Morgunblaðið - 06.11.2005, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6. NÓVEMBER 2005 39
á það hvort ameríska réttarkerfið gæti ráðið við
hina nýju samsöfnun auðs og komið í veg fyrir að
hún færi yfir mörkin.“
Og rithöfundinn bætir því við að á þessum tíma
hafi menn lært þá mótsagnarkenndu lexíu að af-
skipti stjórnvalda væru stundum nauðsynleg til
þess að tryggja óhefta samkeppni. Reglur væru
ekki endilega skaðlegar fyrir viðskiptalífið held-
ur gætu þær beinlínis hjálpað því.
Málaferlin gegn Standard Oil eru afar lær-
dómsrík fyrir þá, sem telja, að markaðurinn einn
geti leyst úr þeim vandamálum, sem upp koma á
vettvangi hans, svo fremi hann sé látinn í friði.
Reynsla Bandaríkjanna er að svo er ekki. En
reynsla Bandaríkjamanna er líka sú, að þessi mál
verða ekki leyst í eitt skipti fyrir öll. Enron-málið
sýnir, að það fyrnist yfir svona mál og stjórn-
endum fyrirtækja hættir til að fara yfir mörkin á
nýjan leik.
Niðurstaðan af þessum hugleiðingum er sú, að
það var álitamál í mörg ár, hvort löggjöfin, sem
kennd var og er við John Shermann hefði ein-
hverja þýðingu en í ljós kom að hún hafði úr-
slitaþýðingu. Það var álitamál í Bandaríkjunum
fyrir hundrað árum eins og það er á Íslandi nú,
hvort réttarkerfið réði við mál Standard Oil. Það
náði að lokum að ráða við það fyrir vestan. Og
sterk rök eru fyrir þeirri staðhæfingu Ron
Chernow, að afskipti stjórnvalda geti verið nauð-
synleg til að tryggja frjálsa samkeppni og að þau
geti verið til góðs fyrir viðskiptalífið almennt.
Bankar og end-
urskoðendur
Í umræðum af þessu
tagi er bönkum og
endurskoðendum
gjarnan hampað, sem
hinum æðstu dómurum um hagkvæmni þess,
sem er á ferðinni í viðskiptalífinu. Áritun endur-
skoðenda á reikninga fyrirtækja er talinn óskeik-
ul og sömuleiðis mat banka á áformum fyrir-
tækja.
Enron-málið reyndist stórfelldur áfellisdómur
yfir endurskoðendum á alþjóðavísu og afleiðing
þess og fleiri mála varð sú, að risastórt endur-
skoðunarfyrirtæki hvarf af yfirborði jarðar. Í
umræðum um Enron-málið og í þeim fjölmörgu
bókum, sem skrifaðar hafa verið um það kom í
ljós, að virtir endurskoðendur brugðust gersam-
lega. Það voru ekki endurskoðendur, sem
hringdu viðvörunarbjöllum heldur „lítill land-
símamaður“.
Í svonefndu Parmalat-máli á Ítalíu hafa bæði
endurskoðendur og bankar legið undir stórfelldri
gagnrýni og það á raunar líka við um fjármála-
fyrirtæki í Bandaríkjunum í sambandi við Enron.
Í Parmalat-málinu hafa endurskoðendur viður-
kennt sök. Gagnrýnin á báða þessa aðila er sú, að
þeir hafi blindast vegna mikilla tekna, sem end-
urskoðunarfyrirtæki og fjármálafyrirtæki hafi
haft af viðskiptum við þessi stóru fyrirtæki. Jafn-
vel virtustu bankar í Bandaríkjunum voru staðn-
ir að því að halda áfram lánveitingum til Enron
vegna þess, að þeir höfðu haft svo miklar tekjur
af viðskiptum við fyrirtækið.
