Lesbók Morgunblaðsins - 29.01.2005, Blaðsíða 11

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 29. janúar 2005 | 11
Fjölskyldusaga breska rithöfund-arins Carole Cadwalladr er
einkar metnaðarfull frumraun að
mati gagnrýnanda New York Times
sem segir Cadwalladr búa yfir sér-
lega skemmtilegum og kaldhæðnum
húmor. Sagan nefnist Family Tree
eða Fjölskyldutréð og segir þar frá
því klassíska viðfangsefni sem hin
vanhæfa breska fjölskylda er og
virðist því í fyrstu lítið annað en
klassískur farsi. Söguna segir Re-
becca Monroe, fræðimaður í hluta-
starfi, sem er að kanna sögu fjöl-
skyldu sinnar og nær Cadwalladr að
mati gagnrýnandans að beita húm-
ornum svo skemmtilega fyrir sig að
lesandinn getur ekki
annað en fundið til
vissra óþæginda
gagnvart sögupersón-
unum á sama tíma og hann veltist um
af hlátri. Enda tvinnar Cadwalladr
saman sársauka, depurð og húmor á
jafn átakalausan hátt og frásagnir úr
fortíð og nútíð eru ofnar saman.
  
Hinn þekkti breski rithöfundurIan McEwan gefur degi í lífi
taugaskurðlæknis alþjóðlegar víddir
í nýjustu bók sinni Saturday eða
Laugardagur. Sagan er látin gerast
á sólarhring í lífi mikilsvirts tauga-
skurðlæknis, Henry Perone. Leggur
höfundurinn sig í líma við að draga
upp mynd af hversdeginum og veltir
í leiðinni upp spurningum á borð við
hvort hægt sé að einangra sjálfan sig
gegn áhyggjum
heimsins. Líkt og
í mörgum fyrri
sögum McEwan
má lesandinn þó
búast við óvæntri
árás á sjálf-
umglatt öryggi
þeirra sem telja
sig hulta fyrir
áföllum, auk þess
sem að í gegnum
skrifin skín sami hæfileikaríki höf-
undur og í fyrri verkum hans.
  
Nýjasta bók Astrid Saalbach erbæði hrá og öflug að sögn
gagnrýnanda danska blaðsins In-
formation. Bókin nefnist Månens an-
sigt, eða Ásýnd tunglsins eins og hún
gæti verið kölluð á íslensku, og
geymir 16 gamlar og nýjar smásögur
sem hafa raunar sumar komið út áð-
ur, árið 1985, undir þessu sama
nafni. Að sögn gagnrýnandans er
það ótrúlega staðfastur rithöfundur
hvað varðar efnisval og -tök sem
birtist lesandanum í gegnum skrifin
og sýnir Staalbach sem dularfullan
en jafnframt heillandi höfund er eigi
auðvelt með að finna ljóðrænu hvers-
dagsins.
  
Japanski rithöfundurinn HarukiMurakami, sem telst einn vin-
sælasti og frumlegasti rithöfundur
heims um þessar mundir, sendi ný-
lega frá sér bók-
ina, Kafka on the
Shore eða Kafka
við ströndina eins
og þýða mætti
heitið gróflega á
íslensku og segir
þar frá tveimur
sterkum persónu-
leikum. Hinn
fimmtán ára
gamli Kafka
Tamura hefur hlaupist að heiman,
annaðhvort til að flýja óhugnanlegan
spádóm í anda Ödipusar eða til að
leita uppi löngu horfna móður sína
og systur. Hinn aldraði Nakata sem
aldrei jafnaði sig á hörmungum
stríðsins lendir hins vegar skyndi-
lega í því að mjög svo einfalt líf hans
tekur skyndilegum stakkaskiptum.
Ferð þeirra Nakata og Kafka reynist
lesandanum síðan jafn dularfull og
þeim sjálfum þótt hún sé krydduð
með líflegum lýsingum af sam-
ferðamönnum og heillandi við-
burðum.
Þannig ræða kettir og menn sam-
an í mesta bróðerni, draugum líkur
melludólgur er með gleðikonu í sinni
þjónustu sem sífellt vitnar í Hegel,
skógur einn geymir hermenn sem
ekki hafa elst frá því í heimsstyrjöld-
inni síðari og úrhellisdembur af fiski
falla af himnum ofan.
Erlendar
bækur
Ian McEwan
Haruki Murakami
F
yrirbærið flugvélabókmenntir
þekkja allir núorðið, bækur sem
henta til að lesa til að stytta sér
stundir í flugferð á milli landa,
gripnar á vellinum, lesnar á leið-
inni og síðan hent í ruslið á hót-
elinu áður en haldið er heim. Flugvélabækur
eru misjafnar, gjarnan lögfræðingaspennubæk-
ur að hætti Lescroarts, Margolins, og Martini,
stundum hryllingssögur – King, Gaiman, Koontz
, Barker og Rice, spennu/glæpasögur – Brown,
Cornwell, Ellroy og Conn-
elly, létt-bókmenntir -
Roth, Auster og Toibin,
lífsgátubækur - Albom,
Chopra, Coelho, og svo má telja. Konungur
flugvélabókmenntanna er þó John Grisham, eins
og sannast á ótrúlegum vinsældum hans í gegn-
um árin. Ekki er bara að hann kann öðrum bet-
ur að skrifa yfirborðskenndar spennubækur
sem hægt er að gleyma sér yfir, heldur eru þær
hæfilega langar til að duga í meðallanga flug-
ferð.
