Lesbók Morgunblaðsins - 10.12.2005, Qupperneq 12

12 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 10. desember 2005
Danski leikstjórinn Lars vonTrier þarf að finna sér nýjan
framleiðandi fyrir dogma-myndina
Direktøren for
det hele, þar sem
að Vikebeke
Windeløv, fram-
leiðandi von
Triers til margra
ára, hefur slitið
samstarfi við
hann. Von Trier
mun hefja tökur
næsta leikstjórn-
arverkefnis síns,
Direktøren for det hele, í febrúar
næstkomandi og mun þá ekki njóta
krafta Windeløv sem verið hefur ná-
inn samstarfs-
maður og bak-
hjarl leikstjórans
frá því að hann gerði Brimbrot
(Breaking the Waves) árið 1993. Síð-
an hafa Windeløv og von Trier unnið
að fimm kvikmyndaverkefnum auk
sjónvarpsþáttanna „Lansinn“. Að
sögn Windeløv hyggst hún beina
kröftum sínum í aðrar áttir en í sam-
vinnu við von Trier. Hún segir það
hafa verið mjög lærdómsríkt að
vinna að sífellt stærri og alþjóðlegri
framleiðsluverkefnum Triers, en nú
sé tími til kominn að spreyta sig á
nýjum framleiðsluverkefnum.
„Hreint út sagt er ég lítið fyrir rút-
ínuvinnu. Ég þarf að leita að nýjum
áskorunum til að kalla fram það best
í mér,“ segir Windeløv m.a. um sam-
starfsslitin í samtali við danska dag-
blaðið Politiken. Hún mun áfram
verða meðeigandi hins virta fram-
leiðslufyrirtækis Zentropa.
  
Martin Scorsese og Leonardo Di-Caprio eru að hefja gerð
fjórðu myndar sinnar saman. Di-
Caprio mun þar leika engan annan
en Theodore Roosevelt, fyrrverandi
Bandaríkjaforseta, en um er að ræða
kvikmyndaaðlögun á Pulitzerverð-
launabókinni The Rise of Theodore
Roosevelt eftir Edmund Morris.
  
Bandaríski leikstjórinn RichardLinklater er að vinna að nýrri
kvikmynd eftir skáldsögunni A
Scanner Darkly
eftir vísinda-
skáldsagnahöf-
undinn Philip K.
Dick. Helstu
hlutverk í
myndinni leika
Matrix-stjarnan
Keaneu Reeves,
Robert Downey
Jr., Woody
Harrelson og
Winona Ryder. Myndin fjallar um
rannsóknarlögreglumann í fíkni-
efnadeild sem er með klofinn per-
sónuleika og er að eltast við sjálfan
sig. Meðal annarra kvikmynda sem
gerðar hafa verið eftir skáldverkum
Philip K. Dick eru Blade Runner,
Total Recall og Minority Report.
  
Robert Altman er þessa daganaað leggja lokahönd á kvik-
myndina A Prairy Home Companion
en titilinn sækir Altman til sam-
nefnds útvarpsþáttar sem Minne-
sota-búinn Garrison Keillor hefur
starfrækt um árabil. Í myndinni er
mikill stjörnufans, en þar leika m.a.
saman í atriði þær Meryl Streep og
ungstirnið Lindsay Lohan. Útvarps-
maðurinn Garrison Keillor leikur
sjálfur í myndinni, en að auki má
nefna Kevin Kline, Virginiu Madsen
og Tommy Lee Jones. Tónlistar-
atriðin í myndinni tók Alman upp
fyrir fullum sal áheyrenda í Fitzger-
ald Theatre í tvíburaborginni St.
Paul í Minnesota.
Robert Altman er áttræður að
aldri og er A Prairy Home Comp-
anion 35. kvikmynd hans í fullri
lengd.
Erlendar
kvikmyndir
Keanu Reeves
Leonardo Di Caprio og Martin Scorsese.
Lars von Trier
Ég sá framhaldið af myndinni Klónar ogviti menn: Það var sama myndin!“hrópaði áhorfandinn sem ekki vildi látakoma sér á óvart.
