Lesbók Morgunblaðsins - 29.10.2005, Blaðsíða 10

10 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 29. október 2005
F
yrir rúmum 10 árum tók ég
viðtal við Hanne-Vibeke
Holst. Þá bjó hún með fyrsta
eiginmanni sínum í Moskvu.
Viðtalið fór fram á heimili
hjónanna á Austurbrú í
Kaupmannahöfn. Íbúðin var nánast hús-
gagnalaus því það stóð til að leigja hana út.
Á þeim tíma var Hanne-Vibeke í miðju kafi
við að skrifa trílógíuna um fréttakonuna
Therese Skårup. Síðan þá hefur ýmislegt
gerst. Hanne-Vibeke hefur
m.a. eignast þrjú börn, skil-
ið við manninn sinn og hóf
fyrir nokkrum árum sambúð með Morten
Bruus, þekktum dönskum kvikmyndatöku-
manni. Allt atburðir sem á hver sinn hátt
endurspeglast í bókunum hennar. Ekki
minnst í Min mosters migræne – eller hvor-
dan jeg blev kvinde frá árinu 1999. En með
þeirri bók er eins og Hanne-Vibeke ljúki því
að hafa lífshlaup sítt og sjálfan sig sem um-
fjöllunarefni í bókum sinum. Hún tekur svo
að segja ákvörðun um að breyta frá 1. per-
sónu í 3. persónu. Það gerist bókstaflega í
bókinni, Krónprinsessunni, sem nýlega var
gefin út hjá Vöku-Helgafelli í þýðingu Hall-
dóru Jónsdóttur. Þar fjallar Hanne-Vibeke
um valdtafl stjórnmálamanna í Danmörku.
Sagan gerist í nútímanum og staðurinn er
danska þingið Christiansborg. Aðalpersónan
er Charlotte Damgård. Hún er ung kona
sem einn góðan veðurdag fær tilboð um að
taka við stöðu umhverfisráðherra. Hún tek-
ur við stöðunni þó að fjölskyldan í raun og
veru hafi ákveðið að fara til Afríku þar sem
maður hennar hefur fengið tilboð um
stjórnendastarf í sambandi við þróunarverk-
efni. Innan skamms nýtur hún hylli sem
ráðherra og brátt er farið að nefna hana
krónprinsessu flokksins. Gegnum Charlotte
Damgård skyggnumst við inn í heim stjórn-
málanna þar sem launráð og átök um völd
eru hluti hversdagslífsins.
Í þetta skipti hitti ég Hanne-Vibeke á
Hótel Holti. Hún bíður eftir mér í anddyri
hótelsins og okkur er vísað til sætis í leð-
ursófunum í koníakstofunni. Við minnumst
fyrri kynna okkar í Kaupmannahöfn og
undrumst hversu hratt tíminn líður því okk-
ur finnst ekki langt síðan við hittumst á
Austurbrú. Samkvæmt upplýsingum á
heimasíðu Hanne-Vibeke hefur hún nýlega
lokið við skáldsögu sem mun koma út í nóv-
ember nk. Ég spyr hana hvað hún geti sagt
um bókina.
Ný bók
„Bókin er sjálfstætt framhald af Krónprins-
essunni og heitir Konungsmorðið (Konge-
mordet) en Charlotte Damgård er ekki að-
alpersóna bókarinnar. Reyndar er hér um
að ræða konu manns, sem einnig kemur við
sögu í Krónprinsessunni. Í Krónprinsess-
unni eru tveir mikilvægir menn. Annar
þeirra er forsætisráðherrann Per Vittrup en
hinn er fjarmálaráðherrann Gert Jakobsen.
Bókin byrjar á kosninganótt þar sem þeir
tapa kosningunum. Per Vittrup er að sjálf-
sögðu mikilvægur maður, en raunveraleg
aðalkarlpersónan er Gert Jakobsen og að-
alkvenpersónan er konan hans, Linda
Lykke Jakobsen.“
Stjórnmálin og völdin
– Hvers vegna hefur þú valið stjórnmál sem
þema fyrir þessar bækur?
„Jú, það gerði ég vegna þess að ég hef í
mörg, mörg ár verið heilluð af stjórnmálum.
Ég hef fylgst vel með í stjórnmálum gegn-
um fyrirverandi eiginmann minn sem er
starfsmaður utanríkisþjónustunnar. Vegna
starfs hans hitti ég oft stjórnmálamenn og
karlmenn í efsta lögum samfélagsins. Einn-
ig konur, en oftast karlmenn. Mér fannst
það heillandi, því ég hef alla ævi verið hrifin
af valdamiklum konum. Á barns- og ung-
lingsárunum voru þær ekki margar, en þær
sem ég hitti heilluðu mig ótrúlega mikið.
Ritt Bjerregård hefur án efa verið fyr-
irmynd mín. Ég hef fylgst með henni frá
því ég var mjög ung og lokaverkefnið mitt í
blaðamannaskólanum í Danmörku var viðtal
við hana. Þessi hrifning af valdmiklum kon-
um þýddi að ég byrjaði á kerfisbundinn hátt
að rannsaka efni sem tengist þessu sviði.
