Lesbók Morgunblaðsins - 29.10.2005, Qupperneq 2

2 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 29. október 2005
!
Þessum pistli beini ég til allra
barnanna sem lesa sig í gegn-
um fyrstu opnur Lesbókar-
innar á laugardagsmorgnum af
tómri slysni áður en þau átta
sig á því að þetta er ekki
Barnablaðið. Það er erfitt að
álasa þeim, enda Lesbókin allt-
af kyrfilega vafin inn í brandara og
teiknimyndasögur. Síðan er líka bara
gott að menningin skuli draga angana
frá tölvuspilunum og ofátinu. Þess verð-
ur heldur ekki langt að bíða að næstu
fíknir taki við og þar er kunnur heim-
ilisvinur, brennivínspúkinn, fremstur í
röðinni með upptakarann í annarri og
ælupokann í hinni.
Nú stendur yfir
herferð gegn vímu-
efnum og því hanga
stórar myndir á strætisvagnabiðstöðvum
borgarinnar, skreytt barnaandlitum og
orðunum: Ég ætla að bíða. Enn hefur
enginn í hverfinu mínu haft hugmynda-
flug til að fara út með túss til að breyta
b-i í r og gæti það annaðhvort sýnt hvað
börn eru niðursokkin í ofátið og tölvu-
leikina eða hvað þau eru farin að bera
mikla virðingu fyrir opinberum eigum.
Kallið það bara skemmdarfýsn en í mínu
ungdæmi var það kallað að leika sér með
tungumálið.
Herferðin er farin til að hvetja ung-
linga til þess að bíða með að prófa
áfengi, tóbak eða önnur vímuefni þar til
þeir hafa þroska til að velja. Mig langar
aftur á móti til að gauka öðrum mögu-
leika að börnunum: Verið ekkert að bíða.
Sleppið þessu bara alveg. Fullt fólk er
ljótt. Það sagði Halldór Laxness og hann
fékk nóbel. Í Af menníngarástandi skrif-
ar hann: „Fullur maður er ljót sjón. Það
spillir fegurðarsmekk barnanna að horfa
á svo ljóta sjón.“ (bls. 31)
Mikið sem mér fannst fyrsta fulla
manneskjan sem ég komst í tæri við ein-
mitt ljót sjón. Þótt ég væri orðin 13 ára
var það gjörsamlega ofar skilningi mín-
um að fólk skyldi virkilega vilja breytast
sjálfviljugt í drafandi fábjána, enda var
ekki verið að fá sér bara í aðra tána.
Þessi reynsla hafði þau áhrif að ég ákvað
að láta áfengi eiga sig. Ódrukkið fólk er
einfaldlega skemmtilegra en drukkið.
Það er ólíkt skýrara í tali, kurteisara og
ekki jafnóútreiknanlegt og þeir sem hafa
fengið sér í glas. Eins og flestir hafa ef-
laust tekið eftir vellur dónaskapurinn
nefnilega ekki jafngreiðlega upp úr
ódrukknum og drukknum. Nógu erfitt
getur nú samt verið að hemja sig.
Ég veit vel að sumir láta sér nægja að
verða aðeins góðglaðir örfáum sinnum á
ári en þeir eru bara of margir sem geta
það ekki. Af því hlýst óhamingjan. Í
raun ætti að vera mun algengara á með-
al Íslendinga að drekka ekki og þann
kost þarf að kynna.
Ég hef aldrei séð eftir því að hafa ekki
byrjað að drekka. Það er aðeins eitt sem
getur verið slæmt við að hafa aldrei ver-
ið undir áhrifum: allar fylliríssögurnar.
Ég virðist ekki hafa neinar forsendur til
að skilja þessar illa uppbyggðu og enda-
sleppu frásagnir. Þegar maður loksins
heldur að sagan sé að fara að ná sér á
strik er lokaorðunum skellt fram: „… ég
var svo rosalega full/ur.“ Og þetta eitt
dugar til að kalla fram hlátur! Líklega er
ástæðan fyrir þessum endi sú að enginn
man hvað gerðist næst en það getur líka
verið saga til næsta bæjar. „… þannig að
ég fór bara í algjört blakkát og man ekk-
ert hvað gerðist,“ þykja alltaf sniðug
lokaorð.
