Vikublaðið - 08.07.1994, Síða 9

VIKUBLAÐIÐ 8.JULI 1994
9
erlenda ísfiskmarkaði, var nýju skip-
unum ætlað að mata okkar fisk-
vinnslustöðvar á hráefni til vinnslu.
Samið var um helmingsfækkun í á-
höfn, eða úr um 30 manns í 1S, og þar
tel ég mig hafa átt stóran hlut, því ég
vakti fleiri en eina nótt yfir samninga-
mönnum. Þetta reyndist unnt vegna
breyttra vinnubragða um borð í nýju
skipunum. Trollið var tekið inn um
skutinn og gert að aflanum undir þilj-
um í stað gamla lagsins með að taka
trollið inn á síðunni og gera að aflan-
um uppi á dekki.
Með öðrum orðum; við vorum
komnir með skip sem voru helmingi
léttari, með meiri dráttarhæfhi og
með helmingi færri menn um borð.
Með þesu móti var unnt að hækka
stórlega kaupið hjá hverjum skipverja.
Eftirsóknarvert var að komast í pláss á
skuttogara en treglega gekk orðið að
manna gömlu síðutogarana.
Þessari lausn fylgdi einnig að skipin
áttu að koma með feng að landi efitir
mun skemmri útivist en hafði tíðkast,
helst vikulega, til þess að hann væri í
sem bestu ásigkomulagi til vinnsfu.
Farið var strax út í það að kassavæða
skipin og allur fiskur var ísaður í kassa
og verðmæti afians þannig aukið.
Þegar að landi kom var ekkert mál að
skipa upp fjölda kassa í einu og keyra
hann í kældar geymslur þar sem hann
var geymdur áður en hann var tekinn
til vinnslu. Aður þurfti að rífa fiskinn
upp úr stíunum úr ísnum og endurísa
hann í landi eftir mikla flutninga. A
þennan hátt breyttist fiskvinnslan,
vinna varð stöðugri og vinnsludögum
fjölgaði úr einum 100 til 130 vinnslu-
dögum á ári í ríflega 300. Aðstaða
fiskvinnslufólks gjöbreyttist við þetta.
Frystihúsin breyttust í rauninni í fisk-
verksmiðjur sem gengu árið um kring.
Hagkvæmnin hafði tekið risastökk frá
því sem áður var.
Lúðvík viðurkennir að gengið hafi
verið of langt í þesum efnum. Þegar
hann hætti sem ráðherra hafði ekki
verið gengið frá kaupurn á nema 55
skuttogurunum, en þegar upp var
staðið reyndust þeir allnokkru fleiri.
Þar sem um inikla tæknibreytingu var
að ræða, segir Lúðvík, hlaut hún að
leiða af sér að flciri fengju en beinlín-
is var hagkvæmt. - Þetta er ósköp
svipað og gertst hefur á ýmsum svið-
um. Við gætum sagt sem svo að við
þyrftum ekki alla þcssa vöruhíla sem
hafa verið keyptir til landsins með af-
kastagetu langt umfram þörf.
A hitt verður þó að líta að byggðin í
landinu er ærið sérstök. Það er engin
tilviljun að við höfurn verið með þetta
á bilinu 80 upp í 100 frystihús allt í
kringum landið af því að plássin eru
rnörg. A mörgum stöðum hafa frysti-
húsin verið aðal vinnustöðvarnar.
Vinnustöð, jafnvel í 400 inanna þorpi,
þurfti líka að fá hráefiti og til þess
þurfti hún að ráða yfir skipi.
Skuttogarabyltingin og breyttir
vinnsluhættir í landi og bætt afkoma
fólksins tel ég vera eitthvert stærsta
framfarasporið sem stigið var á meðan
ég kom verulega að máluin, og undir-
staða þess að unnt væri að halda uppi
þeirn lífskjörum sem við höfðum aflað
okkur fram undir þetta.
Landhelgismálin mála
stærst
Langsainlega stærsta ntálið á lýð-
veldistímanum segir Lúðvík þó vera
landhelgismálið: barátta sem stóð yfir
í mörg ár og var tekin í áföngum.
- Það leikur engin vafi á því að með
því að hverfa frá þriggja mflna land-
helgi sem gekk inn í firði og flóa og að
komast alla leið út í 200 mílna fisk-
veiðilögsögu var mikill áfangi sem
hefur haft grundvallarþýðingu fyrir
afkomu landsmanna.