Hvað gerist eiginlega þegar konur ögra
einkaleyfi karlmanna til að fara með völdin?
Segja má að Krónprinsessan fjalli um
þetta. Hversu dýru verði þarf kona að
kaupa völdin? Það gæti verið í fyrirtæki eða
í skólakerfinu. Á öllum stöðum þar sem
goggunarröð er fyrir hendi. Hvað gerist
þegar kona birtist og vill vera með og ögrar
valdhöfum? Og hvaða forréttindi hafa konur
því þær hafa líka slík réttindi. Þessum
spurningum var ég mjög upptekin af. Í
stjórnmálum er valdið sú vara sem slegist
er um. Segja má að öll samfélagsmál fjalli
um völd. Ef um er að ræða stærð skipaflot-
ans, markaðshlutdeild eða hversu sýnilegur
maður er í fjölmiðlum þá getur verið ansi
óljóst að hér sé um að ræða valdabaráttu.
En þegar fjallað er um þingræðisvald þá
geta allir skilið að hér er um að ræða
stjórnmál og völd. Mér fannst ekki að ég
gæti sleppt því að fjalla um þetta.“
Karlmenn og völdin
„Þegar ég var búin að rannsaka hvernig
tengslin eru milli kvenna og valdsins og
hvernig valdamenn líta á konur þá fannst
mér augljóst að spyrja hvernig tengslin eru
milli karlmanna og valdsins. Hversvegna er
mikilvægt fyrir karlmenn að hafa völd? Mér
fannst þetta efni vera svo áhugavert að ég
gerði heimildamynd um það efni milli bóka
Það er ein ástæðan fyrir að það leið svo
langur tími milli bókanna. Kvikmyndin heit-
ir Hvers vegna hafa karlmenn völdin? Í
myndinni rannsaka ég og tek viðtal við
fjölda karlmanna og kvenna.“
– Er kvikmyndin gerð fyrir danska sjón-
varpið?
„Já, og við upptökurnar öðlaðist ég
ákveðinn skilning á þessum hlutum, skilning
sem bæði flestar konur og karlmenn eiga
bágt með að sætta sig við því hann er bæði
umdeildur og sársaukafullur: Völdin eru
tengd ofbeldi. Eins og danski sagnfræðing-
urinn, Søren Mørch, eiginmaður Ritt
Bjerregård, segir í myndinni: „Sá sem hefur
völdin getur gefið mesta kjaftshöggið.“
Hvort kjaftshöggið vísar í fjölda hermanna í
Írak eða vöðvaafl skiptir ekki máli. Í raun
og veru er um að ræða það sama: Hver hef-
ur tækið sem til þarf á valdi sínu? Valda-
tækið getur verið tvær hendur, herafli, fjár-
magn eða þingsæti. Það finnst mér
áhugavert.“
Konar og völdin
„Á milli Krónprinsessunnar og nýju bók-
arinnar skrifaði ég viðtalsbókina Da jeg
blev vred,“ heldur Holst áfram. „Í bókinni
er að finna fimmtán viðtöl við konur alls
staðar að úr heiminum, og ég uppgötvaði að
það sama gildir alls staðar. Þess vegna var
það sterk upplifun að taka viðtalið við Søren
Mørch. Ég gat séð, að þegar maður er stað-
settur í þeim hluta heimsins þar sem vest-
ræn siðmenning er ekki jafnráðandi og hér,
eru hlutirnir sýnilegri. Í „frumstæðari“
samfélögum eru hlutirnir ekki dulbúnir. Þar
er konum gefið kjaftshögg, sýru er hellt í
andlit kvenna, konur eru lokaðar inni eða
faldar bak við slæður. Einnig er búið að
birta rannsóknir frá Evrópusambandinu
sem benda til þess að fimmtungur kvenna
innan sambandsins hafa orðið fyrir ofbeldi
frá hendi eiginmannsins. Þetta eru margar
konur.
Þetta allt gerði það að verkum að ég
hugsaði mikið um karlmenn og völd, konur
og ofbeldi, kúgun og þess háttar. Allt þetta
þurfti að ganga upp í ákveðna heild.
Þannig hugsaði ég um marga hluti í einu.
Ég get ekki alveg gert grein fyrir því hve-
nær þessi þemu renna saman og mynda
eina heild. Fyrst við erum hér á Íslandi get
ég alveg afhjúpað, að í nýju bókinni um
Lindu Lykke Jacobsen, sem er gift þessum
áhrifamikla manni, verður fyrir stigmagn-
andi ofbeldi. Þetta tengist valdatafli stjórn-
málanna þar sem Gert Jacobsen reynir að
taka völdin af öðrum manni. Þetta er sígilda
sagan um að sá sem er númer tvö uppgötv-
ar að staða þess sem er númer eitt er að
veikjast. Í þessu tilfelli eftir ósigur í kosn-
ingum. Þetta er stjórnmálaleg flétta. Frá
henni er auðvitað sagt með tilheyrandi
átökum um völd og launráð. Samtímis er
svo fléttan um konuna sem segir frá sög-
unni. Frá henni er sagt í köflum skrifuðum í
1. persónu. Að auki er alvitur sögumaður.
