Lesbók Morgunblaðsins - 29.10.2005, Page 3

Lesbók Morgunblaðsins - 29.10.2005, Page 3
Lesbók Morgunblaðsins ˜ 29. október 2005 | 3 of hávaðasamur staður fyrir okkur Ishiguro. Við tökum leigubíl en vitum ekki hvert við eigum að fara. Það er föstudagur, umferðin þung, ég hef á tilfinningunni að ég hafi startað einhverju sem muni ekki fara vel, upp í hugann koma fullmargar senur úr skáldsögu Ishiguros frá árinu 1995 The Un- consoled, sögunni um ráðvillta og minn- islausa píanóleikarann sem hefur algerlega misst tökin á lífi sínu. Í aftursætinu drepum við tímann með kurteisishjali. Gjaldmæl- irinn tifar. Að lokum komumst við að sam- komulagi um að viðtalið fari fram í lobbíi á hóteli við Southampton Row. Þegar ég hitti Kazuo Ishiguro var hann nýbúinn að árita 2.000 eintök af skáldsög- unni Never let me go, honum leið eins og sálarlausum manni. Það lá beint við að spyrja hann um þessa nýju sögu sem von- laust er að endursegja: breskur heimavist- arskóli, klónuð börn, líffæragjafar, börn sem eiga skamma ævi fyrir höndum. Þetta er áleitin saga, sorgleg og óhugnanleg, saga sem fjallar um vináttu og ást, um dauðleik- ann og leyndina sem umlykur líf okkar. Kazuo Ishiguro: Ég hef aldrei haft áhuga á líftækni eða klónun. Mig langaði að skrifa stúdentasögu, sögu um nemendur í heima- vistarskóla. Það eina sem ég vissi þegar ég byrjaði á sögunni var að krakkarnir voru ekki venjulegir, örlög þeirra voru í ein- hverjum skilningi ráðin. Mig langaði ekki til að skrifa sögu sem yrði túlkuð sem viðvörun um það hvert líftæknin getur leitt okkur. Ég hef áhyggjur af því en ég bind vonir við hana á sama tíma. Mín saga hefur miklu víðari skírskotun. Mig langaði til að skrifa bók um ungt fólk sem á sér enga framtíð. EG: Þetta er ákaflega sorgleg saga, nán- ast óhugnanleg. Kazuo Ishiguro: Já, hún er sorgleg vegna þess að hún fjallar um dauðleikann. Sögu- hetjurnar eiga ekki langt líf fyrir höndum, þær lifa að öllum líkindum ekki miklu leng- ur en til þrítugs. En þrátt fyrir hinar mjög svo sérstæðu kringumstæður persónanna í sögunni reyndi ég að bergmála það sem við þurfum öll að ganga í gegnum. Okkur er ekki gefinn langur tími, við eigum öll skamma ævi fyrir höndum, en reynum hvað við getum að bægja tilhugsuninni um dauð- leikann frá okkur. Við gerum okkar besta. Það er sorglegt en líka í einhverjum skiln- ingi ákaflega fallegt. EG: Ekkert getur bjargað söguhetjunum, ekki einu sinni ástin. Kazuo Ishiguro: Við viljum trúa því að ástin bjargi lífi okkar. Við viljum trúa því að ástin geti sigrað allt. Líka dauðann. Þetta er ein af þeim goðsögnum sem við notum til að halda lífi. Þótt það kunni að hljóma undarlega þá er Never let me go í mínum huga ein af mínum glaðlegustu sög- um, hún er eingöngu sorgleg vegna þess að persónurnar deyja og dauðinn er aðeins sorglegur vegna þess að á meðan við lifum sköpum við eitthvað sem er verðmætt, sam- bönd, vináttu, eitthvað sem endist ekki að eilífu. Um það fjallar Never let me go í mínum huga. EG: Að höfundarferli þínum og fyrri verkum. Þú skrifar um ábyrgð og þú skrifar um eftirsjá. Sjúkleg þörf Stevens bryta í skáldsögunni The Remains of