Morgunblaðið - 19.08.2005, Blaðsíða 24

24 FÖSTUDAGUR 19. ÁGÚST 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson. Æ fleirum verður ljósthversu misráðið varað fara út í bygg-ingu Kárahnjúka-
virkjunar og myndu vilja hætta
við. Samkvæmt Gallupkönnun sem
Náttúruverndarsamtök Íslands
létu gera í mars sl. töldu tæp 40%
landsmanna virkjunina vera mis-
tök. Gamalt spakmæli segir að ef
maður er á rangri leið sé aldrei of
seint að snúa við. Frá sjónarhóli
náttúruverndar skiptir mestu að
hætt sé við áður en byrjað er að
fylla uppistöðulónið sem veldur
mestum náttúruspjöllum. Sjálf
stíflan veldur tiltölulega litlum
skemmdum miðað við allt það
landflæmi sem á að fara undir
vatn. En þar að auki má færa
efnahagsleg rök fyrir því að það sé
ávinningur af því að stöðva fram-
kvæmdirnar núna. Hugsum þenn-
an möguleika til enda. Bygging
virkjunarinnar nálgast að vera
hálfnuð og má ætla að búið sé að
eyða í hana um 40 milljörðum
króna. Til að setja þessa upphæð í
samhengi mætti t.d. benda á að
Burðarás og KB banki skiluðu
hvor um sig um 25 milljörðum
króna, eða samanlagt 50 millj-
örðum, í hagnað eingöngu á fyrri
helmingi þessa árs. Heildarskuldir
landsmanna nema tæpum 2.000
milljörðum króna og nið-
urgreiðslur til íslensks landbún-
aðar nema um 7–8 milljörðum ár-
lega.
Ávinningur af
því að hætta við
Vitaskuld fylgir því töluverður
kostnaður að hætta við hálfunnið
verk. Hugsanlega þarf einnig að
greiða skaðabætur til Alcoa. Þó er
ljóst að töluverðir fjármunir spar-
ast sökum þess hve arðsemi fram-
kvæmdarinnar er lítil og í reynd
neikvæð ef miðað er við ávöxt-
unarkröfu markaðarins og eðlilega
áhættu. Árleg ávöxtunarkrafa sem
framkvæmdaaðilar gera til virkj-
unarinnar er ekki
nema 5–6%. Það
þykir lágt á almenn-
um markaði eins og
kemur fram í því að
einkafjárfestar vildu
ekki setja fé í virkj-
un á Austurlandi
þegar það stóð til
boða fyrir nokkrum
árum. Af þessum
sökum hafa hag-
fræðingar fullyrt að
núvirt tap af virkj-
uninni geti numið
allt að 40 milljörðum. (Sjá http://
notendur.centrum.is/ardsemi/
#_Hlk516561995)
Beinn kostnaður við gerð virkj-
unarinnar er áætlaður um 100
milljarðar þannig að miðað við 40
milljarða tap eru núvirtar tekjur
um 60 milljarðar. Þeir millj-
arðatugir sem þegar er búið að
eyða koma ekki til baka. Reikn-
ingsdæmið gæti því litið út í dag
svona: Tekjur verða 60 milljarðar
og fjárfesting sem eftir er nemur
60 milljörðum. Arðurinn er enginn.
Hvort sem við hættum við núna
eða fullgerum virkjunina verður
tapið í öllu falli 40 milljarðar.
Reyndar er dýrkeyptara að full-
gera virkjunina en hætta við hana
þegar tekinn er með í reikninginn
annar viðbótarkostnaður sem hlýst
af henni. Um er að ræða umhverf-
iskostnað og frekari neikvæð áhrif
á atvinnumarkaðinn að öðru leyti
en því sem snýr beint að virkj-
uninni. Inn í útreikninga Lands-
virkjunar hefur heldur ekki verið
tekinn inn umtalsverður kostnaður
við mótvægisaðgerðir vegna foks
og hættu á uppblæstri sem voru
þó skilyrði þess að Landsvirkjun
fékk virkjanaleyfið frá umhverf-
isráðherra.
