Vikublaðið - 23.09.1994, Blaðsíða 9

VIKUBLAÐIÐ 23. SEPTEMBER 1994
ifjórnmáUn
Alþýðuflokkurinn plataði okkur
í einni og sömu vikunni
gerðist það að fyrrverandi
varaformaður Alþýðuflokks-
ins sagði sig úr flokknuni og
núverandi varaformaður fékk
á sig ígildi vantraustsylirlýs-
ingar frá öilugu flokksfélagi í
Reykjavík. Úrsögn Jóliönnu
Sigurðardóttur og yflrlýsing
Félags frjálslyndra jafnaðar-
manna um að Guðmundur
Árni Stefánsson skuldi flokkn-
uin skýringar á spilltum emb-
ættisgjörðum virðast við
fyrstu sýn óskyhl mál en eru í
raun afleiðing af einni og
sömu þróuninni. Alþýðuflokk-
urinn glímir við sögulega þró-
un íslenskra stjórnmála sem
liggur frá hagsmunapólitík í
átt að leikreglulýðræði og er
núna að súpa seyðið af blekk-
ingum núverandi formanns
sem hefur reynt að búa sér til
„prívatveruleika.“
Eftir tólf ára ríkisstjórnarsamstarf
við Sjálfstæðisflokkinn hrundi
fylgi Alþýðuflokksins í byrjun áttunda
áratugsins. 1 kosningunum 1974 fékk
flokkurinn minna en tíu prósent at-
kvæða og var við það að þurrkast útaf
þingi. En á ótrúlega skömmum tírna
var flokkurinn cndurreistur og í þing-
kosningunum 1978 hafði flokkurinn
meira en tuUiigu prósent kjörfylgi.
Endurreisn Alþýðuflokksins fyrir
tuttugu árum var öðrum fremur verk
Vilmundar heitins Gylfasonar og
hann var höfundurinn að slagorðinu
sem best lýsir erindi Alþýðuflokksins í
íslenskri pólitík hin síðari ár: Löglegt
en siðlaust. I upphrópuninni felst
gagnrýni á spillingu í stjórnkerfinu og
þetta stef hefur stöðugt hljómað í
stjórnmálabaráttu Aiþýðuflokksins.
Er Jón Baldvin Hannibalsson tók við
formennsku í flokknum fyrir tíu árum
hafði hann uppi sama málflutning.
Síðustu ár hefur ‘Jón Baldvin beint
spjótum sínum að „sendiherrum sér-
hagsmuna," scm hann kallar svo, og í
uppnefninu er söguleg skírskotun.
Frá hagsmunahópum til
einstaklinga
Aðalhöfundurinn að íslenska
flokkakerfinu, framsóknarmaðurinn
Jónas Jónsson frá Hriflu, hafði jafn-
framt áhrif á mótun stjórnsýslunnar á
árunum milli stríða. Jónas varð ráð-
herra á þriðja áratugnum og notaði
aðstöðu sína til að hygla hagsmuna-
hópum sem Framsóknarflokkurinn
sótti fylgi sitt til. Ríkisvaldið var á
þessum tíina ákaflega óburðugt enda
aðeins fáein ár síðan það varð innlent
og þjóðhöfðinginn var enn Danakon-
ungur. Stétta- og sérhagsmunahugs-
un var viðurkenndur þáttur í stjórn-
málabaráttunni og ein helsta réttlæt-
ing stjórnmálaflokka fyrir starfi sínu
var að þeir þyrftu að ná tökum á rílds-
valdinu til að tryggja hagsmuni skjól-
stæðinga sinna. Sjálfstæðisflokkurinn
reyndi að hefja sig yfir þessa hugsun
nteð kjörorðinu „stétt með stétt“ og
Athugasemd
Onákvæmni gætti í cndursögn
af orðum sem Bryndís Illöð-
versdóttir lét falla á stofhfúndi
Framsýnar og sagt var frá í síð-
asta tölublaði. Hafit var eftir
Bryndísi að verkalýðshreyfingin
þrifist ckki án skylduaðildar en
það er ekki fyllilega rétt.