Þegar nánar er að gáð fjalla munn-
legar frásagnir Íslendinga aðallega um
tvennt, brjáluð fyllirí og hvernig þeim
tókst síðan loks að hætta að drekka. Ég
get samt fullvissað öll börnin sem
ákveða að drekka ekki um það að þau
eigi eftir að hafa frá nógu að segja. Þeg-
ar fólk fer að skiptast á fylliríssögum get
ég nefnilega sagt fjölmargar sögur líka,
sögur af þeim sem drekka. Í þeirri sem
er í mestu uppáhaldi hjá mér koma við
sögu heiti lækurinn, tveir lögregluþjón-
ar, kafaldsbylur og strákur sem hljóp á
milli húsa á nærbuxunum einum fata.
Stundum bæti ég hundi við. Strákurinn
varð mjög hissa þegar hann heyrði þá
útgáfu en var auðvitað ekki í neinni að-
stöðu til að rengja mig. Hvað ætli hann
muni svo sem – fullur og í algjöru
blakkáti?
Eilíf bið
Eftir Gerði
Kristnýju
gkristny@simnet.is
Ég gæti setið og lesið blöðin daginn útog daginn inn hér í Svíþjóð. Það semhelst vekur áhuga minn eru ekki all-ar fínu fréttirnar af peningum eða
pólitík heldur vel skrifaðar greinar um allt milli
himins og jarðar þar sem viðtöl við fólk sem hef-
ur reynslu er uppistaðan. Þetta eru greinar um
daglegt líf fólks og um hvaðeina sem snertir
hversdaginn hjá mörg-
um; börn, uppeldi, skóla-
mál, skilnaði, þrif, þung-
lyndi, mat, streitu,
auglýsingar, unglinga og
nú síðast fyrrverandi ný-
nasista sem kynntist írönskum innflytjanda og
boðar nú umburðarlyndi og frið.
Þessar greinar eru margar og mismunandi
og eftir hina og þessa blaðamenn. Þær eiga hins
vegar sammerkt að skilja eftir meiri fróðleik
um ýmis efni eða skilning á af hverju eitthvað er
eins og það er. Oft skilja þær líka eftir jákvæðar
tilfinningar, einhverja aukna von um að ekki sé
allt að fara til fjandans. Það er nefnilega það
sem manni sýnist á yfirborði fjölmiðlanna.
Helstu fréttir og fyrirsagnir eru um hamfarir,
græðgi, spillingu, stríð og sjúkdóma og næst-
mikilvægastar eru þurrar fréttir um skattsvik,
æ stærri viðskiptasamsteypur og úrslit fót-
boltaleikja.
Á mínum blaðamannsferli hef ég annars veg-
ar skrifað um viðskipti og hins vegar um dag-
legt líf og allt sem undir þeim hatti rúmast – og
það er margbreytilegt. Menntun, neytendamál,
ferðalög, tíska, börn, matur, heilsa o.s.frv. Nú
hef ég unnið þrjú ár á hvoru sviði og áttaði mig
á muninum fljótlega eftir að ég hætti að skrifa
um viðskipti: ég var hætt að hafa það á tilfinn-
ingunni þegar ég tók fólk tali að viðmælend-
urnir væru að leyna mig einhverju eða ekki að
segja allan sannleikann. Slíkt er nefnilega dag-
legt brauð í viðskiptafréttamennsku. Peninga-
heimurinn er eitt allsherjar leynimakk sem fáir
útvaldir stjórna og gefa þær upplýsingar sem
þeim hentar og þykja fínar fréttir.
Ég reyni eftir bestu getu að fylgjast með
þessum fréttum hér í Svíþjóð en áhuginn bein-
ist mun frekar að greinunum þar sem kafað er
undir yfirborðið og eitthvað nýtt eða nýtilegt er
borið á borð fyrir lesendur. Sænsku dagblöðin
gera þetta afar vel og þá er ég aðallega að vísa
til Svenska Dagbladet og Göteborgs Posten
sem ég les mest um þessar mundir. Nær dag-
lega birtast í þessum blöðum greinar og greina-
flokkar um mál sem standa stórum les-
endahópum nærri: Líf eldri borgara, skilnaðar-
börn, unglinga, mataræði, uppeldi, langveik
börn o.s.frv. Yfirleitt eru sagðar sögur fleiri en
einnar manneskju og lesandinn verður því
margs vísari.
Þetta vekur áhuga minn og aðdáun á hversu
vel þetta er gert. Undanfarna viku hafa t.d. á
hverjum degi birst greinar í SvD um skiln-
aðarbörn þar sem rætt er við unglinga eða upp-
komin börn og foreldra þeirra um mismunandi
fyrirkomulag á búsetu barnanna eftir skilnað
foreldra. Í Svíþjóð er sameiginleg forsjá
barnanna yfirleitt regla og oftast býr barnið
eina viku í senn hjá hvoru foreldri með tilheyr-
andi flutningum og skipulagi eftir skilnaðinn.
