Lesbók Morgunblaðsins - 29.01.2005, Blaðsíða 5

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 29. janúar 2005 | 5
að hatri hennar á Grímhildi, konu Fáfnisbanans, síðar. Allar
myndrænar umbúðir þessa líkamlega ástarsamlags Sigurðar og
Brynhildar minna óneitanlega á „fantasíu“-myndir síðustu ára-
tuga, sem hafa jú eins og allir vita ekki hvað síst nýtt sér ýmis
fyrirbæri utan úr geimnum.
Hvað sem öllum tæknibrellum og umbúðum líður tekst leik-
stjóranum Uli Edel (gerði m.a. myndina „Dýragarðsbörnin“) að
mörgu leyti vel upp. Aðalleikararnir Benno Fürmann og banda-
ríska „Terminator“-leikkonan Kristanna Loken komast ágæt-
lega frá hlutverkum sínum. Benno Fürmann er hæfilega „töff-
aralegur“ Fáfnisbani, náungi sem lætur sér ekkert fyrir brjósti
brenna og ranglar í hálfgerðu rænuleysi á milli kvennanna
tveggja sem bítast um ástir hans. Enda lætur leikstjórinn (sem
er enn eitt frávikið frá fornum sögnum) Grímhildi byrla manni
sínum göróttan ástardrykk sem veldur því að hann gleymir öll-
um unaði fyrra ástarsamlags með Brynhildi og girnist konu sína
eina. Kristanna Loken hefur á hinn bóginn alla líkamsburði til
að hrífa áhorfendur og fá þá til að trúa því að hún sé viðþolslaus
af kynferðislegri ófullnægju og löngun eftir ástum Sigurðar.
Hún hefur mikinn kvenlegan þokka og henni tekst vel að koma
til skila þeirri rafmögnuðu erótísku spennu sem veldur drottn-
ingu Íslands sífelldu hugarvíli. Hún er heldur ekkert lamb að
leika við. Gunnar fær t.d. ærlega ráðningu, þegar hann ætlar að
hafa mök við konu sína, eftir að mágur hans, Fáfnisbaninn, er
búinn að ríða vafurlogann fyrir hann. Þá gerir drottningin sér
lítið fyrir og keflar hann á höndum og fótum, svo að hann fær sig
hvergi hreyft. Það kemur því í hlut Fáfnisbanans að bregða yfir
sig ægishjálminum öðru sinni og serða íslensku valkyrjuna,
íklæddur dulargervi.
Hin illræmda ræða Görings og viðtökurnar
Þessari nýju stórmynd Ulis Edels um Niflungana hefur verið
misjafnlega tekið í Þýskalandi. Það er reyndar ekki að undra,
þegar haft er í huga að Niflungastefið hefur lengi verið bæði við-
kvæmt og eldfimt mál í Þýskalandi. Þar veldur sjálfsagt miklu
hin illræmda ræða sem nasistaforinginn Hermann Göring hélt á
íþróttaleikvanginum í Berlín í byrjun ársins 1943, þegar um 300
þúsund þýskir hermenn voru innikróaðir og í þann mund að
gjalda herfilegt afhroð eftir umsátur um borgina Stalíngrad. Í
þessari víðfrægu tölu líkir marskálkurinn raunum þýska hers-
ins við þær mannraunir sem Niflungar urðu að þola í fyrndinni –
og vitnar þar til síðari hluta Niflungakvæðis, þar sem segir af
örlögum Borgunda, eftir dauða Sigurðar. Göring segir í ræð-
unni að Þjóðverjar eigi óviðjafnanlegt hetjukvæði, sem heiti
„Barátta Niflunga“. Á sama hátt og þýskir hermenn í Rússlandi
hafi Niflungar orðið að þola loga og eldsvoða, þeir hafi líka
neyðst til að slökkva þorsta sinn með blóði og berjast til síðasta
manns. Slík barátta sé nú háð í Rússlandi og að þúsund árum
liðnum muni sérhver Þjóðverji hugsa til þessa bardaga með
heilagri lotningu og minnast þess, að þrátt fyrir allt hafi sigur
Þýskalands ráðist einmitt á þessum stað. Hvað sem líður aug-
ljósum fáránleika þeirra orða, þá er vafamál að skáldskapur hafi
nokkru sinni verið notaður jafn óhugnanlega og Göring gerði í
þessari ræðu. Með skírskotun til hins forna kvæðis er lýðskrum-
arinn að leika á viðkvæma strengi í brjóstum landa sinna. Hann
notar kvæðið beinlínis til að réttlæta það, að þúsundir þýskra
hermanna gangi í opinn dauðann við Stalíngrad. Hann veit að
kvæðið hefur mikið vægi í vitund þjóðarinnar. Það hefur löngum
verið talið sögulegur minnisvarði um alla bestu og göfugustu
eiginleika Þjóðverja. Þess vegna sér hann sér leik á borði að
nota það til að bera blak af þeim vitfirrta málstað sem býr að
baki umsátrinu um Stalíngrad.
Í ljósi þessarar sögu hafa þýskir gagnrýnendur m.a. bent á
það að leikstjóranum Uli Edel hefði verið nær að gera gagnrýna
mynd, sem tækist á við skuggahliðar Niflungastefsins, í stað
þess að klæða það í búning fantasíu og ævintýris.
Það er auðvitað skiljanlegt að þýskir gagnrýnendur séu við-
kvæmir fyrir því að goðsagan um Fáfnisbanann sé klædd í svo
léttúðarfullan búning. Á hinn bóginn má benda á að það er erfitt
að fara með þessar fornu sagnir á annan hátt. Og vegna þess
hvað þær eru fullar af „yfirnáttúrulegum“ hlutum eru þær ein-
mitt kjörið efni í ævintýra- og spennumyndir. Hitt er líka í sjálfu
sér býsna merkilegt að þessar þúsund ára gömlu sagnir um
Fáfnisbanann og örlög hans skuli enn, við upphaf 21. aldar, nýt-
ast sem efniviður í nútímalega spennumynd. Og ætti það ekki
einmitt að vera umhugsunarefni fyrir okkur Íslendinga, sem
eigum jú eins og allir vita flestum þjóðum meira af spennandi
sögum og kvæðum frá miðöldum?
Höfundur er heimspekingur.
Niflungahringur í Hollywood-stíl „Og það verður að segjast að leikstjóranum Uli Edel tekst að búa til úr efninu þokkalegan bræðing í Hollywood-stíl.“
heillar í Þýskalandi
’Þessari nýju stórmynd Ulis Edelsum Niflungana hefur verið mis-
jafnlega tekið í Þýskalandi. Það er
reyndar ekki að undra, þegar haft
er í huga að Niflungastefið hefur
lengi verið bæði viðkvæmt og eld-
fimt mál í Þýskalandi. Þar veldur
sjálfsagt miklu hin illræmda ræða
sem nasistaforinginn Hermann
Göring hélt á íþróttaleikvanginum
í Berlín í byrjun ársins 1943, þeg-
ar um 300 þúsund þýskir hermenn
voru innikróaðir og í þann mund
að gjalda herfilegt afhroð eftir um-
sátur um borgina Stalíngrad.‘ Loken og Edel Leikstjóranum Uli Edel, sem gerði m.a. myndina „Dýragarðsbörnin“, tekst að mörgu leyti vel upp í myndinni.