Morgunblaðið - 14.08.2005, Page 10

10 SUNNUDAGUR 14. ÁGÚST 2005 MORGUNBLAÐIÐ
S
tofnun Vigdísar Finnbogadótt-
ur í erlendum tungumálum get-
ur orðið alþjóðleg miðstöð
tungumála í heiminum, þar sem
safnað yrði gögnum um tungu-
mál og menningu á stafrænu
formi. Slíkt mundi skapa ný
skilyrði til alþjóðlegra tungumálarannsókna
hér á landi og vekja fólk víða um heim til
vitundar um gildi tungumála og tungumála-
kunnáttu og stuðla þannig að varðveislu
þeirra. Á nokkrum stöðum í heiminum eru
til stofnanir sem fást við tungumál á af-
mörkuðum svæðum, en tölvutæknin gerir
mögulegt að tengja slíkar stofnanir saman.
Miðstöð slíkra stöðva gæti verið hér. Sænski
seðlabankinn hefur styrkt stofnunina til að
stíga fyrstu skrefin við að þróa þessa hug-
mynd frekar. „Ísland er stikla á milli heims-
álfa og hingað gætu fræðimenn komið og
notfært sér gagnagrunn og rannsóknir um
öll heimsins tungumál,“ segir Vigdís Finn-
bogadóttir, fyrrverandi forseti, sem stofnun
Háskóla Íslands í erlendum tungumálum er
kennd við. „Íslendingar hafa mikið fram að
færa þegar tungumál eru annars vegar og
alþjóðamiðstöð á þessu sviði gæfi tækifæri
til að koma menningu og þjóð á framfæri á
afar jákvæðan hátt. Um leið legðum við lið
tungumálunum, sem eiga í vök að verjast.
Slík miðstöð myndi styðja allt menntastarf
og stuðla að aukinni tungumálakunnáttu. Ég
veit að sumum þykir í mikið ráðist, en sjálf
hef ég fulla trú á að þessar áætlanir eigi eft-
ir að ganga fram.“
Nú eru 25 ár liðin frá því að Vigdís Finn-
bogadóttir tók við embætti forseta Íslands,
fyrst kvenna í heiminum til að vera kjörin í
embætti þjóðhöfðingja. Hún var forseti í 16
ár, eða til 1996. Því fer fjarri að hún hafi
sest í helgan stein að þeim tíma liðnum. Hún
hefur verið velgjörðarsendiherra á sviði
tungumála hjá UNESCO, Menntunar-, vís-
inda- og menningarstofnun Sameinuðu þjóð-
anna, frá 1997, tekið þátt í starfi Heimsráðs
kvenleiðtoga, sem hún átti drjúgan þátt í að
stofna, í fjögur ár var hún formaður Heims-
ráðs UNESCO um siðferði í vísindum og
tækni, hún hefur 17 sinnum hlotið heið-
ursdoktorsnafnbót við háskóla víða um heim
og hún sat í forsæti nefndar um uppbygg-
ingu menningarhússins á Norðurbryggju í
Kaupmannahöfn.
Vænst þykir Vigdísi þó um sumargjöfina
sem hún fékk fyrir fjórum árum. „Á sum-
ardaginn fyrsta árið 2001 var ég spurð hvort
rannsóknarstofnun í erlendum tungumálum
við Háskóla Íslands mætti bera nafn mitt.
Þessi sumargjöf er merkilegasta og falleg-
asta gjöf sem ég hef fengið á ævinni og mikil
viðurkenning á störfum mínum í þágu
tungumála. Í Evrópu tíðkast ekki að fólk fái
háskólastofnanir nefndar eftir sér á meðan
það er enn lífs. Ég er afskaplega þakklát
fyrir að fá að leggja mitt af mörkum í þágu
tungumálanna á þennan hátt. Ég hef unnið
mikið með stofnuninni og sérfræðingum
hennar, ferðast víða um heim og kynnt þær
rannsóknir sem unnar eru innan vébanda
hennar. Oft ber á góma viðhorf Íslendinga
til tungumála og tungumálakunnáttu. Það
þykir, nú sem fyrr, mjög merkilegt að Ís-
lendingar hafi varðveitt tungumál sitt jafn
vel og raun ber vitni í 1100 ár og séu svona
meðvitaðir um að erlend tungumál séu lyk-
illinn að skilningi á ólíkum menningarsvæð-
um.“
Stofnun Vigdísar Finnbogadóttur í erlend-
um tungumálum starfar innan Hugvísinda-
stofnunar Háskóla Íslands og er rannsókna-
vettvangur þeirra kennara hugvísinda-
deildar sem fást við erlend tungumál,
fornfræði og þýðingafræði. Stofnunin hefur
einsett sér að efla rannsóknir og vera vett-
vangur fræðilegrar umræðu um tungumál
og notagildi þeirra á öllum sviðum þjóðlífs-
ins, tungumálanám og menningarfræði. Hún
fær árlegt framlag frá Háskóla Íslands, en
auk þess hafa fyrirtæki, stofnanir og sjóðir
veitt henni framlag til að hrinda einstökum
verkefnum í framkvæmd. Það hefur gert
stofnuninni mögulegt að efla starfsemina til
mikilla muna.