Kann best við sig í réttarsalnum
John Grisham skrifar mikið um lögfræðinga og
kann líka best við sig í réttarsalnum og á bestu
sprettina þar. Hinn þekkti lögfræðiprófessor Al-
an M. Dershowitz lét þau orð falla í grein í New
York Times fyrir skemmstu að obbinn af ný-
nemum við lagadeild Harvard-háskóla hefðu
þekkingu sína á réttarkerfinu að mestu leyti úr
bókum Grishams eða kvikmyndum sem gerðar
eru eftir þeim. Fyrir vikið segir Dershowitz að
þeir hafi réttari mynd af kerfinu en helgimynd-
in af stofnunum sem hafnar séu yfir alla pólitík
þó lýsingar Grishams séu vissulega ýktar. Gris-
ham var og starfandi lögmaður þegar hann
byrjaði að skrifa, eða svo segir sagan í það
minnsta: Hann var lögmaður í áratug í smábæn-
um Southaven (ríflega 20.000 íbúar), en einnig
þingmaður á fulltrúaþingi Mississippi í sjö ár.
Eitt sinn er hann var staddur í dómhúsi Des-
soto-sýslu heyrði hann framburð tólf ára fórn-
arlambs nauðgunar sem vakti hjá honum hug-
mynd að skáldsögu. Þá bók, A Time to Kill,
skrifaði hann svo á morgnana næstu þrjú árin,
vaknaði kl. fimm á hverjum morgni til að skrifa
nokkrar setningar áður en hann hélt í vinnuna.
Þegar Grisham lauk við bókina, 1987, hafði
enginn áhuga á að gefa hana út, en að lokum
gaf smáfyrirtæki hana út sumarið 1988, fyrsta
prentun var 5.000 eintök. Grisham gafst ekki
upp þó viðtökurnar væru dræmar, var þá þegar
komin af stað í næstu bók, The Firm, og seldi
Paramount rétt til að kvikmynda þá bók áður
en hún kom út. Þar með var boltinn farinn að
rúlla, skyndilega vildu allir gefa hann út.
Ein á ári og stundum tvær
The Firm kom út 1989 og þaut upp met-
sölulista, varð á endanum mest selda bók þess
árs vestan hafs það ár. Upp frá því hafa bæk-
urnar komið reglulega, ein á ári og stundum
tvær: The Pelican Brief kom 1992, The Client
1993, The Chamber 1994, The Rainmaker 1995,
The Runaway Jury 1996, The Partner 1997, The
Street Lawyer 1998, The Testament 1999, The
Brethren 2000, jólasagan Skipping Christmas
og A Painted House, sem er sjálfsævisöguleg,
2001, The Summons 2002, King of Torts 2003
og ruðningssagan Bleachers 2003, The Last
Juror 2004 og svo kom The Broker út í síðustu
viku. Allar hafa bækurnar selst vel, sumar ótrú-
lega vel. Alls hafa þær verið gefnar út í sextíu
milljónum eintaka og þýddar á 27 tungumál, þar
á meðal á íslensku.
Eins og kvikmyndahandrit
Sjö bókanna hafa verið kvikmyndaðar, The
Firm, The Pelican Brief, The Client, A Time to
Kill, The Rainmaker, The Chamber og A Paint-
ed House, en víst er að þær verða fleiri; þær
eru skrifaðar nánast eins og kvikmyndahandrit
með skýra og skipulega framvindu og ítarlegar
umhverfislýsingar. Persónurnar eru að vísu allt-
af þær sömu þegar grannt er skoðað og ekki
ýkja merkilegar, en kemur ekki að sök ef fram-
vindan er nógu hröð.
Svona rétt til að halda sér í þjálfun tók Grish-
ránlegur þessi söguþráður er og framvindan eft-
ir því. Fléttan er sundurlaus og gloppótt og víða
þarf lesandinn að leggja af alla rökhugsun.
Grisham veit greinilega sjálfur að hann er á hál-
um ís í hátækninni og biðst afsökunar á því hve
hann klæmist á tækninni.
Fljótlega kemur í ljós að gervihnettirnir sjálf-
ir skipta engu máli, þeir eru bara til að miða
sögunni áfram, dæmigert McGuffin líkt og í
Möltufálkanum, eitthvað sem allir eltast við en
skiptir söguna ekki máli þegar upp er staðið.