Síðan má ekki gleyma því að
miðað við reynslu annars staðar
frá af stórframkvæmdum á borð
við þessa er afar líklegt að kostn-
aður fari fram úr áætlun. Fari
verkið t.d. 20% fram úr áætlun,
sem gæti vel gerst ef horft er á
niðurstöður rannsóknar sem gerð
var við Álaborgarháskóla
bærilegum stórframkvæm
yrði hreinn ávinningur af
hætta við nú líklega um 20
arðar.
Hér hefur heldur ekki v
minnst á það hvaða áhrif v
anaframkvæmdirnar hafa
atvinnustarfsemi, en ruðn-
ingsáhrifin gera að verkum
hagkvæm framleiðsla víku
óhagkvæmri. Vegna hás g
krónunnar sem orsakast m
stóriðjuframkvæmdunum
irtæki víða um land verið
ur, margir misst atvinnun
að er um tíu milljarða kró
sjávarútvegi.
Koma í veg fyrir
enn meira tjón
Inn í alla þessa útreikni
ur landið sem fer undir H
sem verður á stærð við Hv
og land undir fleiri lón ekk
Það er tap á Kárahnjúk
við græðum á því að hæ
Eftir Sigríði Þorgeirsdóttur
og Þuríði Einarsdóttur
’Tekjur verða 60 arðar og fjárfestin
sem eftir er nemu
milljörðum. Arður
er enginn. Hvort s
við hættum við nú
eða fullgerum virk
unina verður tapið
falli 40 milljarðar.
Þuríður EinarSigríður Þorgeirsdóttir
Öflugur framhaldsskóli ergrundvöllur að velferðungs fólks og mögu-leikum þess til frekara
náms og starfa í framtíðinni. Hann
laðar að atgervi, hefur nýsköpunar-
áhrif, er atvinnuskapandi, hækkar
menntunarstig í héraði og hefur
með ýmsum hætti jákvæð áhrif á
byggðaþróun.
Undanfarinn áratug hafa íslensk
stjórnvöld innleitt nýskipan í rík-
isrekstri á grundvelli árangurs-
stjórnunarstefnu með það að mark-
miði að auka skilvirkni og gæði
opinberrar þjónustu. Lagt er að
forstöðumönnum að bæta rekstur
og starfsemi stofnana sinna, um
leið og ríkar kröfur eru gerðar til
starfsmanna um vönduð vinnu-
brögð og metnað. Þessi stefna hef-
ur náð inn í framhaldsskólana, ekki
síður en aðrar ríkisstofnanir. Þann-
ig hefur verið hert á kröfunni um
gæði skólastarfs síðustu árin og
sérstök áhersla lögð á að minnka
brottfall, enda er brottfall nemenda
úr framhaldsskóla alvarleg vá í
uppeldis- og æskulýðsmálum okkar
litlu þjóðar.
Ógnanir í rekstri
framhaldsskóla
Ógnanir og tækifæri framhalds-
skóla eru misjöfn eftir því hvar þeir
eru í sveit settir. Framhaldsskólum
er skammtað fjármagn á grundvelli
nemendafjölda og því hefur
byggðaþróun bein áhrif á afkomu
landsbyggðarskólanna sem standa
margir hverjir frammi fyrir viðvar-
andi hallarekstri vegna sveiflna í
aðsókn. Sá rekstrarvandi gerir
þeim ennfremur örðugt um vik að
laða til sín hæft starfsfólk og halda
því. Slök aðsókn, brottfall, rekstr-
arhalli og atgerv-
ishnignun eru því
samverkandi þætt-
ir sem hafa á stund-
um komið fram-
haldsskólum
landsins í illviðráð-
anlegan vítahring.
Menntaskólinn á
Ísafirði er einn
þeirra skóla sem
um skeið stóð
frammi fyrir vanda
af þessu tagi. Fyrir
fáum árum sýndu
kannanir að hlutfall
framhalds-
skólanema á Vestfjörðum væri eitt
hið lægsta á landinu. Skólinn átti í
rekstrarvanda, kennsluyfirvinna
var mikil og heimavist skólans var
við það að lognast út af sökum
dræmrar aðsóknar. Brottfall nem-
enda var verulegt, og haustið 2001
– þegar undirrituð kom að skól-
anum – voru réttindakennarar ein-
ungis um þriðjungur kennara í
námskrárbundnum greinum.