Gífurlegur hagnaður íslenzku bankanna er að
hluta til rakinn til hárra þóknana, sem bankarnir
taka fyrir að fjármagna uppbyggingu íslenzku
stórfyrirtækjanna en um slíkar þóknanir og það
sem að baki liggur hafa verið skrifaðar athygl-
isverðar bækur m.a. bókin The Greed Merchants
eftir Philip Augar.
Bæði þessi mál, Enron-málið í Bandaríkjunum
og Parmalat-málið á Ítalíu sýna, að stimpill end-
urskoðenda og banka er ekki endilega gæða-
stimpill, þegar upp er staðið.
Við Íslendingar stöndum í þróun viðskiptalífs
okkar frammi fyrir svipuðum vanda og Banda-
ríkjamenn gerðu fyrir hundrað árum og kannski
að einhverju leyti frammi fyrir áþekkum vanda
og Svíar tókust á við snemma á 20. öldinni.
Það er mikilvægt að ná umræðum um þessi
mál upp úr þeim skotgröfum, sem þær hafa verið
í um skeið. Það er líka mikilvægt að ná þeim upp
úr flokkspólitísku þrasi, sem hjálpar þeim einum,
sem fylgjast þarf með.
Við getum ekki látið það gerast að nokkrar við-
skiptasamsteypur kaupi upp Ísland allt. Til þess
að kynnast því hvers konar þjóðfélag það yrði
dugar að fara í heimsókn til Kanada og kynnast
því samfélagi, sem Irving-fjölskyldan ræður þar.
Slík ferð væri líka lærdómsrík fyrir þá, sem enn
kunna að hafa efasemdir um nauðsyn löggjafar
um eignarhald á fjölmiðlum.
Til þess að koma í veg fyrir að ofangreint ger-
ist þarf að setja sterkari löggjöf en þá, sem sett
var á síðasta þingi. Í þeim efnum geta menn bæði
lært af reynslu Bandaríkjamanna fyrir hundrað
árum en einnig velt því fyrir sér, hvers vegna ís-
lenzku fyrirtækjunum gengur svona vel í Bret-
landi, þótt þar þurfi að fara eftir stífum reglum
t.d. varðandi kaup og yfirtöku á fyrirtækjum.
Fyrirspurn Jóhönnu Sigurðardóttur og svar
Valgerðar Sverrisdóttur á Alþingi, sem að var
vikið í upphafi þessa Reykjavíkurbréfs eru von-
andi vísbendingar um að þingmenn séu að byrja
að átta sig betur á umhverfi sínu. Fyrir nokkrum
dögum kvaðst einn af viðmælendum Morgun-
blaðsins ekki hafa haft skilning á því fyrir ári, að
nauðsynlegt væri að setja ákveðnari lagaramma
utan um viðskiptalífið hér en hefði gert sér grein
fyrir því nú, ári síðar að svo væri. Þjóðfélag okk-
ar væri einfaldlega of fámennt og m.a. þess
vegna þyrfti að setja hér stífari reglur um hvað
mætti og hvað mætti ekki í viðskiptalífinu.
Þetta á áreiðanlega við um marga. Hver vill
lifa í þessu landi og vera ofurseldur einum eða
tveimur viðskiptajöfrum?
Morgunblaðið/RAX
Á gangi í miðbæ borgarinnar.
Löggjöfin þótti hand-
ónýt framan af en var
að lokum sá grund-
völlur, sem þrír ein-
staklingar stóðu á í
baráttu sinni fyrir því
að frelsi mætti ríkja í
viðskiptalífinu í
Bandaríkjunum. Þetta
voru Theodor Roose-
velt, Bandaríkja-
forseti, Ida Tarbell,
sem áður hefur verið
nefnd, og rithöfund-
urinn Upton Sinclair,
sem m.a. kemur við
sögu í leikverki Ólafs
Hauks Símonarsonar,
Halldór í Hollywood,
sem nú er sýnt í Þjóð-
leikhúsinu, en skáld-
saga hans, The
Jungle, Frumskóg-
urinn, skapaði gífur-
lega reiði um gervöll
Bandaríkin.
Laugardagur 5. nóvember