Eg tel að hvort tveggja sé að árang-
urinn af þessari baráttu og baráttan
sjálf sé prófsteinn á það hvernig lítil
þjóð þorði að bera sig að í þó nokkuð
óvinsamlegum heimi. I þessari barátm
okkar voru ekki allir sammála okkur,
síður en svo. Meira að segja stóð það
svo illa af sér að við urðum að heyja
erfiðustu átökin við þær þjóðir sem á
margan hátt höfðu mest áhrif í okkar
heimshluta, Breta og Vestur-Þjóð-
verja. Svo að segja öll Vestur-Evrópa
var okkur afskaplega fjandsamleg
meðan við vorum að færa landhelgis-
mörkin fyrst út í 12 mflur 1958 og síð-
an í 50 mílurnar 1972 - hún stóð alveg
þver í veginum og beitti okkur stund-
um ofbeldi. Þá reyndi talsvert mikið á
hversu lítil sjálfstæð þjóð treysti sér til
að tala sínu máli og berjast fyrir þeim
rétti sem hún taldi vera sinn. Oll þjóð-
in þroskaðist og varð sjálfstæðari í
meðferð sinna eigin mála fyrir þessa
baráttu alla.
Tókum á okkur mikinn
vanda
Vilji menn líta á einstaka áfanga í
landhelgisbráttunni þá er útfærslan í
12 mflur og 50 mflur með nokkuð sér-
stökum hætti. I hvorugt skiptið gátum
við vitnað gagngert til alþjóðalaga eða
óumdeilanlegs réttar. Alþjóðleg lög
höfðu ekki verið sett urn víðáttu land-
helgi, en það lá hins vegar fyrir þegar
við tókum okkur 12 mílurnar að all-
margar þjóðir höfðu þá þegar tekið
sér slíkan rétt. Það gátu þeir gert sem
voru nógu stórir og voldugir. En mik-
ill meirhluti þjóða hélt sig við mun
þrengri landhelgi.
Málflutningur og gerðir okkar í
þessu máli reyndust hins vegar vera í
samræmi við þá þróun sem var að
verða í heiminum. Nákvæmlega sama
var þegar við færðum Iandhelgina út í
50 mílur. Þá gerðum við það líka án
þess að geta vitnað í alþjóðalög, en
skákuðum í því skjólinu að við ættum
forgangsrétt til veiða á okkar eigin
landgrunni. Aðrar þjóðir voru þá að
lýsa ýmsu yfir varðandi landgrunn og
þá í sambandi við nytjar á auðlindum
úr hafsbotninum, einkum olíu, en
ekki fiskveiðar. F.n við sögðum; okkar
auðlind er í fiskistofnunum sem lifir á
þessu landgrunni.
Við urðum þarna að berjast áfram
með okkar stefnu og skoðun án þess
að geta vísað til alþjóðlegra laga. Þeg-
ar við hins vegar tókum okkur 200
nn'lna fiskveiðilandhelgi höfðu mál
æxlast á þann veg að þeir sem höfðu
verið okkar svörnustu andstæðingar
voru búnir þá þegar að lýsa því yfir að
þeir gætu fallist á 200 mflna fiskveiði-
lögsögu og sumir hverjir höfðu mynd-
að sig til þess að taka þana upp. Að
vísu var hafréttarsáttmálinn þá ekki í
höfn og við vorum feti á undan öðr-
um, en útfærslan í 200 mflumar var í
skjóli þess að margar þjóðir höfðu lýst
sig samþykkar slíkri lögsögu strand-
ríkja.
Loksins þegar við losnuðum end-
andlega við breska togara út fj'rir
landhelgina í desember 1976, gekk í
gildi 200 mílna fiskveiðilögsaga í
sjálfu Efnahagsbandalaginu og þar
með hjá Bretum. fJað var sem sagt
ekki afskaplega inikið gefið eftir af
þeirra hálfu.
Við höfðum sem sagt mjög sterka
stöðu í sambandi við útfærsluna í 200
mílurnar, en þegar við börðumst fyrir
12 og 50 mílunum vorum við að ryðja
brautina og tókuin á okkur mikinn
vanda. Við höguðum okkur að nokkru
leyti eins og þeir sem þykjast hafa
mikið vald. Það var talsverður vandi
að standa uppi í hárinu á Bretum og
Vestur-Þjóðverjuin og reyndar flest-
um ríkjum í Vestur-Evrópu.