Ekki er margt sem kemur á óvart í kvikmynda-
húsunum þessar síðustu vikur fyrir jól. Það gefur
okkur kærkomið svigrúm til að hugleiða gildi þess
að vænta ekki þess óvænta og meta það sama,
njóta þess fyrirsjáanlega, gleðjast yfir öllum þess-
um litlu, föstu liðum kvikmyndanna, sem með ár-
unum verða gamlir kunningjar og gaman er að
hitta aftur og aftur. Kjarni málsins er sá að þessi
atriði eiga aðeins heima í
bíómyndum, ekki í veru-
leikanum.
Ég er að meina það sama
og ágætur íslenskur kvikmyndagerðarmaður og
rithöfundur sagði við mig fyrir mörgum árum: „Ef
þú sérð í hasarmynd mann sem ekur á lítt ásjá-
legri og ryðgaðri beyglu máttu vita að þessum
manni er ætlað að aka fyrir ætternisstapa áður en
myndin er búin.“
Um innbyggðar fastar stærðir af þessu tagi eru
mörg dæmi í hefðbundnum afþreyingarmyndum
og menn hafa dundað sér við að taka þau saman:
Hafiði t.d. tekið eftir því að þegar maðurinn á
beyglunni ekur fyrir ætternisstapa skal beyglan
ævinlega springa í loft upp með miklum eldglær-
ingum? Að ökumenn á jafnvel algjörlega beinum
brautum hreyfa stýrið til beggja handa með fárra
sekúndna millibili?Að sjáist breið og há glerrúða í
bakgrunni atriðis mun ekki líða á löngu uns ein-
hverjum vesalingi er kastað í gegnum hana? Að
eigi hetja í slagsmálum við marga í einu dansa
andstæðingarnir með hnefa á lofti hringinn í
kringum hana og bíða eftir að röðin komi að þeim?
Að persóna sem vaknar af vondum draumi
snöggrís ævinlega upp í rúminu með andköfum?
Að konur í hugsanlegum lífsháska á heimilum sín-
um eða heyra ókennileg hljóð, hvort heldur er af
völdum drauga eða lifenda, reika jafnan um
rökkvaða ganga og herbergi eins fáklæddar og
verða má? Að unnt er að opna hvaða lás sem er
með bréfaklemmu eða greiðslukorti nema þegar
einhver er í lífsháska innandyra? Að sú persóna,
sem í stríðsmynd sýnir einhverjum ljósmynd af
elskunni sinni heima, er dauðadæmd?
Hafiði tekið eftir því í glæpamyndum að löggan
virðist endilega þurfa að koma við á a.m.k. einum
súlustað? Að yfirmaðurinn skal leysa aðalrann-
sóknarlögguna frá störfum eða gefa honum tvo
sólarhringa til að ráða gátuna? Að þá fyrst tekst
löggunni að leysa málið? Að komi löggan inní
myrkvaðan sal af stærð Laugardalshallarinnar
nægir eldspýta til að lýsa hann upp?
Hafiði tekið eftir því að persónur í bíómyndum
heilsast sjaldnast eða kveðjast þegar þær tala
saman í síma? Að þegar símtali er lokið tekur per-
sónan símann frá eyranu og horfir furðu lostin á
tólið í greip sinni með svip sem segir: Vá, þetta
virkar! Að í amerískum bíómyndum byrja öll
símanúmer á 555?
Hafiði tekið eftir því að gerist bíómynd í París á
annað borð er Eiffelturninn sjáanlegur hvar sem
er í borginni? Að komi fyrir manneskja með inn-
kaupapoka í bíómynd skal ævinlega standa uppúr
honum a.m.k. eitt langt franskbrauð? Að sé kveikt
á sjónvarpstæki birtist strax á skjánum frétt sem
varðar þann sem kveikti?
Hafiði tekið eftir því að í hryllingsmyndum
kemur jafnan slímugt skrímsli út um skoltinn á
öðru slímugu skrímsli og annað útúr því og annað
útúr því og …?
Auðvitað hafið þið tekið eftir þessu öllu saman.
Auðvitað vitið þið að framhaldið af myndinni
Klónar er sama mynd.
Framhaldið af myndinni Klónar
’Hafiði tekið eftir því í glæpamyndum að löggan virðistendilega þurfa að koma við á a.m.k. einum súlustað? ‘
Sjónarhorn
Eftir Árna Þórarinsson
ath@mbl.is
S
jö ár eru liðin frá því að leikstjórinn
Terrence Malick sendi frá sér stór-
virkið The Thin Red Line, sem er
aðeins hans fjórða á ferlinum. Nýja
myndin hans, The New World,
verður frumsýnd á jóladag í Banda-
ríkjunum – til að teljast fullgild í keppninni um
Óskarsverðlaunin í febrúar (academy run).
