Vikublaðinu og þá
helst með pólitísku ívafi, því málið
er rnjög pólitískt. Að sinna um-
hverfismálum af þeirri alvöru sem
Jiau krefjast er raunar grundvöllur
þess að nienn geti í framtíðinni
rifist urn hægri og vinstri eða yfir-
leitt nokkuð annað.
Efnið býður uppá mjög fjöl-
breytta umfjöllun, allt frá vatns-
skorti í Mið-Austurlöndum til
jiess hvernig við högum okkur í
eldhúsinu; góð húsráð o.s.frv. Eini
pytturinn sem umfjöllun um um-
hverfismál getur dottið í er sá að
draga upp skelfilega mynd með
þeirn eftirmála að allt sé vonlaust.
Annars fannst rriér urnrætt tölu-
blað mjög skemmtilegt, ekki síst
viðtalið við Jón Orm Halldórsson.
Bændablaðið var hins vegar nokk-
uð þungt; maður torgar því þá
bara á lengri tírna.
Hjörtur Hjartar
Skyggnigáfa
skáldsins
Ileiðraða Vikublað
íslenskur landbúnaður og þeir
félagar Baldur Hermannsson og
Hrafri Gunnlaugsson hefur verið
vinsælt umræðuefni undanfarin
misseri og ekki síst í Vikublaðinu.
Þess vegna datt mér í hug að þið
hefðuð áhuga á að vita að skáldið
Stefán Hörður Grímsson sá fyrir
hina alrætndu sjónvarpsþætti
Baldurs, Þjóð í hlekkjum hugar-
farsins, þegar árið 1989. Að
minnsta kosti er hægur vandi að
sjá slíka forspá í einu ljóða hans úr
verðlaunabókinni Yfir heiðan
morgun. Ljóðið heitir Mynd og
hljóðar þannig:
Sauðmeinlaus þjóð
horfir á grimmd sína
speglast
í vœngjum fugls
sem hún megnar ekki
ad reyta
Við lestur þess verður þeirn sem
sáu títtnefridan þátt ósjálfrátt
hugsað til hans. Er þá leikur einn
að skilja ljóðið sem vörn fyrir
þjóðina og bændur hennar sem
skáldið kallar sauð-meinlausa (og
sýknar þar með af þeirri illu með-
ferð á fé sem sagt var frá í þættin-
uin) en þeir sáu einmitt grimmd
sína speglast á skjánum í Jiáttum
Baldurs sein er.undir verndarvæng
fugls (Hrafns) sem þjóðin (og
Vikublaðið) getur ekki „reytt“ því
að hann er bara skipaður í hærri
stöðu ef það er reynt að reka hann.
Ljóðið heitir þar að auki Mynd en
Baldur var jú að gera (heimilda)-
rnynd um griinind jijóðarinnar
fyrr á öldum.
Auðvitað er Jietta ekki eina túlk-
unarleiðin á þessu fallega ljóði en
óneitanlega á hún vel við og væri
ekki í fyrsta skipti sem skáld hafa í
ljóði lýst óorðnum hlutum með
slíkri nákvæmni að kalla mætti
skyggnigáfú.
Með kveðju,
Arniann Jakobsson
stud. mag.