Smugur hér og smugur
þar
En hvernig finnst Lúðvík komið
fyrir okkur þar sem við erum nú aftur
komnir í fiskveiðideilur. Samrýmist
krafa okkar um veiðar í Smugunni í
Barentshafi og við Svalbarða yfirlýst-
um áhuga okkar og hagsmunum að
strandríki fái rétt til stjórnunar veiða
utan 200 mflna landhelgi?
- Þarna finnst inér að ntenn blandi
alltof mikið saman í umræðunni alls
óskylduin hlutum. Menn geta haff
markmið til að keppa að. Launþega-
hreyfingin getur haft það að stefnu að
tímakaup eigi að vera hærra en það er
í dag. Það er baráttumál sem þau vilja
keppa að, en um leið þýðir það engan
veginn að þau haldi því fram að ekki
sé eðlilegt eða löglegt að vinna nema
slíkt kaup fáist. Hafi menn gert samn-
ing um annað þá stendur hann á með-
an honum er ekki breytt.
Eins segi ég það þó að við gætum
núna haft þá stefhu að vilja vinna að
því að strandríkin fái stjórnunarrétt á
fiskveiðum fýrir utan 200 mflurnar þá
dettur okkur ekki í hug í dag að fara
ffarn með offorsi þarna fyrir utan af
því að við höfum staðið að því að setja
alþjóðleg lög sem segja að þarna sé
opið haf. Það sama segi ég um Smug-
una hjá Norðmönnum og Rússum.
Mér er það alveg ljóst að það væri
æskilegt fyrir þá sem vilja stjórna fisk-
veiðunum í Barentshafinu öllu að hafa
yfirráð eða lögsögu unt veiðar í henni.
Það er ósköp eðlilegt og ég myndi
ekki standa í veginum gegn því í öðr-
um samningum við þá. En á meðan
það eru lög að þeir hafi ekki rétt nema
að 200 mílunum stendur það og þar af
leiðandi stöndum við einnig í fullum
rétti til veiða þar, segir Lúðvfk.
Hann minnir á að á sínum tíma hafi
margir bent á að við 200 mflna út-
færslu landhelgi strandríkja sköpuðust
ansi niargar smugur utan lögsögu ein-
stakra ríkja sem ættu eftir að valda
deilurn.
- Þá voru ansi margar úthafsveiði-
þjóðir, svo sem Bretar, Rússar og
Norðmenn, sem voru þeirrar skoðun-
ar að ekki kæmi til rnála að strandrík-
in fengju fiskveiðirétt fyrir utan 200
mflur. Aftur á móti voru nokkrar
þjóðir, sérstaklega í Suður-Ameríku
eins og Argentína og Brasilía, sem
kröfðust mjög stíft að fá yfirráðarétt
yfir tilteknum svæðum fyrir utan liig-
sögu þeirra til þess að geta stjórnað
virkilega veiðurn innan 200 mflnanna
þar sem fiskurinn gengi þar út og inn.
Allar kröfur sem gengu í þessa átt
voru lamdar niður af þeim sem þá
voru úthafsveiðiþjóðir og þar voru
bæði Norðmenn og Rússar fremstir í
flokki.
Síðan líður tíminn og málin þróast
og þeir fara að halda því fram að
Smugan í Barentshafi sé þeirra
hafsvæði. Smugan myndaðist sein al-
þjóðlegt opið haf samkvæmt þeim
reglunt sem þeir tóku sjálfir þátt í að
myiida.
Við meguin ekki blanda saman því
hvað er umsaminn réttur, hvað er
opið haf og hinu hvort við viljum
breyta því sem er í gildi. Eg er á því að
það væri eðlilegt, segir Lúðvík og
minnir í því sambandi á veiðar á út-
hafskarfa á Reyjancshryggnum.
- Það er nokkuð vi'st að þessi fiskur
gengur inn og út úr landhclginni og
því ekki óeðlilcgt að við hefðum eitt-
hvað með veiðar úr stofninum að
gera. En það er stefnumið. Við getum
ekki gert okkur alltof gildandi á svæð-
inu þarna fyrir utan.