Grisham biðst einnig afsökunar á njósnaflétt-
unni, sem er eins gott, því hún er ótrúlega klén.
Persónurnar eru allar góðkunningjar lesenda
Grishams, jafn einfaldar og yfirborðskenndar
sem forðum. Sögusviðið er líka ósannfærandi þó
Bologna-borg sé lýst af natni - reyndar svo mik-
illi natni að- á köflum er The Broker líkari
ferðahandbók fyrir Bologna en spennusögu, svo
miklu rými er varið í að lýsa kaffihúsum og
veitingastöðum og drjúgur tími fer í að segja
frá því helst er að sjá í þeirri annars ágætu
borg.
Skyndikynni sem gleymast
um leið og þeim er lokið
Spennan í bókinni byggist aðallega á því að les-
andinn veit það sem söguhetjan veit ekki, þ.e.
að hann er agn og fjöldi manna vill hann feigan.
Til þess að viðhalda þeirri spennu þurfa les-
endur að kunna vel við viðkomandi, hafa af hon-
um áhyggjur, óska þess að honum verði ekki
unnið mein. Þar er hængurinn því Grisham
tekst ekki að gera úr Backman viðkunnanlega
persónu – satt best að segja er manni hunds-
ama um afdrif hans og samviskubitið yfir því að
hafa verið að selja hernaðarleyndarmál óvin-
veittu ríki sem nagar hann í eina setningu er
vægast sagt ótrúverðugt.
Ástarmálin verka ekki síður afkáraleg, Back-
mann alræmdur hórkarl, ef marka má frásagnir
af lífi hans áður en hann var settur inn, en hitt-
ir síðan konu á Ítalíu sem hann fellur flatur fyr-
ir og hún fyrir honum - nánast af skyldurækni.
Lokauppgjörið er svo til að kóróna þessu
veislu fáránlegra uppákoma og rökleysis, en af
tillitssemi við hugsanlega lesendur er ekki rétt
að greina nánar frá því. Þeir skella vísast flestir
uppúr þegar þar að kemur.
Það er þó ekki rétt að vera dómharður, bæk-
ur sem The Broker eru ekki bækur sem á að
hugsa um, þær eru hispursmeyjar bókmennt-
anna, skyndikynni sem gleymast um leið og
þeim er lokið. The Broker er bók sem passar að
lesa í flugferð á milli Íslands og Evrópu, þriggja
tíma bók eða svo – ágætis skemmtun þegar
flugvéladrunur og loftleysi eru búin að deyfa
alla hugsun. Svo hendir maður henni á leið-
arenda.
am sér frí frá ritstörfum í nokkra mánuði 1996
og sneri aftur í dómhúsið, en hann sótti þá dán-
arbótamál fyrir fjölskyldu járnbrautarstarfs-
manns (og vann málið, vitanlega). Hann lét það
þó ekki koma í veg fyrir að bók eftir hann kæmi
út 1997 og þykir ekki síðri en aðar bækur hans.
Eins og aðrar Grisham-bækur
The Broker er eins og aðrar Grisham-bækur –
lögmaður glímir við samvisku sína, gerði eitt-
hvað af sér forðum en endurheimtir nú sjálfs-
virðinguna með þrekvirki, eða lymskubragði eða
ráðsnilli, oftast allt samtímis. Í nýju bókinni er
umgjörð sögunnar nokkuð frábrugðinn – lög-
maðurinn, Joel Backman, sem aflað hefur sér
frægðar fyrir færni við að þrýsta málum í gegn-
um Bandaríkjaþing, situr í fangelsi fyrir að hafa
reynt að selja annarri þjóð aðgang að fullkomnu
gervihnattakerfi. Þó búið sé að koma honum á
bak við lás og slá vita leyniþjónustumenn vestan
hafs ekki hvaða ríki á hnettina og ekki heldur
hver vildi kaupa. Þeir koma því svo fyrir að lög-
maðurinn er náðaður og sendur úr landi, til
Ítalíu, enda þykjast þeir vita að hann verði
myrtur af flugumönnum þeirrar þjóðar sem
hnettina á og eignarhaldið verði ljóst í fram-
haldinu.
Ekki þarf mikla athyglisgáfu til að sjá hve fá-
Hispursmeyjar
bókmenntanna
Nýjasta skáldsaga Johns Grishams nefnist The
Broker. Hún er eins og aðrar Grisham-bækur –
lögmaður glímir við samvisku sína, gerði eitt-
hvað af sér forðum en endurheimtir nú sjálfs-
virðinguna með þrekvirki, eða lymskubragði
eða ráðsnilli, oftast allt samtímis. Greinarhöf-
undur segir slíkar bækur vera hispursmeyjar
bókmenntanna, skyndikynni sem gleymast um
leið og þeim er lokið.
John Grisham Konungur flugvélabókmenntanna.
Eftir Árna
Matthíasson
arnim@mbl.is