Vikublaðið - 06.01.1995, Blaðsíða 4

4
Viðhorf
VTKUBLAÐIÐ 6. JANÚAR 1995
Lýðræði en
eina von
barnanna!
Nú þegar von er til þess að
fljódega verði skipt um hús-
bónda í menntamálaráðu-
neytinu og linni því sinnuleysi um ís-
lensk menntunarmál sem ríkt hefur í
fjögur ár, er mikilvægt að vinstri
menn ræði hvaða uppeldissteíhur
rétt sé að leggja tilgrundvallar skóla-
og menntastarfi. Eg hef um nokkra
hríð kynnt mér hvaða steihur séu lík-
legastar ol að aðstoða íslensk börn
við að verða skapandi og gagnrýnir
einstaklingar sem fullfærir séu til að
takast á við að móta það samfélag
sem þeir búa í. Hér á efrir geri ég
nokkra grein fyrir hugmyndum mín-
um um þennan mikilvæga málaflokk
íslensks samfélags.
Menningarleg mishröðun íslensks
samfélags mótar allt uppeldi. Afleið-
ingamar hafa orðið mjög alvarlegar
og meðal annars falið í sér einangrun
bama ffá atvinnulífinu og tilgangi
vinnunnar. Þessu nátengt er ein-
angrun þeirra ffá öðrum aldurshóp-
um og sundurgreining tilvemnnar í
ákveðin hólf eða bása. Börnin era
sviff heildstæðum skilningi á því
samfélagi sem þau Iifa í. Þess í stað er
þeim boðið upp á skefjalausa neyslu
og dýrkun á hetjum fjölmiðlanna.
Þarf víst engan að undra þó vem-
leikafirring þeirra verði slík að þau
geri sér illa eða ekld grein fyrir af-
leiðingum illra gerða. Fjöldi dæma
slíks hafa komið ffam upp á síðkastið
hérlendis og erlendis. Og hér er
einna alvarlegast að uppeldið beinir
bömum ekki inn á þær brautir að
samfélagið sé eitthvað sem mennim-
ir hafi skapað og því sé unnt að
breyta. Þvert á móti er þeim innrætt
að svona sé þetta nú einu sinni og
verði sjálfsagt áffam. Slíkt uppeldi
leiðir til glötunar.
Brotakennd stefna eða
engin
Því miður er eitt helsta einkenni
íslenskra stjómmála að umræða og
stefnumótun á sviði menntamála er
skammarlega lítil. Flokkamir hafa
lida stefnu í málaflokknum og
stjómkerfið stendur sig lidu betur.
Grautað er í hlutum hér og þar en
erfiðlega gengur að móta heildstæða
stefnu hvað þá að fylgja eftír þeirri
stefnumótun sem þó hefur átt sér
stað.
Lýsandi dæmi þessa má finna í
„Áfangaskýrslu um mótun mennta-
stefnu" sem nefnd á vegum mennta-
málaráðherra samdi. Þrátt fyrir að
leikskólar landsins hafi orðið hlutí
menntakerfisins með leikskólalög-
unum frá 1991 er hvergi minnst á
leikskóla í þessu plaggi. Því er að
sjálfsögðu engin tilraun gerð til að
tengja leikskóla og grunnskóla eða
velta fyrir sér hvemig þessi mismun-
andi stig menntunar og uppeldis geti
styrkt og stutt hvort annað.
Eigi uppeldið á hinn bóginn að ná
þeim eðfilega árangri að gera bömin
fær um að takast á við ólíkar aðstæð-
ur og nýjan heim, meta sjálf hug-
myndir og eiga virka hlutdeild í lýð-
ræðislegum ákvörðunum þarf allt
menntakerfið að vera skipulagt með
þetta markmið í huga. Þar er hins
vegar við þann dreka að berjast að ó-
víst er að ráðamönnum samfélagsins
líki vel við slíka einstaklinga. Þeir
sem töldu ákvörðun um þátttöku
oklcar í EES best komna í höndum
„forystumanna þjóðarinnar“ hafa
engan áhuga á að lýðurinn komist til
að spilla áædunum þeirra.
Uppeldi til virkni og
ábyrgðar
En til era þær stefnur innan upp-
eldis- og menntamála sem taka raun-
veralega mið af einstaklingnum og
þörfum hans á mismunandi aldurs-
skeiðum. Þar er horft til þess að ein-
staklingurinn sé virkur í þroska sín-
um, hann sé í tengslum við lifandi
samfélag og einstaklingurinn og
samfélagið hafi gagnverkandi áhrif
hvort á annað.
Þessar stefnur hef ég viljað nefna
framfarastefnur og sögulega séð
spanna forsprakkar þeirra allt ffá
Rousseau til Piaget og ffá Fröbel til
Eriksons. Höfiiðatriði skilnings
þessara manna á uppeldi er að hver
einstaldingur sé ofinn mörgum þátt-
um. Því verði bæði að taka tillit til
erfðaeiginleika og umhverfisþátta en
ekld hvað síst að taka tillit til að ein-
staklingurinn á að hafa mótandi áhrif
á umhverfi sitt. Ef bamið firmur ekki
fyrir því að það geti haft áhrif er mik-
il hætta á að það þróist til að verða
óvirkur einstaklingur. Tilgangurinn
með uppeldi og menntun er þá ekki
að móta einstaklinginn þannig að
hann henti samfélaginu heldur gera
hann feran um að taka sjálfur þátt í
að móta samfélagið þannig að það
henti mönnum ffamtíðarinnar.