Svalbarðamálið er síðan allt annað
mál. Svalbarði er einskis manns land
og um það gildq sérstakir samningar
sem kveða á um það að aðilar að sam-
komulaginu eigi jafhan rétt til þess að
nýta auðæfi landsins. Norðmenn sjálf-
ir hafa ffain undir þetta túlkað það svo
að þetta gilti út í fjórar influr. Síðan,
eftir þeir færðu norska landhelgi út í
200 nu'lur, lýsa þeir yfir fiskverndar-
svæði á þessu gífurlega mikla hafsvæði
sem þeir síðan túlka eins og um 200
mílna norska lögsögu sé um að ræða.
Mér finnst þetta mikil fyrirgangsemi.
Upp með þetta hafa þeir þó komist í
nokkur ár með því að semja við ýmsa
aðila sem hafa verið óánægðir.
Að mínu mati þarf að fá úr þessu
skorið með sérstökum hætti. Hver er
þessi réttur Norðinanna? Er það svo
að Noregur eigi Svalbarða og að hann
sé hluti af norska ríkinu?
Þriðja málið sem snertir þessa um-
ræðu og er aðgreint frá Smugunni og
fiskverndarsvæðinu við Svalbarða er
þessi svonefnda síldarsmuga sem
menn eru að tala um núna. Hún
myndaðist á sama hátt og hin smugan
og allir vissu um hana. Hins vegar
kemur inn í það mál sá stóri vandi að
við gerðum sérstakan samning við
Norðmenn 1980, sem ég var alltaf
mjög óánægður með. Þar féllumst við
á í sambandi við loðnusamninginn að
Jan Mayern gæti helgað sér 200 mílna
fiskveiðilögsögu. Þarna lékum við
heiftarlega á okkur. Danir héldu ein-
arðlegar á málum þegar þeir töluðu
fyrir hönd Grænlendinga og neituðu
staðfasdega að viðurkenna að Jan
Mayern ætti að fá 200 mflur.
Að mínum dómi var það alveg skýrt
mál að Jan Mayern átti í mesta lagi að
fá 12 mílur og ekkert meira. Þarna er
ekki um neitt þjóðfélag að ræða sem á
rétt á efhahagslögsögu.
Með þessum afleik hefur verið rifið
af okkur gífurlega mikið af þeim haf-
sjó sem liggur upp að 200 mílna land-
helgi okkar á norðursvæðinu. Eg held
til dæmis að loðnan hafi aldrei gengið
úr grænlensku landhelginni inn í þá
íslensku með því að ganga inn fyrir 12
mflna svæðið við Jan Mayen. Af því
leyti sem hún hefði gert það hefðum
við ekkert sagt við því. Hitt allt átti að
vera opið haf sem engir stóðu betur að
vígi að nýta en Islendingar. Nú hefur
alþjóðlegur dómstóll í rauninni
hnekkt þeirri skoðun Norðinanna að
þeir eigi miðlínu á milli Jan Mayen og
Grænlands. Danirnir neituðu því
alltaf og dómurinn féll á þann veg að
þeir urðu að færa lfnuna miklu nær
Jan Mayen.
Að mínum dómi sannar Jjessi nið-
urstaða að það er langur vegur vegur
frá því að almennt sé viðurkennt að
Jan Mayen eigi 200 irn'Ina efhahags-
lögsögu og þar hefðu þeir ekki að hafa
átt að- ná landhelgislegum rétti yfir
öllu því mikla hafsvæði sem er innan
200 mílna. Að samanlögðu þessu haf-
svæði og hafsvæðinu við Svalbarða þá
eiga Norðmenn orðið ansi mikið á
norðurslóð og lítið fyrir okkur að
sækja þar, segir Lúðvík.
Engin ástæða til að
örvænta
Sjálfsagt fer enginn í grafgötur með
að landhelgismálin og útfærsla land-
helginnar hafi sldpt miklu fyrir þjóð-
arhag á lýðveldistímanum, en finnst
Lúðvík að við höfum gætt þessa
fjöreggs nægjanlega vel?
- Hvað sem annars má segja um
ýmis víxlspor sem stígin hafa verið, þá
er engin vafi á því að yfirráðaréttur
þjóðarinnar á öllum fiskimiðuin við
Island hefur skilað gífurlega miklum
verðmætum fyrir [ijóðarbúið og haft
víðtæk áhrif á Islendinga sem heild.
Auðvitað er það alltaf spurning
hvernig fiskistofnunum reiðir af við
landið: Eru þeir ofveiddir, beitum við
of mikilli tækni við veiðarnar og gæt-
um v'ið nægjanlega að okkur? Þessi
spurning hefur verið við lýði lengi og
menn hvergi nærri á eitt sáttir um það
hvernig staðan er á hverjum tíma.
