Morgunblaðið - 11.06.2005, Síða 36

36 LAUGARDAGUR 11. JÚNÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ÖFUGMÆLI höfð fyrir satt
reika gjarnan lífseig frá manni til
manns. Einu sinni trúðu Íslend-
ingar því upp til hópa að fátækt
og föðurleysi væri hollt veganesti
ungum börnum. Og best að ganga
berhöfðaður í frost-
hörkum til að herða
sig. Nú vita menn
betur.
Í flokki með öf-
ugmælum nútíðar er
trúin á séríslenska
járntjaldið: 100%
verðtryggingu lang-
tímalána á Íslandi,
fyrirbæri sem ekki er
verðtrygging heldur
magntrygging og er
þeirrar náttúru að
við hagstæð skilyrði
margfaldast höf-
uðstóll lánsins í
áþekkum anda og brauðið og fisk-
arnir hjá lausnara heimsins. Út-
tekt Mbl. um verðtryggingu lang-
tímalána 2. júní sl. staðfestir svo
ekki verður um villst að öfugmæl-
inu er haldið á lífi hvarvetna af
sterkum trúmönnum í opinberri
umræðu – öfugmælinu um þörfina
fyrir sérstakt fjármálalegt járn-
tjald handa Íslendingum einum
þjóða í veröldinni, sem lífsnauðsyn
okkar búskaparháttum.
Framreiðsla Mbl. aftur athygli-
verð fjölmiðlataktík sem veldur
svengd eftir að hafa borðað for-
réttinn, aðalréttinn, eftirréttinn og
allt fjölbreytta meðlætið.
Spurt er: hver er eiginlega
kjarni málsins?
Stutta svarið er þetta: Lánveit-
andinn/t.d. Bankinn og lántakand-
inn/t.d. hann Jói Jóns í kjall-
aranum, leigja báðir
til sín fjármagnið,
hinn fyrrnefndi leigir
á heildsölumarkaði til
endurleigu, sá síð-
arnefndi leigir á smá-
sölumarkaði til fjár-
festingar og/eða kaupa
á vöru og þjónustu.
En það er aðeins hann
Jói Jóns sem greiðir
afgjald vegna vísi-
tölutengingar og
hækkunar höfuðstóls-
ins. Bankinn sem fær
lánað á heildsölumark-
aði borgar ekkert að
þessu leyti. Endurleigir þó engu
síður blákalt fjármagnið á smá-
sölumarkaði á Íslandi við hvoru
tveggja: ríflegum söluvöxtum fyrir
öllum kostnaði og framlagi til
hagnaðar, auk 100% vísitöluteng-
ingar við höfuðstól, sem tryggir
honum aukalega rífandi tekjur af
vöxtum af hækkun höfuðstólsins
yfir líftíma láns, sem nú er allt að
fjórir áratugir.
Niðurstaðan er séríslensk tví-
þætt tekjumyndun. Verðlagning
sem býr til hátt leiguverð sem Jóa
Jóns er gert að greiða fyrir fjár-
magnið. Og aftur þýðir síhækk-
andi ávöxtun á líftíma hvers ein-
asta selds eintaks af verðtryggðu
láni og myndar viðmið um verð-
lagningu óverðtryggðra lána.
Með hagræðingu í rekstri lán-
veitanda, t.d. bættu kostnaðarhlut-
falli, betra lánshæfi á heild-
sölumarkaði, markvissri
endurfjármögnun og ákvæðum um
breytilega vexti á seldum lánum,
getur lánveitandinn að auki bætt
arðsemina verulega jafnt og þétt
af þegar seldum lánum á löngum
líftíma lánanna.
Til að reikna út arðsemi lánveit-
andans að þessu leyti þarf ekki
flókna útreikninga, aðeins örfáar
traustar forsendur. Ársávöxtun
banka á fyrstu þremur árum út-
gefins fjörutíu ára vísitölutryggðs
húsnæðisláns reiknast t.d. núna
langt fyrir ofan bjartsýnustu við-
mið um ársávöxtun á þróuðum
hlutabréfamörkuðum. Á sama
tíma er áhætta lánveitandans
hverfandi, bæði gengisáhættan,
sem lágmarkast með nútíma
áhættustýringu og útlánaáhættan,
a.m.k. ef um veðlán er að ræða
með veðsetningu í einum yngsta
og kannski að meðaltali best
byggða húsakosti í Evrópu.