Ráðandi öflum samfélagsins er á
hinn bóginn enginn greiði gerður
með þessum uppeldisstefnum. Gild-
ir þá einu hvort þar er um að ræða
kúgara í alræðisríkjum eða íslensku
borgarastéttina. Framfarastefnur í
uppeldi grafa óhjákvæmilega undan
ólýðræðislegu valdi og ójöfnuði.
Þess vegna era þær stefnur í þágu ís-
lenskrar alþýðu í dag og til lengri
tíma litið í þágu allra Islendinga því
án lýðræðis endar samfélagið í upp-
lausn og stéttastríði.
Foreldrar geri kröfur
Foreldrar verða að gera kröfur til
þeirra menntastofnana sem böm
þeirra sækja ef takast á að brjóta
ffamfarastefnum braut. Slíkt ffum-
kvæði kemur ekld að ofan. Við sem
eigum böm á skólaaldri eigum ekki
að sætta okkur við að bömunum sé
boðið upp á geymslu á þeim áram
þegar þau era hvað ffjóust. Við eig-
utri ekld að sætta okkur við að böm-
in séu mötuð án tillits til þroska
þeirra og án tillits til þess sem þau
hafa til málanna að leggja. Þess
vegna verður að tengja skólann um-
hverfi bamsins og aðstoða það við að
finna jafnvægi gagnvart náttúrunni
og vinnu hinna fullorðnu.
Höfuðeinkenni þeirra stefna í
uppeldismálum sem ég hef kallað
ffamfarastefnur er að vitneskja bama
á að þróast smám saman og síast inn.
og breyttum vinnuaðferðum breytist
eirrnig hlutverk uppalandans. Nú á
hann að verða sá sem sýnir barninu
samstöðu í öllum rannsóknum, til-
raunum og úrvinnslu. Samstarfið
verður að fara ffam á jafnréttis-
grandvelli jafnvel þó svo uppaland-
inn sé að sjálfsögðu ábyrgur. Sú á-
byrgð felst ekld hvað síst í því að
tryggja óáreittan ffamgang ferlisins
og skapa hið jákvæða andrúmsloff
sem er nauðsynlegt ef raunveralegur
árangur á að verða. Hans er einnig
að tengja tungumálið og gerðir
bamsins því mál, athafnir og hugsun
era samtengd. Uppalandinn verður
því að nota rétt nöfn hlutanna og rétt
hugtök þegar bamið er að fást við
eitthvert fyrirbæri. Á þann hátt vex
hugtakaskilningur barnsins.
Á sama hátt verður barnið að læra
aga með því að gera sér ljós mörk
þess sem það getur gert án þess að
traðka á rétti annarra. Og besta að-
ferðin til þess er að virða barnið og
óskir þess og æskja hins sama af
baminu. Með slíkum jákvæðum aga
lærir bamið sjálfsvirðingu sem er
undirstaða þess að það virði rétt ann-
arra.
Það sem hér hefur verið rakið er
ekki einvörðungu fallegar draum-
sýnir án tengsla við raunveraleikann.
Sú leikskólastefna sem tengd er nafni
Reggio Emilio á Italíu er nátengd
þessari hugsun. Og færam við okkur
ofar í aldursstigann gæti reynsla
Summerhill skólans á Englandi verið
fyrirmynd fyrir grunnskólann. Ung-
lingastigið gæti einnig sótt margt til
„The Just Community School." Það
er víða verið að reyna þessar hug-
myndir og margt reyndar sem bend-
ir til að Island sé óvenjulega vel hæft
til að ffamkvæma þessar hugmyndir.
I mínum huga era Framfárastefn-
umar von bamanna og von ffamtíð-
arinnar. Með vinnubrögðum þessara
stefna læra bömin að hugsa og fram-
kvæma lýðræðislega og að gera sér
grein fyrir nauðsyn og ánægju sam-
vinnu. Hvorttveggja er nauðsynlegt
ef á að ná því markmiði að gæðum
jarðar verði sæmilega réttlátlega
skipt. Verði það hins vegar ekki má
búast við að tortíming blasi við á
grundvelli arðráns, mengunar, og
gegndarlausrar sóknar í náttúraauð-
lindir.
Höfundur er leikskólakennari
Lára Jóna
Þorsteinsdóttir
Og besta aðferðin til þess er að að-
stoða bamið í virku starfi og við at-
huganir þess á raunveraleikanum.
Starf bamsins mótar raunveraleik-
ann sem aftur setur mark sitt á starf-
ið. Þess vegna þurfa þau verkefni og
þær umræður sem bamið tekur þátt í
að byggjast á umhverfi þess og ttil-
finningalegum og vitsmunalegum
þroska á hverju skeiði. Á þann hátt
ætti að verða til skapandi einstak-
lingur, reiðubúinn að láta til sín taka
í lýðræðislegu þjóðfélagi. Og það
sem ekld er minna um vert, þá ættu
að verða til réttlátir einstaklingar
sem vilja skapa réttlátt þjóðfélag.