the day fyrir að standa sína plikt verður til þess að hann missir af því sem máli skiptir. Hann þjónar röngum herra af slíku alefli að hann lætur ástina ganga sér úr greipum. Svipað er upp á teningnum í skáldsögu þinni An Artist of the Floating World, þar sem listamaður sem hefur sóað hæfileikum sínum í áróður fyrir herská öfl horfist í augu við fortíð sína. Sjálfsblekking, ábyrgð, eftirsjá, það sem skiptir okkur máli þegar upp er staðið, þetta eru algeng viðfangsefni í þínum verk- um. Kazuo Ishiguro: Já það er rétt, ég skrifa um þetta. Sem skáldsagnahöfundur er ég stöðugt að reyna að fá lesandann til að sjá hlutina í nýju samhengi og spyrja um leið stórra spurninga: Hvað skiptir okkur máli í raun og veru? Hvernig getum við lifað sómasamlegu lífi? Í bókum mínum bendi ég á þá staðreynd að það er fátt auðveldara en að sóa lífi sínu vegna þess að maður kemur ekki auga á það sem máli skiptir. Ég hef sannarlega skrifað um fólk sem hefur sóað lífi sínu. Það hefur gert fáein, smávægileg, mannleg mistök sem síðar reynast af- drifarík. Í fyrstu bókunum mínum, A Pale View of Hills, An Artist of the Floating World og The Remains of the Day, skrifaði ég um eldra fólk sem horfir um öxl, fólk sem í góðri trú helgaði sig ákveðinni þjón- ustu eða málstað, en kemur á efri árum auga á mistökin sem gerð voru. EG: Skáldsagan The Unconsoled, fjórða skáldsagan þín, er gjörólík fyrstu bókunum þínum. Yfirvegað raunsæi hefur vikið fyrir draumi, jafnvel svima! Sumir töluðu árið 1995 um nýja tegund af leiðindum, aðrir um minnislaust meistaraverk. Hvaðan kom þessi saga? Kazuo Ishiguro: Hún er miklu skipulagð- ari en menn kunna að halda, menn halda að hún sé stjórnlaus vegna þess að hún fjallar um mann sem hefur misst tökin á lífi sínu. Staðreyndin er sú að ég undibjó þessa sögu vel og hafði feikilega gaman af því að skrifa hana. Möguleikar mínir sem rithöfundur voru miklu fleiri eftir að ég skrifaði The Unconsoled og ég gæti vel hugsað mér að skrifa eitthvað líkt henni í framtíðinni. EG: Þetta er ógleymanleg bók. Kazuo Ishiguro: Þakka þér fyrir. Hún skipti mig miklu máli. EG: Persónur í bókum þínum hafa til- hneigingu til að nuddast utan í sögulega at- burði, þær ofmeta stöðu sína og áhrif and- spænis miklum viðburðum, eins og til dæmis Banks í skáldsögunni When We were Orphans, ævinlega með herfilegum af- leiðingum. Í þeirri sögu skrifarðu enn og aftur um sjálfsblekkingu og getuleysi, per- sónur í verkum þínum berjast kannski ekki við vindmyllur en þær eru allt eins líklegar til að reyna að koma í veg fyrir heila heims- styrjöld með stækkunarglerið eitt að vopni. Kazuo Ishiguro: Ég er ekki í nánu sam- bandi við söguna. Ég er ekki Primo Levi. Ég var ekki í Ásvits og hef ekki lifað á átakatímum. Ég skoða sögubækur eins og kvikmyndaleikstjóri sem leitar að tökustöð- um og leita að tímabilum sem ríma við þau þemu sem ég ætla að fjalla um. Mig langar ekki endilega til að skrifa um þægilegt líf venjulegs Vesturlandabúa. Af þessum sök- um verð ég annaðhvort að fara um önnur lönd eða aftur í tímann og inn í fortíðina. Þetta veldur mér áhyggjum. Mér finnst stundum að ég misnoti