Hann fer um á sama hátt eins og í Krón-
prinssessunni. Í nýju bókinni leyfi ég mér
að gera algjörlega það sem ég vil og beita
allskonar frásagnarbrögðum.“
Skáldskapurinn og
raunveruleikinn
– Margir hafa beint á að söguþráðurinn í
Krónprinsessunni líkist máli Monu Sahlin.
Er Mona Sahlin einskonar fyrirmynd fyrir
fléttuna í Krónprinsessunni?
„Já, hún er það. Ég hef sagt Svíum þetta
enda er bókin mjög vinsæl þar. Ég held að
það sé vegna þess að þeir geta tengt sig við
hana. Því miður tengdist hún ennþá meira
atburði líðandi stundar þegar Anna Lind
var myrt.
Ég held samt að það hafi verið á meðan
að ég las sjálfsævisögu Monu Sahlin Med
egna ord að það virkilega rann upp fyrir
mér hversu mikið kynferði skiptir máli og
að kyn hennar hafði úrslitaþýðingu um að
það fór eins illa og það gerði. Þetta vakti
spurningu um það hvort það sama gæti
gerst í Danmörku. Þess vegna byrjaði ég
kerfisbundið að safna upplýsingum. Ég
byrjaði hreinlega að taka viðtal við stjórn-
málmenn í hrönnum. Bæði karlmenn og
konur.“
– Má þá segja að nýja bókin sé skrifuð á
grunnvelli rannsókna?
„Já, það er hún. Bæði Krónprinsessan og
nýja bókin, Konungsmorðið, byggjast á
mjög yfirgripsmiklum rannsóknum sem í
sjálfu sér hafa tekið drjúgan tíma. Þess
vegna held ég líka að Krónprinsessan hafi
orðið eins mikilvæg og raun ber vitni. Les-
endur geta ekki vísað efni bókarinnar á
bug. Fólk getur séð, að ég veit eitthvað um
það sem ég er að skrifa. Þetta er ekki bara
eitthvað sem ég held eða þykist vita. Ég
veit nákvæmlega hvernig hlutirnir eru. Ég
tók meðal annars viðtal við núverandi um-
hverfisráðherra Danmerkur, Connie He-
degaard. Hún komst á þing þremur árum
eftir Charlotte Damgård. Hún var fréttaþul-
ur og varð síðan umhverfisráðherra strax
eftir kosningar. Í Danmörku fannst mönn-
um þetta vera mjög furðulegt. Þetta þýddi
m.a. að mér var boðið að ræða málið sama
kvöld og hún var útnefnd. Skáldskapurinn
var á undan raunveruleikanum. Þetta var
skemmtileg tilviljun.
Ég hef síðan talað við Connie Hedegaard
og hún hefur líka lesið Krónprinsessuna aft-
ur. Ég spurði hana um álit á bókinni.
„Skelfilegt,“ sagði hún bara. Þetta þótti mér
mikið hrós.“
– Þú hefur áður skrifað tvær trílógíur.
Ertu nú byrjað á þeirri þriðju?
„Já, það held ég. Nú er ekki gott að lofa
upp í ermina á sér en ég finn að sagan er
ennþá ókláruð. Ég hef ekki sagt söguna alla
af Charlotte Damgård. Í Konungsmorðinu
var hún ekki mjög áberandi. Ég hef haldið
henni volgri, svo að segja. Hún þarf að öðl-
ast meiri skilning á hlutunum. Vonandi get
ég í þriðju bókinni fært söguþráðinn nær
samtímanum.“
– Mér skilst að verið sé að gera kvikmynd
um Krónprinsessuna?
„Já, hún hefur verið kvikmynduð í Sví-
þjóð, og það er verið að vinna við að klippa
hana. Hún verður væntanlega frumsýnd í
febrúar 2006. Ég hef ekki haft mikið með
kvikmyndina að gera. Ekki annað en að lesa
og samþykkja handritið. Það verður spenn-
andi að sjá árangurinn þegar kvikmyndin er
tilbúin.“
Stjórnmál, völd og ofbeldi
Hanne-Vibeke Holst er þekktur rithöfundur í
Danmörku. Krónprinsessan nefnist skáld-
saga hennar sem er komin út í íslenskri þýð-
ingu. Holst var gestur á Bókmenntahátíð í
Reykjavík og þar náðist tal af henni um verk-
ið og nýja skáldsögu hennar Konungsmorðið.
Eftir Michael Dal
michael@khi.is
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Hanne-Vibeke Holst „Hvað gerist eiginlega þegar konur ögra einkaleyfi karlmanna til að fara með völdin?“
Höfundur er lektor í dönsku
við Kennaraháskóla Íslands.