Þetta reynist mörgum börnum ágætlega en
önnur finna fyrir rótleysi og eru hálftætt
greyin. Ætli margir foreldrar sem skilja hafi
t.d. velt þeirri leið fyrir sér að láta barnið búa
áfram á heimilinu en skiptast sjálfir á að flytja
þangað og búa tvær vikur í senn? Þeirri leið var
t.d. vel lýst í einni greininni í greinaflokki SvD
og ekki laust við að það rynni upp fyrir manni
ljós: Auðvitað er æskilegt að foreldrarnir taki
ábyrgðina á þessum eilífu flutningum.
Hún var líka frábær greinin sem birtist í GP
nýlega um fyrrverandi foringja í nýnasista-
hreyfingu í Svíþjóð sem vinnur með írönskum
innflytjanda að fræðslu og forvörnum. Mynd-
irnar sýna m.a. snoðkoll í hermannafötum fá sér
mjólkurglas ásamt írönskum háskólakennara.
Þeir eru mestu mátar núna en kynni þeirra hóf-
ust eftir að sá síðarnefndi bauð nýnasistanum
að setjast niður og ræða málin þegar nýnasist-
inn slengdi því framan í hann að hann og allir
innflytjendur í Svíþjóð ættu að fara úr landi.
Svona greinar vekja von.
Hins vegar tekst sænskum fjölmiðlamönnum
ekki að blása lífi í áhuga minn á viðskiptafrétt-
um eða pólitík svo nokkru nemi því þar er allt á
neikvæðu nótunum. Þessi og hinn á að segja af
sér, eitt fyrirtæki var að kaupa annað og þetta
og hitt fyrirtækið er að fara á hausinn. Svona
eru viðskiptafréttir auðvitað alls staðar. Það var
líklega bara fámennur hópur sem hafði ánægju
af greinunum mínum um gengi krónunnar eða
viðskipti í Kauphöllinni á sínum tíma. Ég veit
reyndar ekki hvort ég hef náð til fleiri með
greinum um femínisma, spákonur, börn og aug-
lýsingar, heilsu o.s.frv. síðan þá. En yfirleitt veit
ég að fólk er ekki að ljúga að mér og það skiptir
mig mestu. Það gerist hins vegar í frétta-
mennskunni og er frústrerandi fyrir blaða-
menn, a.m.k. mig.
Peningar og daglegt líf
Fjölmiðlar
eftir Steingerði
Ólafsdóttur
steingerdur@mbl.is
’Hins vegar tekst sænskum fjölmiðlamönnum ekki aðblása lífi í áhuga minn á viðskiptafréttum eða pólitík
svo nokkru nemi því þar er allt á neikvæðu nótunum.‘
I Bókavertíð er að hefjast eins og sjá má áLesbók í dag. Við blaðið hefur verið bætt
síðum sem fjalla sérstaklega um bækur sem
eru að koma út um þessar mundir. Þessum
síðum á eftir að fjölga en fjallað verður um
bókaútgáfuna í blaðinu allt fram að jólum,
bæði með viðtölum við
höfunda, greinum um
bækur og umfjöllunar-
efni þeirra, fréttum og auðvitað með sí-
vinsælum ritdómum. Ef að líkum lætur er
að hefjast mikil veisla sem blaðið mun taka
þátt í af fullum hug nú sem endranær.
II Í dag er reyndar bryddað upp á nýjungí Lesbók í tilefni þess að bókatíðin er að
hefjast. Stofnuð hefur verið sérstök bóka-
síða í blaðinu (s. 15 í þessu tölublaði) sem
dregur dám af síðum sem um nokkurt skeið
hafa verið tileinkaðar kvikmyndum og tón-
list. Á bókasíðunni verður kynnt ný innlend
eða erlend bók sem þykir athyglisverð með
einhverjum hætti. Rýnt verður í ritið með
gagnrýnum augum en þó mun hver bók
kalla á sín efnistök eins og gengur. Í
blaðinu í dag er gluggað í nýja bók Þor-
björns Broddasonar, prófessors í fé-
lagsfræði við Háskóla Íslands, Ritlist,
prentlist, nýmiðlar, sem fjallar um fjölmiðla
en þar er meðal annars drepið á eitt af
mestu deilumálum síðustu ára, fjölmiðla-
frumvarpið. Á síðunni verður einnig nýr
pistill undir heitinu „Erindi“ þar sem blaða-
menn og gagnrýnendur munu lýsa skoð-
unum sínum á ýmsu sem viðkemur bókum
og bókmenntum á líðandi stund. Að þessu
sinni er fjallað um verðlaunaverk Sjóns,
Skugga-Baldur, sem aflaði skáldinu Bók-
menntaverðlauna Norðurlandaráðs í vik-
unni. Að auki verða á síðunni stuttar fréttir
af nýjum erlendum bókum en sá dálkur hef-
ur verið í blaðinu um nokkurt skeið og átti
reyndar upptök sín á þessari síðu.