söguna. Ég veit að ég er tilbúinn til að „fara rangt með“ ef það þjónar tilgangi mínum sem skáldsagnahöf- undur. EG: Þú tilheyrir kynslóð áhrifamikilla breskra skáldsagnahöfunda, varst valinn í upphafi níunda áratugarins í hóp bestu rit- höfunda Breta af yngri kynslóðinni, ásamt mönnum á borð við Julian Barnes, Graham Swift, Salman Rushdie, Ian McEwan og fleiri. Allir hafa þessir höfundar haldið tryggð við skáldsöguna og skáldsagan virð- ist njóta mikillar hylli sem bókmenntagrein um þessar mundir. Samt sjá ýmsir þreytu- merki. Hvað með þig sjálfan? Kazuo Ishiguro: Ég trúi enn á mátt skáldsögunnar. Hún nýtur meiri vinsælda og virðingar nú um stundir en oft áður, að minnsta kosti hér á Englandi. Og skáldsag- an vekur athygli fjölmiðla. Hin margboðaða hnignum skáldsögunnar hefur ekki átt sér stað. Ég hef til dæmis gríðarlega trú á ung- um höfundum sem nú eru að skrifa sínar fyrstu bækur, höfundum sem virða engin mörk á milli bókmenntagreina en skrifa samt einhvers konar skáldsögur. Skáldsag- an hefur ekki hörfað út á jaðarinn heldur er hún miðlæg stærð í menningarlífi samtím- ans hér á Vesturlöndum. EG: Þú hefur náð gríðarlegu valdi á skáldsagnaforminu, skrifar yfirvegaðan stíl, bækur þínar eru feikilega vel byggðar, það er allt pottþétt, allt á sínum stað. Sumir saka þig um kulda. Kazuo Ishiguro: Þegar ég byrjaði að skrifa skáldsögur var ég búinn að semja að minnsta kosti hundrað dægurlög og texta. Í því fólst gríðarleg þjálfun og þannig afplán- aði ég það sem ég kalla ,,sjálfsævisögulega skeiðið“ á ferli rithöfundarins, skeiðið þegar hann er upptekinn af sjálfum sér og skrifar til að sýna hvað hann er flínkur án þess að leiða hugann að listrænu gildi textans. Síð- ustu dægurlagatextarnir sem ég samdi voru mjög líkir fyrstu smásögunum mínum, en ég hef kvatt þetta tímabil fyrir löngu. Varð- andi skipulag og kulda finnst mér að höf- undar eigi ekki aðeins að fylgja hugsun sinni heldur einnig innsæinu. Ég vona að það sjáist á mínum verkum. EG: Þú nýtur mikilla vinsælda. Það fer ekkert á milli mála hér í stórborginni að þú ert nýbúinn að gefa út bók. Það eru myndir af þér út um allt, gluggar bókabúðanna eru gulir. Hefurðu áhyggjur af því að frægð þín og persóna skyggi með einhverjum hætti á innihald hinnar nýútkomnu bókar? Kazuo Ishiguro: Höfundar á borð við sjálfan mig eiga miklu fleiri lesendur nú en fyrir tuttugu árum. Heimurinn hefur breyst okkur í hag að þessu leyti. En sá böggull fylgir skammrifi að höfundurinn sem per- sóna fær gríðarlega athygli. Höfundurinn er áhugaverður en aðeins upp að vissu marki. Ég vil að menn ræði um bækur, en ekki um skilnað höfundarins eða bernsku hans. Skáldsögur eru í mínum huga ekki lítt dul- búnar sjálfsævisögur. Auðvitað eru tengsl á milli þess sem hefur komið fyrir mig og þess sem ég skrifa. En þessi tengsl eru flókin, mjög flókin. Það er letilegur túlk- unarmáti að tengja allt sem stendur í skáld- sögu við líf höfundarins. EG: Gott og vel, hvað ertu að lesa? Kazuo Ishiguro: Fávitann eftir Fjodor Dostójevskí, ég á eftir áttatíu blaðsíður. Hún er ekki eins góð og mig minnti. En Dostojevskí les ég reglulega. Hann var