Þá var hafist handa við að snúa
vörn í sókn. Skólameistari, með-
stjórnendur og skólanefnd settust á
rökstóla um að bæta rekstur skól-
ans á grundvelli árangursstjórn-
unar, auka kennslugæði og aðsókn
en minnka brottfall. Hafist var
handa – með aðkomu allra starfs-
manna skólans – við að mót
og setja sér mælanleg mark
um nú á hvað áunnist hefur
Árangur MÍ
Aðsókn hefur aukist um 4
undanförnum fimm árum, s
kvæmt upplýsing
stofu Íslands.
Brottfall liggu
4–6% en var 18,6
ið 2001.
Fjöldi brautsk
hefur nánast tvö
63 voru útskrifað
skólanum sl. vetu
voru 37 veturinn
2001.
Rekstrarfrávik
verið óveruleg un
fjögur ár og oftar
arafgangur en ha
Á nýhöfnu skó
verða 23 kennara
með full réttindi, þar af haf
sér réttinda frá því undirrit
að skólanum.
Það er deginum ljósara a
Menntaskólinn á Ísafirði he
ustu fjórum árum styrkt stö
sem framhaldsskóli Vestfir
Skólinn er öflug og framsæ
menntastofnun og einn stæ
vinnustaður á Vestfjörðum
sjötta tug starfsmanna á sk
fimmta hundrað nemenda í
og öldungadeildum. Í skóla
tvær bóknámsbrautir til stú
prófs, fjórar iðnbrautir, sjú
braut, almennar brautir og
brautir. Á hverju ári koma f
nýjungar í námsframboði sk
fyrir tveimur árum hófst ke
Hvers virði er góður
Eftir Ólínu
Þorvarðardóttur
Ólína
Þorvarðardóttir
ELDVARNIR OG
UMÖNNUNARSTOFNANIR
Brunamálastofnun hefur komizt aðþeirri niðurstöðu að á fimmtungi
dvalarheimila aldraðra séu bruna-
varnir slæmar eða óviðunandi. Sömu
sögu er að segja af tíunda hverjum
leikskóla; þar eru brunavarnir í
slæmu horfi og einn leikskóli fær ein-
kunnina óviðunandi í ársskýrslu
Brunamálastofnunar, sem sagt var
frá í Morgunblaðinu í gær. Ekkert
öldrunarheimili og enginn leikskóli
reyndist hafa framúrskarandi bruna-
varnir samkvæmt einkunnakerfi
stofnunarinnar.
Þetta er að sjálfsögðu ástand, sem
ekki verður unað við. Það er ástæða
fyrir því að reglur um brunavarnir
eru eins og þær eru. Í blaðinu í gær
kemur fram í máli Björns Karlssonar
brunamálastjóra að oft séu bygging-
ar, þar sem stofnunin metur það svo
að brunavarnir séu slæmar, löglegar
samkvæmt eldri byggingarreglu-
gerðum og nýrri reglugerðir séu ekki
afturvirkar. Hertar kröfur nýju
reglugerðarinnar eru hins vegar auð-
vitað til komnar vegna fyrri reynslu
af eldsvoðum, meiri þekkingar og vit-
undar um nauðsyn góðra eldvarna.
Eldvarnaeftirlit sveitarfélaga ger-
ir þá kröfu til eigenda eldri bygginga
að þeir uppfylli skilyrði nýrri reglu-
gerðar, sé þess nokkur kostur. Björn
segir að þótt Brunamálastofnun meti
ástand bygginga sem slæmt sé oft bú-
ið að gera margt til úrbóta og jafnvel
hafi verið veittur frestur til að koma
eldvörnum í betra horf.
Hér er augljóslega um alvörumál
að ræða. Elliheimili og leikskólar
annast um einstaklinga sem oft eru
ekki sjálfbjarga og ekki færir um að
koma sér af sjálfsdáðum út úr brenn-
andi húsi. Eigendur slíkra bygginga,
sem oftast nær eru sveitarfélög,
verða að hugsa þá hugsun til enda,
hvað myndi gerast ef eldur kæmi upp
og ekki hefði verið brugðizt við at-
hugasemdum og kröfum eldvarnaeft-
irlits. Hver vildi þá horfast í augu við
þá ábyrgð að hafa ekki gert sitt ýtr-
asta til úrbóta, ef slys yrði?