Ofurverðlagning af þessu tagi
sem skapar ofurarð vegna ókeypis
heimildar til vísitölutengingar og
aldrei var annað en skamm-
tímaráðstöfun til hrossalækningar
sem Alþingi gleymdi að afnema,
er ein orsök þess hvers vegna
fella ber járntjald 100% verð-
tryggingar. Önnur ástæða er sú að
hvergi annars staðar á þróuðum
mörkuðum í kaupmennsku með
fjármagn fæst slík heimild til
hækkunar leiguverðs á fjármagni.
Og þætti raunar víðast hvar dóna-
leg viðskipti að nota hana. Hér-
lendis er heimildin þó notuð
ótæpilega og skammarlaust til
óhóflegrar verðlagningar og auð-
söfnunar ef miðað er við sömu og
löglega atvinnustarfsemi hjá öðr-
um þjóðum sem við viljum miða
okkur við. Mest á kostnað almenn-
ings og smærri lögaðila því þeir
sem geta, færa viðskipti sín úr
okrinu á okkar örmarkaði, sem
stundum heldur sig stóran.
Vonandi sjá allir í hendi sér að
séríslenskar leikreglur á frjálsum
landamæralausum fjármálamark-
aði geta ekki staðist til lengdar.
Við verðum að laga okkur að öðr-
um í þessu samhengi. Þetta gildir
um leikreglur á borð við 100%
verðtryggingu, um óhóflega álagn-
ingu stimpilgjalds og um útreikn-
ing íslenskrar vísitölu neysluverðs
til mælingar á verðlagsþróun með-
an aðrar þjóðir Evrópu nota sam-
ræmda evrópska vísitölu neyslu-
verðs.
Samræmdar leikreglur eru af-
farasælastar eins og í fótbolta. Og
munu þegar frá líður skapa hag-
felldari starfsskilyrði kaupenda og
seljenda á lánsfjármarkaði, auka
vöruþróun, auka veltu og sam-
keppni, einfalda regluverk, auka
gagnsæi, auðvelda samanburð við
önnur markaðssvæði, lækka
greiðslubyrði viðskiptavina og
skapa betri sátt hjá almenningi
um starfshætti þessara fyrirtækja.
Seðlabanki Íslands mun fá enn
meira vægi við að verja verðbólgu-
markmiðin og síðast en ekki síst
mun aðhald og eftirlit með verð-
bólguþróun enn aukast frá al-
menningi, stéttarfélögum og fyr-
irtækjum, rétt eins og í okkar
nágrannalöndum.
Sumarið er góður tími til að
undirbúa stjórnvaldsaðgerðir. Er
eftir einhverju að bíða?
Verðtrygging lánsfjár: séríslenskt
járntjald sem verður að standa?
Jónas Gunnar Einarsson
fjallar um verðtryggingu lána,
séríslenskt fyrirbæri ’Seðlabanki Íslandsmun fá enn meira vægi
við að verja verðbólgu-
markmiðin og síðast en
ekki síst mun aðhald og
eftirlit með verðbólgu-
þróun enn aukast frá al-
menningi, stéttarfélög-
um og fyrirtækjum, rétt
eins og í okkar ná-
grannalöndum.‘
Jónas Gunnar
Einarsson
Höfundur er rithöfundur.
ER ÍSLENSKAN í fjötrum,
fær hún ekki vegna hreintungu-
þvingana að þróast á eðlilegan
hátt í lifandi samfélagi vestrænna
tungumála, svipað og mál Norð-
urlandaþjóða? Full-
yrðing í þessa átt
kom nýlega frá virt-
um enskum málvís-
indamanni. Viðleitni
margra að sneiða hjá
erlendum orðum, sé
sæmilega gott ís-
lenskt orð til, er þá
sennilega verulegur
hluti þessara
þvingana. Er ég og
mínir líkar í vondum
málum? Við sem telj-
um þetta eðlilegt
hugsum þó sjaldnast
um neina stefnu eða erum með-
vitað að vernda málið, við erum
einungis að útskýra sem best við-
fangsefnið.
Ég vil lýsa þessu með skír-
skotun til eigin reynslu. Ég lærði
eðlisfræði við Háskólann í Kaup-
mannahöfn rétt eftir miðja nýliðna
öld og vann þar síðan nokkur ár.
Þar var einnig eðlisfræðingurinn
Ari Brynjólfsson, sem um tíma
var nágranni minn. Eftir að við
Ari höfðum eitt sinn sem oftar tal-
að lengi um fag okkar spurði kona
mín: hvaða mál er það sem þið tal-
ið? Ekki var auðvelt
að svara spurning-
unni, var þessi graut-
ur íslenska, danska
eða enska? En hvað
sem kalla mátti málið,
þá þjónaði það vel til-
gangi sínum í sam-
ræðu tveggja kollega,
og má kannski líta á
þetta sem óþvingaða
þróun málsins.