Þekking deyr með tungumáli
Vigdís segir líf sitt og yndi vera að geta
lagt sitt af mörkum í þágu tungumála heims-
ins. „Í heiminum öllum er talið að tungu-
málin séu um 6.500 og að um helmingur
þeirra sé í útrýmingarhættu. Verkefni mitt
hjá UNESCO hefur verið að minna á þessa
stöðu og sýna fram á hættuna á menning-
arlegri fábreytni ef tungumál líða undir lok.
Í tungumálum felst líka mikil þekking og
reynsla. Fyrir nokkrum árum hvarf tungu-
mál, sem talað var á ákveðnu svæði í Suður-
Ameríku, og með því hvarf þekkingin á
hvernig yrkja beri jörðina á svæðinu. Þar er
nú örfoka land. Menn hafa í hálfa öld gert
sér grein fyrir mikilvægi fjölbreytni í gróðri
og dýralífi, en aðeins eru um tveir áratugir
frá því að farið var að ræða þörfina á að
vernda tungumálin. Og enn er erfitt að fá
fólk til að skilja mikilvægi þess að halda
tungum lifandi.“
Vigdís nefnir annað dæmi um afstöðu til
tungumála. „Þegar ég var í Japan á vegum
stofnunarinnar í erlendum tungumálum
spurðu heimamenn hvort Íslendingar ótt-
uðust ekki um eigin menningu þegar þeir
lærðu erlend tungumál. Japanir hafa fram
til þess ekki lagt sérstaka áherslu á tungu-
málakennslu, sem einangrar þá óneitanlega.
Okkar skilaboð voru, að þekking á tungu-
málum eykur skilning á heiminum og sann-
leikurinn er sá, að til þess að skynja eigið
tungumál er ekkert betra en að læra önnur.
Og ekki bara eitt tungumál, eins og ensk-
una, heldur önnur til hliðsjónar. Sá sem
þekkir setningaskipan og málfræði annarra
tungumála hefur betri skilning á eigin
tungu. Þetta þekkja Íslendingar, sem hafa í
aldir lagt áherslu á að læra þrjú til fjögur
erlend mál. Og nú, þegar útrás íslenskra
fyrirtækja er á allra vörum, er vert að
minna á að þekking á tungumáli viðsemj-
anda er jafnframt grunnur að skilningi á
menningu hans og þar með undirstaða vel-
gengni í viðskiptum sem og öðrum sam-
skiptum.“
Vigdís hefur flutt þennan boðskap á veg-
um stofnunarinnar í Japan, Danmörku,
Þýskalandi, Svíþjóð og á Spáni, en allar
ferðinar hafa verið farnar til að tengja Há-
skóla Íslands háskólum í þessum löndum og
efla rannsóknarsamvinnu á fræðasviðum
stofnunarinnar. „Næst förum við til Noregs,
Frakklands, Finnlands, Bandaríkjanna og
Kanada. Ferðirnar hafa þegar skilað miklu.
Þýskubíllinn er t.d. afrakstur þeirra ferða
sem og stór styrkur til þýsk-íslenskrar orða-
bókar, vilyrði um styrk til íslensk-danskrar
orðabókar og styrkir til einstakra verkefna.“
Stofnun Vigdísar Finnbogadóttur í erlend-
um tungumálum er fyrst og fremst rann-
sóknastofnun í tungumálum, menningar-
fræðum og málvísindum. „Stofnunin hugar
vel að rannsóknum á tungumálakennslu og
hagnýtingu málsins í daglegu lífi, í atvinnu-
Tungumál eru lykillinn að
Morgunblaðið/ÞÖK
Vigdís Finnbogadóttir, fyrrverandi forseti, segir hraða velferðarsamfélags nútímans kalla á enn öflugri varðveislu tungunnar.
Tungumál hafa löngum verið Vig-
dísi Finnbogadóttur, fyrrverandi
forseta, hugleikin. Í viðtali við
Ragnhildi Sverrisdóttur rekur hún
m.a. hugmyndir um að stofnun
Háskóla Íslands í erlendum tungu-
málum, sem við hana er kennd,
verði alþjóðleg miðstöð tungumála.