uppáhaldsrithöfundur minn þegar ég var ungur. En ekki lengur. Djöflarnir eru þó sannarlega frábærir. Dostójevskí er einn þeirra höfunda sem maður heillast af þegar maður er ungur. Nú sé ég allt of marga galla hjá honum. EG: Þitt fólk að öðru leyti? Kazuo Ishiguro: Jane Austin, ég er nýbú- inn að lesa allar hennar bækur aftur. Stór- kostleg. Anton Tsjekov. Og fleiri. Annars hef ég í seinni tíð tilhneigingu til að halla mér að klassíkinni. Ódysseifskviðu Hómers les ég linnulítið. Ég er orðinn fimmtugur og verð að vanda valið. Ég er reyndar líka hrifinn af yngri höfundum, mönnum á borð við David Mitchell og Alex Garland. EG: Að lokum, þú talar einhvers staðar um sár sem vill ekki gróa. Hljómsveit- arstjórinn Brodskí í skáldsögunni The Un- consoled gerir það líka, talar um sár sem heillar mann, sár sem maður sækist eftir að snerta, sár sem aldrei grær og kallar á huggun. Ég hef á tilfinningunni að þetta sár tengist með einhverjum hætti því að skrifa, ástæðunni fyrir því að þú skrifar skáldsögur í stað þess að semja dægurlög ala Dylan eða starfa í félagsþjónustunni, þar sem þú komst við sögu á yngri árum? Kazuo Ishiguro: Það er rétt. Sárið teng- ist þörfinni fyrir að skrifa. Flestir rithöf- undar sem ég þekki eru sómafólk en þeir eiga það sameiginlegt að vera í undarlegu ójafnvægi. Það er allt í lagi að borða með þeim kvöldverð en undir yfirborðinu kraum- ar eitthvað, tilfinningar, flækjur sem þeim hefur ekki tekist að greiða úr. Skáldskapur og listir tengjast að mínu mati einhverju sem hefur aldrei gróið innra með manni. Sá sem skrifar eða semur tónlist fer nálægt þessu sári, hann snertir sárið og í snerting- unni er fólgin huggun. Þegar þú skrifar um eitthvað sem skiptir máli ferðu nálægt þessu sári. Og þegar lesendum líkar verkið er það vegna þess að það snertir sárið innra með þeim. Um leið veitir verkið huggun. Rithöfundar hafa hins vegar ekki alltaf er- indi sem erfiði. Bilið á milli þess höfundar sem gerir eitthvað sem skiptir ÖLLU máli og höfundar sem er í raun bara „að vinna í sjálfum sér“ er svo örmjótt að það er við það að hverfa, verða að engu. Maður sér það best þegar maður hugsar um Franz Kafka. Það munar ekki nema því sem mun- ar að hann sé glataður höfundur, hnikum til fáeinum smáatriðum og Kafka verður einsk- is virði, náungi sem er sjúklega upptekinn af sjálfum sér og sínum litlu vandamálum. En það er eitthvað ónefnanlegt sem veldur því að allt sem hann segir og allt sem hann skrifar verður að einhverju MIKLU, ein- hverju sem við hefðum aldrei getað orðað upp á eigin spýtur. Það er ekki mikill mun- ur á þeim sem er aðeins upptekinn af sjálf- um sér, annars vegar, og hins vegar miklum listamanni sem talar í nafni okkar allra, skilrúmið þarna á milli heldur hvorki vatni né vindum. Viðtalið var unnið upp úr útvarpsþætt- inum Kazuo Ishiguro í London, sem frum- fluttur var á Rás eitt hinn 15. maí síðastlið- inn. „… að snerta sárið“ Kazuo Ishiguro „Þegar ég byrjaði að skrifa skáldsögur var ég búinn að semja að minnsta kosti hundrað dægurlög og texta.“ Höfundur er rithöfundur og útvarpsmaður.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.