Sumir eru afar bundir við það að
mestu máli skiptí að ná stjórn á veið-
unum til þess að meira verði eftir í
sjónum. Aðrir hafa hins vegar í langan
tíma verið á þeirri skoðun að fiska-
fjöldinn í sjónum fari mjög mikið eftír
því hvernig veðráttan hefúr verið og
hvemig náttúran hefur hagað sér. Þar
vitna menn tíl þess að mislukkaðar
vetrarvertíðir og algjör fiskileysisár
hafi komið jafnvel áður en við höfðum
spurnir af nokkrum togara og stund-
uðum enn tiltölulega frumstæðar
línuveiðar. Þetta passar vel við þá
kenningu að einn og einn árgangur
mislukkist og þá segir hann tíl sín.
Ég er einn af þeim sem beini ininni
athygli miklu meira að hinum náttúr-
legu skilyrðum heldur en nokkurn
tíma veiðinni. Mér kernur ekki til
hugar að neita því að þörf sé á að hafa
nokkra stjórn á sókninni og að sýna
aðgæslu. Lengi vel var þetta þannig að
við æduðum ininni bátunum þau
fiskimið sem voru næst landi og lok-
uðum stómm veiðisvæðum fyrir tog-
urunum og beindum þeim á djúpslóð.
Við voruin einnig fremstir þjóða í því
að stækka möskvann í trollvörpunni
að ráði fiskifræðinga, friðuð hafa verið
tiltekin svæði þar sem þekkt var smá-
fiskaveiði og á hrygningar- og uppeld-
isstöðvum.
A ýmsum tímum er það sjálfsagt
rétt að við höfum gengið .nokkuð
nærri sumum stofnum og ekki gætt
nægjanlega að okkur. Ég held að þær
hömlur sem við höfum beitt hafi Ieitt
til þess ineðal annars að við höfum
farið að sækja í ýmsar tegundir sem
vom Iítt nýttar, eins og úthafskarfa,
rækju og nú er farið að nýta ýmsar
tegundir, eins og skráplúru, sem alltaf
þótti sjálfsagt að henda hér áður fyrr
sem óætí.
Ég ætla ekki að úttala mig um það
hversu langt á að ganga í verndunar-
sjónariniðum. En ég trúi því að staða
þorskstofnsins við ísland sé mun betri
en fiskifræðingar okkar hafa verið
hræddir um. Þetta þýðir þó engan
veginn að ég sé ekki á því að hann sé
nú um stundir í lægð, en ég trúi því
fastlega að hann eigi eftir að reisa sig
við eins og hann hefur gert margsinn-
is áður. A sama hátt trúi ég því að
skammt sé þess að bíða að Islandssíld-
in komi. Stofninn er á hraðri uppleið
og hann sækir í átuna og uppeldið hér
við Island eins hann hafði gert áratug-
um sanian.
Þegar maður lítur á loðnuveiðar,
sfldveiðar bæði úr íslenska og norska
stofhinuin, rækju- og úthafskarfaveið-
arnar og alla þá möguleika aðra sem
við höfúm til veiða sé ég enga ástæðu
til að örvænta og að láta alla umræð-
una snúast um það að búið sé að veiða
allan fisk úr sjónum. Það er ekkert
fjær lagi að mínum dómi, segir Lúð-
vík.
Ragnar Karlsson
m útboð
F.h. Grjótnáms Reykjavíkurborgar er óskað eftir tilboð-
um í byggingu skýlis yfir fínefni við Sævarhöfða 6-12 í
Reykjavík.
Skýlið er keila með steyptum veggjum og stálgrind í þaki.
Þakið er klætt með PVC-húðuðum polyesterdúk, sem fest-
ur er við sérstaka stálgrind. Verktaki skal sjá alveg um
hönnun hinnar sérstöku stálgrindar ásamt festingu dúks-
ins.
Útboðsgögn verða afhent á skrifstofu vorri Fríkirkjuvegi 3,
Reykjavík, gegn kr. 15.000,- skilatryggingu.
Tilboðin verða opnuð á sama stað þriðjudaginn 19. júlí
1994, kl. 11.00.
INNKAUPASTOFNUN REYKJAVÍKURBORGAR
Fríkirkjuvegi 3 - Sfmi 25800