Hugsunin sem Bryndís vildi
koma til skila er sú að forsenda
fyrir starfi verkalýðshreyfingar-
innar cr almerui þátttaka launa-
fólks og greiðsluskylda félags-
gjalda er vænleg til árangurs í
því samhengi.
það hefur dugað
flokknum til að festast
í sessi sem stærsti
stjórnmálaflokkur
landsins. Þó hefur
flokkurinn aldrei verið
nálægt því að fylkja
meirihluta þjóðarinn-
ar á bakvið sig.
Kjarni hagsmuna-
stjórnmála er banda-
lag forystumanna
stjórnmálaflokka og
hagsmunahópa. Þessi
tegund stjórnmála var
eðlileg í samfélagi þar
sem réttur einstak-
lingsins gagnvart hinu
opinbera er veikur og
illa skilgreindur. Þeir
sem vildu tryggja
stöðu sína og réttindi
á Islandi fyrr á öldinni
gerðu það innan hags-
munahóps en ekki
sem einstaklingar.
Stundum er nokkuð
látið með einstak-
lingshyggju Islend-
inga og menn þykjast
stoltir af henni. Það
gleymist iðulega að
einstaklingseðlið íslenska er mótað í
baráttu manns við óblíða náttúru á
meðan einstaldingshyggjan í vest-
rænni stjórnmálahugsun verður til í
andófi gegn opinberu valdi. í pólitísk-
um skilningi hefur einstaklingurinn á-
vallt staðið veikuin fótum hérlendis
enda ekki til nein íslensk mannrétt-
indahefð.
Hagsmunastjórnmál þjónuðu lengi
vel þeim tilgangi að tryggja jafnvægi
milli hópa, og þar með sátt í þjóðfé-
laginu, á rneðan íslenskt samfélag
gekk í gegnum skeið mikilla breytinga
á fyrstu áratugum lýðveldisins. A yfir-
borðinu voru hörð átök á milli stjórn-
málaflokkanna en þegar til átti að taka
var samstaða um [iað verkefni sem
þjóðin stóð frammi fyrir, að byggja
upp nútíma velferðarþjóðfélag. Tón-
inn gaf fyrsta þingræðisstjórn lýðveld-
isins, nýsköpunarstjórn Alþýðuflokks,
Sósíalistaflokks og Sjáflstæðisflokks.
A meðan hagsmunastjórnmál fest-
ust í sessi hér á landi rcyndu Evrópu-
ríki að byggja upp leikreglulýðræði og
draga lærdóma af atburðum sem
leiddu til seinni heimsstyrjaldar. Evr-
ópa naut góðs af umræðu sem hófst
fyrir frönsku byltinguna á 18. öld og
hugmyndin um rétt einstaklingsins
gagnvart opinberu valdi var lifandi í
evrópskum stjórnmálum en skilaði sér
seint og illa til Islands.
Leikreglulýðræði og hagsmuna-
pólitík standa iývir gagnólíka nálgun
að stjórnmálum. Fyrrnefnda hug-
myndin gengur útá það að ríkisvaldið
í umboði almennings semji leikreglur
og tryggi að þcim sé fylgt á meðan
hagsmunapólitíkin snýst uin það að
stjórnmálamenn nái tökum á ríkis-
valdinu til að tryggja hag skjólstæð-
inga sinna. I leikreglulýðræði hefur
einstaklingurinn forgang cn í hags-
munastjórnmálum er hópurinn í fyr-
Andóf endurlífgaði Alþýðu-
flokkinn
Þegar hnignunarskeið hagsmuna-
stjórnmála hófst á sjöunda áratugnum
varð Alþýðuflokkurinn illa úti því
hann átti sér engan baklijarl. Skjól-
stæðingur Alþýðubandalagsins var
verklýðshreyfingin, atvinnurekendui"
stóðu að baki Sjálfstæðisflokknum og
landbúnaðurinn með öflugt kaupfé-
lagsveldi studdi Framsóknarflokkinn.
