Lesbók Morgunblaðsins - 29.01.2005, Blaðsíða 9

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 29. janúar 2005 | 9
væng hafi léð máls á að kannski sé tími til kominn
að huga alvarlega að þessum málum. En flestir
hafa tekið frumkvæði Björns heldur fálega.
Hafa mál staðið þannig hingað til, að þrátt fyrir
að skiptar skoðanir hafi verið um veru Varn-
arliðsins svonefnda, þá hefur enginn, fyrir utan
Björn, bent á lausn á hvernig eigi að haga vörnum
landsins ef og til þess kemur að það ákveður einn
góðan veðurdag að yfirgefa landið.
 Heimildaskrá
Alþingisbækur Íslands I og II (1570–81 og 1582–94). Rvk.,
1912–14 og 1915–16.
Alþingistíðindi 1948 A.
Annálar 1400–1800 I og II. Rvk., 1922–1927.
Björn Jónsson, „Annáll Björns lögréttumanns Jónssonar á
Skarðsá eða Skarðsárannáll 1400–1640“. Annálar I. Rvk.,
1922–1927.
Björn Teitsson, Íslandssögukaflar 155–1630. Fjölritað sem
handrit. Rvk., 1976.
Íslandskóngur. Sjálfsævisaga Jörundar Hundadagakonungs,
Rvk., 1974.
Jón Ólafsson: Reisubók Jóns Ólafssonar Indíafara. Samin af hon-
um sjálfum. Völundur Óskarsson annaðist útgáfu. Rvk., 1992.
Höfundur er sagnfræðingur.
Einungis hefur verið deilt um dvöl og sambúð-
arvanda hers og þjóðar en lítið talað um raun-
verulega þörf Íslendinga á vörnum. Stjórnvöld
hafa heldur ekki gert alvarlega herfræðilega út-
tekt á varnarþörfum landsins eða hvað Íslend-
ingar geti gert sjálfir til að treysta varnirnar.
Svo gerðist það að Björn Bjarnason, núver-
andi dómsmálaráðherra, varpaði bombu inn í
umræðuna með hugmynd um að stofna íslenskan
her. Líklega reifaði hann hugmyndina fyrst 1995
en ítrekaði hana í Morgunblaðinu í maí 2001.
Björn segir að „… það væri frumskylda sér-
hverrar ríkisstjórnar að sýna fram á, að hún
hefði gert áætlanir til að verja borgara sína og
land“. Ekki væri til frambúðar unnt að setja allt
sitt traust í þessu efni á Bandaríkjamenn. Hann
segir jafnframt að á liðnum árum hefði því verið
haldið fram að ekki kæmi til álita, vegna fámenn-
is þjóðarinnar og fátæktar, að stofna íslenskan
her. Þessi röksemd ætti ekki lengur við þar sem
við værum bæði fjölmennari og um leið ein rík-
asta þjóð jarðar. Björn leggur til að Íslendingar
annaðhvort taki að sér að hluta til varnir landsins
eða að fullu ef Bandaríkjamenn fari.
Hann segir að með því að nota þumalfing-
ursreglu „… væri unnt að kalla 8 til 10% þjóð-
arinnar til að sinna vörnum landsins á hættu-
stundu eða milli 20.000 og 28.000 manns, án þess
að efnahags- og atvinnulíf þjóðarinnar lamaðist.
Við slíkan fjölda væri miðað í Lúxemborg, þar
sem um 1000 manns sinntu störfum í her lands-
ins á friðartímum. Unnt yrði að þjálfa fámennan
hóp Íslendinga, 500 til 1000 manns, til að starfa
að vörnum landsins, án þess að setja vinnumark-
aðinn úr skorðum“.
Björn sér önnur not fyrir slíkt herlið en ein-
göngu til hernaðar. Hann telur að hægt sé að
nota liðið til að bæta almannavarnir og í því skyni
að bregðast við náttúruhamförum og hann sér
ennfremur möguleika sem skapast hafa með
kveðið er á um í samningnum. Við lok kalda
stríðsins var vart við öðru að búast en að á það
reyndi hvort aðilar litu mikilvægustu ákvæði
samningsins sömu augum.