Menn gera sér greinilega vonir um að hún hljóti
umtalsverðar tilnefningar því hún fer í almenna
dreifingu um það leyti sem þær verða til-
kynntar.
Líkt og nafnið bendir til fjallar The New
World um Nýja heiminn, þar sem viðskipti
Evrópubúa og frumbyggja Norður-Ameríku eru
til umfjöllunar. Nánar til tekið sögufrægt sam-
band Englendingsins Johns Smith (Colin Far-
rell) og indjánaprinsess-
unnar Pocahontas
(Q’orianka Kilcher).
Frumbyggjarnir hafa
yfirleitt fengið vonda útreið í Hollywood-
myndum, þar sem þeir hafa verið vinsælt um-
fjöllunarefni frá fyrstu tíð og oftast lýst sem
blóðþyrstum villimönnum andspænis hug-
rökkum og siðfáguðum landnemunum. Myndir
um sögufræga stríðsjálka og ofbeldismenn á
borð við Crazy Horse, Geronimo og Sitting Bull,
voru algengar en friðardúfur eins og Pocahontas
voru mun fáséðari á hvíta tjaldinu.
Þrátt fyrir fastan sess í sögu Bandaríkjanna
hefur hlutskipti Powhatan-indjánaprinsess-
unnar, sem var aðeins 12 ára gömul er hún
kynntist fyrst enska landkönnuðinum og skip-
stjóranum Smith árið 1607, verið ómerkilegar
B-myndir sem byggðust meira á munnmælum
en sagnfræði. Ein þeirra, Captain John Smith
and Pocahontas (’53), fór með rakalausann
þvætting og kvikmyndagerðarmenn Disney voru
ámóta vegvilltir fjörutíu árum síðar, í teikni-
myndinni Pocahontas. Prinsessan var vissulega
íðilfögur með sín möndlulaga augu og hrafn-
svarta hár og Smith hinn stæðilegasti, hár og
herðabreiður með gullið lokkaflóð. Sagan, Vín-
landsútgáfa Rómeós og Júlíu – án harmsög-
unnar í lokin, var jafnvel enn fjær sannleik-
anum.
Menn bíða því spenntir eftir útgáfu völundar-
ins Malicks, því þrátt fyrir að lítið hafi spurst til
innihaldsins (sem oftar þegar verk leikstjórans
eiga í hlut), er vitað að hann byggir myndina á
því sem best er vitað um atburðarásina þegar
fjallað er um árekstra hinna ólíku menningar-
heima bresku landnemanna og Powhatan-ætt-
bálksins. Malick hélt sig einnig við sem raun-
verulegasta tökustaði á söguslóðum í Chickaho-
miny-héraði og við James Rivers í Virginíufylki,
áður en innitökur hófust í London.
Útlit nýju myndarinnar verður því örugglega
samkvæmt bestu fáanlegum heimildum,bæði
hvað snertir umhverfisþáttinn, búninga, muni og
siði. Annað er uppi á teningnum þegar kemur að
samskiptum Smith skipstjóra og Pocahontas
(sem er leikin af Kilcher, Quechua indjána úr
frumskógum S-Ameríku í föðurætt og var að-
eins 14 ára meðan á tökunum stóð). Malick
skrifaði upphaflega handritið árið 1970, ferlið
hefur því tekið röska þrjá áratugi og loka-
útgáfan leggur áherslu á nýjar skoðanir í sam-
skiptum aðalpersónanna – þó svo að sá þáttur
hafi mýtuna um þetta einstaka samband að ein-
hverju leiti til hliðsjónar. Umbúðirnar verða því
eins ósviknar og mögulegt er en ástarsagan,
sem handritið hefur að leiðarljósi, er að miklum
hluta fiskuð í gruggugu vatni.
Áhorfendur jafnt sem kvikmyndaiðnaðurinn
hafa dálæti á ást og rómantík og þá kemur upp
staðreyndavandamál varðandi skötuhjúin; Eftir
því sem best er vitað var samband þeirra lítið
annað en gagnkvæm vinátta.