Endurreisn Alþýðuflokksins fólst
þess vegna í því að ganga í lið með
þróuninni og taka undir andófshug-
ntyndir sem voru á kreiki um Vestur-
lönd og beindust gegn kerfinu.
Jón Baldvin Hannibalsson: Alþýðuflokkurinn er ekki spilltur.
Mynd: ÓI.Þ.
Hlutverk andófsmannsins var eins
og sniðið fyrir Vilmund Gylfason sem
um miðjan áttunda áratuginn var ný-
kominn heim frá námi. Aður en hann
hóf störf í Alþýðuflokknum fór hann í
heilagt stríð við spillinguna í kerfinu
og var Framsóknarflokkurinn sérstak-
ur skotspónn hans. Helsti vett\'angur
Vilmundar var Dagblaðið en það var
nýstofnað eftir klofning á Vísi. KJofn-
ingurinn stafaði meðal annars af óá-
nægju Jónasar Kristjánssonar ritstjóra
með hagsmunapólitíkina sent eigend-
ur Vísis héldu að ritstjórninni.
Vilmundur lagði til hugmyndir sem
Alþýðuflokkurinn byggði á allan síð-
asta áratug þótt hann sjálfur hrökklað-
ist úr flokknum. Hann vildi endurnýja
íslensk stjórnmál og leiða til vegs gildi
og viðmið frjálslyndrar jafnaðarstefnu
sem hann hafði kynnst í Bretlandi.
Dæmigerð hagsinúnastjórnmál, sem
hann kallaði oft samtryggingu, voru
eitur í beinurn Vilmundar. í síðustu
ræðunni sem hann flutti á Alþingi, þá
nýbúinn að stofna skammlífan stjórn-
málaflokk, Bandalag Jafnaðarmanna,
aðgreindi hann hagsmunapólitík og
leikreglulýðræði með eftirfarandi
orðum:
„Við viijum að algerlega verði skilið
á milli löggjafart'alds og framkvæmda-
valds, að þeir sein eru kjörnir til lög-
gjafarstarfa setji landinu lög og leik-
reglur og hafi eftirlit með framkvæmd
þeirra, að kontið sé í veg fyrir þau ó-
sæmilegu atkvæðakaup og þá útdeil-
ingu pólitískra greiða sem nú á sér
stað og hefur átt sér stað.“
Kjötkatlapólitík í stað
hugmynda
Alþýðuflokkurinn hefur núna verið
í sjö ár samfleytt í þrem ólíkum ríkis-
stjórnum og þótt formaðurinn, Jón
Baldvin Hannibalsson, haldi áfram að
tala eins og andófsmaður frá áttunda
áratugnum er hann ekki lengur trú-
verðugur. Jón Baldvin talar enn um
„sendiherra sérhagsmuna" og „strúkt-
úrspillingu" og þykist þar með taka af-
stöðu gegn hagsmunastjórnmálum.
Pólitíkin sein Jón Baldvin hefur
stundað síðustu ár er hinsvegar sýnu
spilltari en dæmigerð hagsmuna-
stjórnmál, sem eins og ofan er rekið
áttu sér forsendur í séríslenskum að-
stæðunv.
Þorlákur Helgason stuðningsmað-
ur Jóhönnu Sigurðardóttur og fyrrum
samverkamaður Vilmundar Gylfason-
ar kynntist kjötkatlapólitík Jóns Bald-
vins Hannibalssonar þegar hann leit
yfir íþróttasalinn í Keflavík þar sem
Alþýðuflokkurinn hélt flokksþing í
sumar til að átta sig á möguleikum Jó-
hönnu í formannskjörinu.
- Þarna sám 50 til 60 menn og kon-
ur sem ineð beinum hætti stóðu í
þakkarskuld við formann flokksins
vegna ýrnissa bitlinga. Jóhanna átti
ekki einn einasta stuðningsmann sem
hún gat rukkað atkvæði hjá, segir Þor-
lákur.