Breytt hlutverk upp-
alandans
I beinu ffamhaldi af þessu ein-
kenni framfarastefnanna verður allt
nám ferli, byggt á mismunandi þem-
um. I raun er hvorld um upphaf né
endi að ræða heldur stöðuga víxl-
verkan bams, uppalenda og um-
hverfis. Þá verður gleðin af uppgötv-
uninni sameiginleg ásamt þeirri for-
vitni sem hver ný uppgötvun vekur.
Þegar ný sannindi uppgötvast á
þennan hátt vaknar og eflist trúin á
breytileik hlutanna og sameiginleg
vinna að lausn vandamála styrkir
trúna á mátt samstöðunnar.
En með breyttri hugmyndafræði
Sögulok verkafólksins
/Teð aukinni skólagöngu, en ekki
XV-Lmenntun í samræmi við hana,
fór að bera hér á landi á nýrri tegund
af hinni venjulegu íslensku útúrbora-
legu frekju. Þetta er yfirgangur og sú
þykjustu þekking sem einkennir ný-
sveininn: hann veit allt miklu betur
en jafnvel kennaramir, hvað þá sauð-
svartur almenningur með brjóstvit
sitt og lífsreynslu. Hið hálffnenntaða
ofurmenni hlær að slíku eins og
hverjum öðram hindurvitnum.
Þetta ofurvit skipti litlu máli, og
hin langskólagengna stétt væri aðeins
svolítið brosleg, líkt og horskur
námssveinn, ef sú þjóðfélagsþróun
hefði ekki orðið með ffamgöngu
hennar að „unga fólkið sem kemur
lært út úr skólunum" skapaði ekld
neinar atvinnugreinar sér við hæfi.
Ég á við háþróaðan iðnað sem krefst
aga og þekldngar. I mesta Iagi hefur
æskan verið í áframhaldandi bama-
leikjum við að fikta að gamni sínu við
tölvur. Aftur á móti hefur skólageng-
ið fólk myndað stóra starfsstétt sem
sér um ýmiss konar þjónustu og
þykjustukennda ráðgjöf, að ótalinni
þeirri hringrás kennslu sem snýst
kringum sjálfa sig í blindgötu þar sem
nemendur og foreldrar hafa ekki einu
sinni gaman af að monta sig yfir góð-
unrprófum.
Guðbergur
Bergsson
Einhver verstu áhrif þessarar þró-
imar hafa verið þau að læða inn hjá
verkafólki að heimurinn sé orðinn
svo flókinn að það geti ekki séð um
málefni sín sjálfi, það þurfi á sérffæð-
ingum og hagfræðingum, lögffæð-
ingum og gott ef ekki sálffæðingum
og sjúkraþjálfurum að halda til að
semja um þá kauphækkun sem kemur
aldrei.
Með hinni gífurlegu aukningu á
skólagengnum og að mestu leyti
ónýtum vinnukrafti hefur þjóðin ekki
aðeins orðið að ffamfleyta sér á lán-
um heldur þurrausið fiskimiðin hon-
um til ffamferis, enda er hann hvort
tveggja neysluffekur og hávær hvað
eigin kaupkröfur varðar. Auk þess er
erfitt fyrir venjulegt fólk að verjast
honum.
Skólagengin ffekja hefur hugtökin
á valdi sínu og kann að beita þeim,
þótt innihald og skilning vanti.
Framganga hvers kyns skussa og
firæðinga hefur orðið til þess að notk-
un hugtaka hefur auldst. Skussaveld-
ið hefur risið á þjálfun við að koma
ffam í fjölmiðlum og nota lipra útúr-
snúninga á sviði vitsmunanna.
Þannig hefur almenningur, lúnn
venjulegi maður, verið dæmdur úr
leik. Verkafólk, sjómenn eða bænd-
umir kunna ekki list hins lipra vaðals.
Enda varla minnst á afkomu þeirra,
félagslega aðstöðu, það sem einkenn-
ir bindingu þeirra við verk og skyld-
ur: bindingu sjómanns við skip,
hlekkjun bóndans við búið og ófrels-
ið sem þessu fylgir, nema það sé
framagosa eða þjónustustétt til hags-
bóta.
Afleiðingin hefur orðið sú að
verkakona, bóndi eða starfandi sjó-
maður era sjaldan í samninganefnd.
Enginn þeirra situr á Alþingi. Verka-
fólk sést ekki á framboðslistum
stjómmálaflokka, hvorki til hægri né
vinstri eða í kvenkyninu, bara hitt
venjulega fólkið. Það veður uppi með
málgraut og lipurt framboð á hug-
tökum sem það flækist í, en klórar sig
áffam með píslarvætti ef ekki vill bet-
ur.
Þeir ættu þó að vita að kirkjan þríf-
st ekki á kirkjufeðrunum einum,
þjóðir ekld heldur.