„Pocahontas var aldrei í nánu sambandi við
John Smith,“ segir John Mohawk, sem stýrir
frumbyggjarannsóknum við Háskóla New York-
fylkis í Buffalo. „Smith var einn af þeim náung-
um sem hafa gaman af að skrifa sögur þar sem
þeir upphefja sjálfa sig í dýrðarljóma. Það var
hefð fyrir því í þá daga. Hann samdi þessa
skrautlegu sögu um hvernig hún bjargaði lífi
hans, en það er tómur uppspuni.“
Í raunveruleikanum tók Pocahontas kristna
trú, giftist John Rolfe (Christian Bale), fyrsta
tóbaksjöfri sögunnar, fluttist til London og ól
honum son. Þar var hún kynnt
fyrir hirðinni sem Lafði Rebecca,
lifandi sönnun mögulegra fjárfesta
að The Virginia Company var ekki
einungis frábært fyrirtæki, heldur
með konungleg tengsl, bláa blóðið
komið frá föður Lafðinnar, höfð-
ingja ættbálksins í Virginíu. Hún
andaðist á Englandi rétt liðlega
tvítug, frá eiginmanni og syni.
Í gegnum tíðina hafa hlutverk
Pocahontas verið mörg og mis-
jöfn, allt frá þjóðargersemi til
landráðamanns. Sú nútímaskoðun
að þau Smith hafi átt í ástarsam-
bandi er einkum sótt í hugmyndir
Smiths um eigið ágæti sem ómót-
stæðilegur kvennamaður. „Síðar á
ævinni átti Smith eftir að skrifa
fjölmargar lýsingar á hrifningu
kvenna í öllum heimshornum, sem
féllu fyrir honum og létu hans
hagsmuni ganga fyrir sínum,“
segir Camilla Townsend, sögupró-
fessor við Colgate-háskólann, og
höfundur Pocahontas and the
Powhatan Dilemma.
Hvað sem sambandi þeirra leið
er það viðtekin staðreynd að þau
Smith og Pocahontas áttu í mikl-
um vandræðum með að læra
tungumál hvort annars. Fyrir
Smith var það rökrétt, fyrsta
skref á meðan landnemarnir voru
enn alls ófærir um að sjá sér far-
borða en voru háðir hjálp frum-
byggjanna.
Smith lét gjarnan kylfu ráða
kasti, aðstæður og aðferðir skiptu
hann ekki höfuðmáli. Hann var
kunnur fyrir að safna liði og fara í
ránsferðir í lítil indjánaþorp og
láta greipar sópa með vopnavaldi.
Undir einni slíkri árás var Smith handsamaður
og, að því er virtist, búinn undir aftöku. Sam-
kvæmt minningum hans (sem af einhverjum tor-
ræðum ástæðum, eru skrifaðar í þriðju per-
sónu), birtist Pocahontas á ögurstundu og tók
„höfuð hans í fang sér og lagði við sitt til að
bjarga honum frá bráðum bana“.
Menn eru í miklum efa um sannleiksgildi at-
burðarins því Smith gleymdi honum í frum-
útgáfunni, hann stakk hins vegar upp kollinum í
síðari útgáfu sem kom út skömmu eftir lát Poca-
hontas.
Fræðimenn hafa fundið trúverðugri skýringu
á atvikinu; Smith hélt að það ætti að taka hann
af lífi en í rauninni hafi Powathan-menn ætlað
að vígja hann inn í ættbálkinn með tilheyrandi
athöfn.
Að endingu var Pocahontas numin á brott af
Englendingunum, ófriður hafði brotist út, hún
kynntist Rolfe, giftist honum og gerðist kristin.
Þau sigldu til Englands með nýfæddan son sinn
og tók Pocahontas m.a. þátt í söfnun til styrktar
nýlendunni. Komandi kynslóðum Bandaríkja-
manna var hún flekklaus ímynd „góða indján-
ans“, tákn sátta og samlyndis milli kynþáttanna.
Fljótlega eftir fráfall hennar var friðurinn úti í
Jamestown.
Malick og mýtan um Pocahontas
Ný mynd eftir Terrence Malick telst til stórtíð-
inda. Hún nefnist The New World er víðast hvar
ein jólamyndanna í ár.
Terence Malick „Líkt og nafnið bendir til fjallar The New World um
Nýja heiminn, þar sem viðskipti Evrópubúa og frumbyggja Norður-
Ameríku eru til umfjöllunar.“
Eftir Sæbjörn
Valdimarsson
saebjorn@heimsnet.is