Augnablik sannleikans eru ekki
mörg í pólitík en útvarpshlustendur
nutu eins slíks síðastliðið sunnudags-
kvöld þegar Jón Baldvin fullyrti í við-
tali í Ríkisútvarpinu að Alþýðuflokk-
urinn væri ekki spilltur en sagði í
beinu framhaldi „að það getur verið
að við þurfum að setja okkur starfs-
reglur.“ Starfsreglur fyrir óspilltan
flokk, Jón Baldvin? Til hvers?
I ljósi starfshátta núverandi for-
manns Alþýðuflokksins verður hátt-
semi Guðmundar Árna Stefánssonar
skiljanleg en hann er kominn í höfuð-
borgina með viðurkennda foringja-
komplexa. Guðmundur Arni ædar
ekki að lenda í sömu stöðu ogjóhanna
þegar hann leggur til atlögu við Jón
Baldvin. Fjölskylda og vinir Guð-
mundar Arna munu vera í aðstöðu til
að handrnkka æði mörg atkvæði á
framtíðarflokksþingum krata.
Nema auðvitað að Alþýðuflokkur-
inn tapi þessari glímu við söguna og
þróunin þurrki flokkinn útaf þingi
eins og gerðist næstum því fyrir tutt-
ugu árum. Þá fær það ferli að hafa sinn
gang sem mun skila okkur nær leik-
reglulýðræði og skilja hagsmuna-
stjórnmál eftir í fortíðinni þar sem
þau eiga heiina.
Eitt er öruggt: Alþýðuflokkurinn
verður ekki endurreistur aftur með
sömu hugmyndunum. Við látum ekld
plata okkur tvisvar.
Páll Vilhjálmsson
Utboð
F.h. Hitaveitu Reykjavíkur er óskað eftir tilboðum í verkið „Álfta-
nesæð 2. áfangi“.
Verkið felst í að endurnýja hluta af aðveituæð fyrir Bessastaða-
hrepp milli Garðaholts og gatnamóta að Bessastöðum.
Æðin er að hluta 0150 mm stálpípa í 0250 mm plastkápu og að
hluta 0250 mm stálpípa í 0400 mm plastkápu. Heildarlengd er
um 2.500 m.
Pípulögn skal lokið fyrir 15. desember 1994 og verkinu skal lokið
að fullu 30. apríl 1995.
Útboðsgögn verða afhent á skrifstofu vorri Fríkirkjuvegi 3, Reykja-
vfk, gegn kr. 15.000,- skilatryggingu.
Tilboðin verða opnuð á sama stað miðvikudaginn 28. september
1994, kl. 11.00 f.h.
INNKAUPASTOFNUN REYKJAVIKURBORGAR
Fríkirkjuvegi 3 - Sími 25800
A
Húsnæbisnefnd Kópavogs
Almennar kaup-
leiguíbúöir fyrir aldraða
Auglýst er eftir umsóknum um 8 almennar kaupleigu-
íbúbir.
Um er a& ræba fjórar 2ja herbergja og fjórar 3ja her-
bergja íbúbir í fjölbýlishúsi sem verib er ab reisa vib
Gullsmára 11 í Kópavogi.
Áætlab er a& íbúöirnar ver&i tilbúnar til afhendingar
fullbúnar vorib 1995.
Ekki eru sett skilyr&i um eigna- eöa tekjumörk, en sýna
þarf fram á grei&slugetu.
Umsóknarey&ublöb fást afhent í afgrei&slu Félagsmála-
stofnunar Kópavogs, Fannborg 4.
Umsóknir þurfa ab hafa borist fyrir 11. október n.k.
Allar frekari upplýsingar veitir öldrunarfulltrúi e&a hús-
næ&isfulltrúi í síma 45700.
Húsnæ&isnefnd Kópavogs.