ALLIR SKULU VERA
JAFNIR FYRIR LÖGUM
Allir skulu vera jafnir fyrir lög-um og njóta mannréttinda ántillits til kynferðis, trúar-
bragða, skoðana, þjóðernisuppruna,
kynþáttar, litarháttar, efnahags,
ætternis og stöðu að öðru leyti,“ seg-
ir í 65. grein stjórnarskrár Íslands.
Skýrar verður vart að orði komist. Í
Morgunblaðinu í gær er fjallað um
tilskipun Evrópusambandsins um
mismunun á grundvelli kynþáttar
eða þjóðernisuppruna. Tilskipunin er
frá árinu 2000 og markmið hennar að
búa til ramma utan um baráttuna
gegn mismunun vegna kynþáttar og
þjóðernisuppruna í því skyni að
virkja grundvallaratriðið um jafn-
rétti í aðildarríkjum ESB.
Ríkjum Evrópusambandsins var
gert að lögleiða tilskipunina, sem á
jafnt við um einkageirann og hið op-
inbera. Norðmenn ákváðu að leiða
þessa tilskipun í lög þótt þeir standi
utan ESB, en það gerðu Íslendingar
ekki og hafa því einir Norðurlanda-
þjóða ekki gert það. Margrét Stein-
arsdóttir, lögfræðingur Alþjóðahúss,
fjallar um lögin í samtali við Morg-
unblaðið í gær og segir að tilskipunin
sé meðal annars merkileg fyrir þær
sakir að hún banni ekki aðeins beina
mismunun heldur einnig óbeina mis-
munun og jafnvel hvatningu til mis-
mununar. Sem dæmi um óbeina mis-
munun nefnir hún upptöku reglna
um klæðaburð á vinnustöðum, sem
til dæmis geti komið niður á múslím-
um.
Í umfjöllun Morgunblaðsins er
einnig talað við Ellu Ghosh, sem
starfar fyrir Senter mot etnisk dis-
kriminering í Noregi. Hún segir að
fyrir lögleiðingu tilskipunarinnar
hafi norsk lög um jafnrétti á vinnu-
markaði aðeins náð til ráðninga, en
nú séu þau orðin víðtækari og nái til
dæmis til þess ef fólki er sagt upp
eða því mismunað á vinnustað. Þá sé
sönnunarbyrði nú skipt til helminga
milli kæranda og sakbornings.
Fyrirtæki hafa gagnrýnt þessi lög
á þeim forsendum að þau séu mjög
íþyngjandi, eins og kemur fram í
máli Margrétar. Fyrirtækjum þyki
þau hefta frelsi sitt og bjóða upp á
misnotkun vegna þess að starfsfólk
geti borið við mismunun þegar aðrar
ástæður liggi að baki.
Mismunun á grundvelli kynþáttar
eða þjóðernisuppruna er grafalvar-
legt mál. Það á við um alla mismunun
hópa í þjóðfélaginu. Þau mál, sem
tekið er á í tilskipun Evrópusam-
bandsins frá árinu 2000, ber að taka
sérstaklega alvarlega vegna þess að
grundvallarforsenda fyrir aðlögun
innflytjenda og nýrra þjóðfélags-
þegna er að þeir sitji við sama borð
og aðrir. Lagasetning um þessi mál
þarf að vera skýr og ótvíræð. En það
þarf einnig að vera ljóst að hún leysi
af hólmi verra fyrirkomulag. Er það
ljóst í þessu tilfelli? Eins og kemur
fram hér að framan kveður 64. grein
stjórnarskárinnar afdráttarlaust á
um jafnrétti „án tillits til kynferðis,
trúarbragða, skoðana, þjóðernisupp-
runa, kynþáttar, litarháttar, efna-
hags, ætternis og stöðu að öðru
leyti“. Hefur komið fram að þetta
stjórnarskrárákvæði dugi ekki til að
koma í veg fyrir mismunun á grund-
velli kynþáttar eða þjóðernisupp-
runa? Hefur sú staða komið upp að
dómstólar hafa verið ófærir um að
taka á kynþáttamisrétti eða -fordóm-
um vegna þess að lagalegar forsend-
ur skorti? Í þessum efnum er mik-
ilvægt að halda vöku sinni og taka
mismunun ákveðnum tökum, meðal
annars með því að senda skýr skila-
boð jafnt atvinnurekendum sem öðr-
um um að hún verði ekki liðin fremur
en önnur brot á stjórnarskránni.