Um fimm árum síð-
ar, eftir að til Íslands
var komið, datt mér í
hug að bjóða útvarp-
inu nokkra þætti um ýmislegt
markvert sem tengdist fræðum
mínum, þetta gæti orðið ánægju-
legt brauðstrit. Úr þessu varð föst
þáttaröð, sem var aðra hverja viku
yfir vetrarmánuðina í nokkur ár
og bar heitið Tækni og vísindi.
Nú var ég ekki að tala við koll-
ega, heldur íslenskan almenning.
Ég varð að sjálfsögðu að haga
orðavali þannig að efnið kæmist
vel til skila hjá hlustendum og
taldi því skynsamlegast að nýta
nýyrði, sem eru oft auðskilin,
sagði til dæmis blöndungur frekar
en karbúrator. Mikið starf var bú-
ið að vinna í þessum efnum og
leitaði ég iðulega til þeirra sem
þekktu vel það svið sem var til
umræðu hverju sinni og til vinnu-
félaga minna á Raunvísindastofn-
un. Stundum kom ég með ný orð.
Síðar þýddi ég nokkar bækur
um tæknileg efni, meðal annars
litla bók um tölvur, þar sem sami
vandi blasti við. Ég vil nefna þar
dæmi um orð sem ég glímdi þá
við. Grunnefni allra smára (trans-
istora) er frumefnið kísill, sem í
hefur verið bætt örlitlu af t.d. áli,
sem gefur kísilnum þá einstæðu
eiginleika sem nútímarafeinda-
tækni byggist á. Þetta viðbót-
arefni er á ensku kallað dope og
að bæta því í kísilinn er kallað
doping. Segja má að dóp falli all-
vel að íslensku máli, beygist eins
og „hróp“. Doping er hinsvegar
stirðara, t.d. þegar bæta þarf við
ákveðnum greini eða kynbinda, og
er þetta dæmi um að erlend töku-
orð eiga oft tregan aðgang að mál-
kerfi okkar, að minnsta kosti svo
lengi sem við höldum í fallbeyg-
ingar, kyngreiningu og oft flóknar
fleirtöluendingar. Samstarfsmenn
mínir notuðu þó ávallt þessi heiti
og þóttu þau vel boðleg. Eftir
nokkrar vangaveltur tók ég þann
kost, sem eftir á virtist augljós, að
tala um íbót og að íbæta. Á undra-
skömmum tíma tóku kollegar mín-
ir upp þessi orð.
Ég vil nefna annað lýsandi
dæmi sem Örnólfur Thorlacius,
fyrrverandi rektor Menntaskólans
við Hamrahlíð, benti mér á fyrir
löngu. Á prófi í efnafræði mennta-
skóla var iðuleg spurt: Hvað er
katalysator? Þetta er efni sem
örvar efnabreytingar. Að jafnaði
kom rétt svar frá um helmingi
nemenda. Þá fann einhver orð-
hagur maður upp á því að kalla
efnið hvata. Við þetta misstu
kennarar ágæta prófspurningu,
því væri spurt hvað efnahvati
væri, voru svo til öll svörin rétt.
Verði ábendingum breska mál-
vísindamannsins fylgt og hömlur
að mestu af lagðar, þá verða forn-
sögur okkar hátíðarárið 2074
kannski helst kenndar í máladeild-
um menntaskóla og gamla biblían
nær aðeins lesin á elliheimilum.
En er þá ekki skynsamlegra að
taka skrefið fyrr en síðar til fulls
og taka upp hið vel þróaða og út-
breidda mál, enskuna? Fyrsta
meðvitaða skrefið í þessa átt hefur
kannski þegar verið stigið, en til
eru deildir í háskólum þar sem
kennsla fer að mestu eða öllu leyti
fram á ensku. Þá er talað um að
íslenskir háskólar eigi að sækjast
eftir að fá erlenda nemendur.
Þeim verður að sjálfsögðu að
kenna á ensku og vegna kostnaðar
verður það sama að ganga yfir þá
íslensku. Í upphafi skal endi
skoða. Viljum við þetta?
Dópuð eða íbætt íslenska
– (eða islenska) ?
Páll Theodórsson
fjallar um málfar ’En er þá ekki skyn-samlegra að taka skref-
ið fyrr en síðar til fulls
og taka upp hið vel
þróaða og útbreidda
mál, enskuna? ‘
Páll Theodórsson
Höfundur er eðlisfræðingur og starf-
ar við Raunvísindastofnun Háskólans.