Tillögur Bandaríkjamanna 1993 benda ein-
dregið til þess að stjórnvöld á Íslandi og í Banda-
ríkjunum leggi og hafi e.t.v. ætíð lagt ólíkan
skilning í varnarsamninginn í veigamiklum atrið-
um. Munurinn felst einkum í því að Bandaríkja-
menn virðast telja að varnarviðbúnaður á Íslandi
eigi einkum að ráðast af breytilegu mati þeirra
sjálfra á hernaðarógninni á Norður-Atlantshafi
en Íslendingar líta á hinn bóginn svo á að varn-
arsamningurinn eigi að tryggja lágmarksöryggi
landsins án tillits til hernaðarógnarinnar hverju
sinni.
Í stuttu máli sagt lögðu Bandaríkjamenn til að
hafið yrði brotthvarf flughersins frá Keflavík-
urflugvelli til Bandaríkjanna og loftvörnum Ís-
lands yrði sinnt frá austurströnd Bandaríkjanna.
Þeir sögðust hins vegar vilja starfrækja áfram
herbækistöðina á flugvellinum, loftvarnareftirlit
og áframhald yrði á Norður-Víking-æfingunum
en viðbúnaðurinn háður breytilegum aðstæðum
á alþjóðavettvangi.
Ekki var við öðru að búast en að Íslendingar
yrðu algjörlega ósammála þessum tillögum
Bandaríkjanna og hafa þeir reynt allar götur síð-
an að koma í veg fyrir að umtalsverðar breyt-
ingar verði á varnarbúnaði herliðsins á Keflavík-
urflugvelli. Allt bentir til þess nú að andmæli
Íslendinga verði að engu höfð og hafa þeir því
neyðst til þess að endurmeta veru herliðs á Ís-
landi og hvað beri að gera ef Bandaríkjamenn
fari.
Björn Bjarnason og umræðan
um stofnun íslensks hers
Óhætt er að segja að umræðan um varnarmál á
síðastliðnum áratugum hafi ekki verið fjörug.
stofnun íslensku Friðargæslunnar og þátttöku
hennar á alþjóðavettvangi. Hún hafi aukist ár frá
ári og sé orðin liður í gæslu öryggishagsmuna Ís-
lendinga.
Í slíku öryggiskerfi sér Björn einnig not fyrir
sérsveit á vegum ríkislögreglustjóra. Hann virð-
ist því sjá fyrir sér þríarma „öryggisstofnun“
sem samanstendur af eins konar smáher eða ör-
yggissveitum, íslenskri friðargæslustofnun með
hernaðarlegu ívafi og sérsveit ríkislög-
reglustjóra. Hann virðist einnig sjá fyrir sér að
hægt verði að færa mannafla milli þessara arma.
Þar stendur hnífurinn í kúnni því að mestu deil-
urnar hafa skapast um störf Friðargæslunnar.
Sumir virðast aðeins sjá fyrir sér að hún sé og
verði borgaraleg stofnun með engin tengsl við
herlið eða hermennsku, hvorki erlent né innlent,
en aðrir telja, þar með talin íslensk stjórnvöld, að
í lagi sé að tengja hana við störf t.d. NATO í Afg-
anistan.
Andstaðan við hugmyndir Björns um stofnun
íslensks hers virðast aðallega koma af vinstri
væng stjórnmálanna þó að einstaka menn á þeim
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
gestur þá getur heimamaður,
hvar sem hann er í húsinu, opn-
að dyrnar fyrir honum með því
að styðja á hnapp. En sje gest-
urinn óvelkominn, getur hann alls ekki
komist inn í húsið og verður að hverfa frá
við svo búið.
Lesbók Morgunblaðsins | 29. mars 1931
Dyrasími
80
ára
1925
2005
Í nýrri götu í Berlín er sú nýung, að þar
eru dyrasímar alls staðar. Gestir, sem
koma þangað, verða fyrst að segja til nafns
síns í símanum. Símaáhaldið utanhúss er
þannig, að þar þarf ekki annað en snúa
hjóli til þess að fá samband við hverja íbúð
hússins sem vill. Ef aðkomandi er aufúsu-