III Í sömu opnu munu birtast ýtarlegargreinar um bæði nýjar bækur og
klassískar, innlendar sem erlendar. Slíkar
greinar hafa birst í blaðinu að staðaldri síð-
ustu ár. Það má því segja að bókmenntirnar
hafi eignast sinn fasta stað í Lesbók árið
um kring. Umfjöllun á bókasíðunni mun að
öllum líkindum taka nokkurt mið af bóka-
tíðinni fyrst í stað. Í kynningargreinum um
nýjar bækur verður til dæmis leitast við að
segja frá verkum sem annars myndu líklega
ekki fá mikla athygli í flóðinu. Hugmyndin
er hins vegar fyrst og fremst sú að les-
endur geti gengið að vandaðri umfjöllun og
umræðu um bækur og bókmenntir í hverri
viku allt árið um kring.
Neðanmáls
Það er með stolti og gleði sem ég tek við bókmenntaverðlaunum Norð-
urlandaráðs í dag. Og ég er sérlega ánægður með að það skuli vera Skugga-
Baldur sem færir mér þau. Rætur þeirrar litlu bókar liggja til vetrardaga
bernsku minnar fyrir 35 árum þegar ég lá undir Hawaii-rósarunnanum í stof-
unni heima hjá móðurömmu minni og las íslenskar þjóðsögur og ævintýri. En sá
lestur hófst einhverju sinni sem ég var búinn með skammtinn úr bókabílnum
(það var mest glæpa- og vísindaskáldskapur fyrir unga drengi), og sagnaþyrstur
barnshugurinn dró mig að stofuhillunum sem báru, meðal annarra fullorð-
insbókmennta, sex binda safn af sögum um afturgöngur og huldufólk, vatna-
skrímsli og hlægilega pokapresta, tröll og galdramenn. Þessir endurtekn-
ingasömu þættir af fólki sem hét afar venjulegum íslenskum nöfnum, en var
sífellt að lenda í mun skrýtnari og hættulegri aðstæðum en sjálf hasarhetjan
Bob Moran eða geimdrengurinn Tom Swift, þeir voru mín fyrstu skáldskap-
arfræði og kenndu mér að ekki er líf í sögum fyrr en hugur og veruleiki takast á.
[…]
Á þeirri ferð sem hófst við Hawaii-rós ömmu minnar, og hefur nú leitt mig á
þennan virðulega áfangastað hér í dag, hef ég lesið mig eftir margþættu reipi
gerðu af frásögum, hvort sem eru í bundnu eða óbundnu máli. Og þar má finna
súrrealismann sem heillaði mig á unglingsaldri, ljóð Gunnars Ekelöfs, Meist-
arann og Margaritu eftir Búlgakov, Sult Knuts Hamsun, anekdótur Italos Calv-
ino, Vetrarmyndir Hannesar Sigfússonar, ævintýri Múmínálfanna, Hambrigðin
eftir Óvidíus, skítalabba Becketts, gnostískar veraldir Philips K. Dick, Skugga
H. C. Andersens, Palómarsögur Gilberts Hernandez, og fleira, og fleira. En einn
lærdóm hef ég dregið af öllum þessum skáldum og sagnamönnum, sem hver
með sínum hætti segir: Það má ekki slokkna á kerti samúðarinnar, ef við höldum
ekki vöku okkar þá tekur myrkrið völdin – og í myrkrinu líður engum vel nema
skuggaböldrum. Já, milli lína hvers bókmenntaverks geymir sig þjóðsagan af
draugi galdramannsins og vökumanninum viðbragðsskjóta, þögull vitnisburður
um að starf rithöfundarins er að þreyja vökuna yfir líki ómennskunnar.
Sjón
www.bjartur.is
Vakað yfir líki
ómennskunnar
Reuters
Landnám í Írak.
Lesbók Morgunblaðsins Kringlunni 1, 103 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Umsjón Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýsingar sími 5691111
netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Prentsmiðja Morgunblaðsins