Tíminn - 22.08.1970, Blaðsíða 8

TIMINN
LAUGARDAGUK 22. ágftst M
Minningar
Ijóðræns hjarta
Lithaugska skáldið
Justinas Martsinkjavitsius
í heimsókn hjá lithaugska skáldinu Jústinas Martsinkjavitsjus
Það var fyrir tíra ánim a‘ð
lesendur kynntust fyrst nafn-
inu Jústinas Martsinkjavitsjus
og á iþessum áratug hefur þessi
ungi, lithaugski rithöfandur ris
ið upp úr hinucn fyrsta
óráðna árangri til traustrar og
skuldhindandi viðurkenningar.
Bækur hans hafa borizt langt
út fyrir landaenæri ættjarðar-
innar, kvæði hans og ljóð hafa
hljómað á mörgutn Evróputung
um og á tuagucn þjóða Sovét-
ríkjanna. Og með viðurkenning
unni hefur hann þurft að til-
einka sér enn eina bókmennta-
greiu — viðtöl, þar sem blaða-
menn eru tíðir gestir á heim-
ili hans. Það verður að viður-
kenna að það er annað en léfct
að taka viðtöl við þennan
samaarekna, Ijóshærða mann:
að baki kurteislegu brosinu og
góðlátlegs hlátursins finnur
maður andstöðuna gegn því að
túlfca verk sín eða boða sið-
ferði. Honum virðast nærtæk
orðin, setn Tsjekov sagði við
blaðamenn, sem vildu taka við
hann viðtal: „Lesið bækur mín
ae, þar er þetta aHt skrifað."
En bækur hans segja að
sjálfsögðu tnikið um sfcapanda
sinn. Þær sýna hvassa sjóa
hans, viðleitni til að segja
óheflaðan, nakinn sannleika,
smlldarlega orðgófu og tilhneig
ingu til margræðs táfcnmáls,
þær sýna hvað það er sem
hann hrífst af og hefur áhyggj
ur af. Þrjú verka hans era sér-
staklega kunn — það er skáld-
sagaa: „Eikin, sem lhló“ — en
í henni er mikið af náttúru-
stemmningum innan ramma
söguefnis, sem þróast af mikl-
ram hraða, og hugleiðingar um
markmið og mikilvægi skap-
andi starfa listamannsins, og
tvö söguljóð „Blóð og aska“
og „Veggurinn", þar sem höf-
undur fjallar um ógnþrungin
ár baráttunnar gegn fasisman-
uan. Jústinas MaTtsiik-'av't"-'’'?
getur ekki verið h.utiaus ann-
álarítari fortíðarianar — í
hjarta hans berjast blóð og
aska þjáninga þjóðarinnar, og
sárið í hjartastað græx efcki,
þótt vígvellirnir séu nú grasi-
vaxnir og ný hús standi á þeim
stöðum, sem áður voru rjúfc-
andi rústir. Það er ekfci aðeins
heit samhryggð hans vegna
þjáninganna, sem fær hann til
að grípa pennann, en djúpstæð
sannfæring um það að í nafni
nútíðar og framtíðar megi ekki
gleyma fortíðinni.
f miðju viðtalinu við Mart-
sinkjavitsjus spurði ég hann að,
hvernig hann hefði orðið skáld?
— Maður verður skáld með
hverri hók, svaraði hann. Af tak
markaðri reynslu minai hef ég
fandið greinilega fyrir því.
Hver einasta bók er fædd af
Sfcáldinu. Reynsla sem maður
aflar sér við eitt verk, eT
manni ekki til trausts og halds
nema til að taka til við næsta
T-nrk. Fn revnslan tryggir
aldrei árangur... •

t'Pffí&Mfígítgr?” " _'v vv ■ A W y?
ViS minnismerki um mæSur í Pirtsjupis, en ÞjóSverjar brenndu þorpiS og alla íbúa þess. Þokktasta verk
Jústinasar, BlóS og aska, fjallar um þennan harmleik.
Er auðvelt að snúa sér frá
ljóðaskáldskap til ritstarfa í
óbundnu máli og öfugt?
— Ég á hægt með að svara
þessari spurningu, þar sem ég
hef ekfci skrifað nema eina
skáldsögu. En ég tel að hún
hafi verið skrifuð samkvæmt
lögmálum ljóðsins. Og þar sem
hinn helmingur verka minna,
sem elkki eru mikil að vöxtum,
er ljóð, þá held ég að það sé
ekfci ýkjalangt milli ljóða og
Skáldsagna. En aðalatriðið er sá
efniviður, sem hrífur manninn.
Efnið velur sér sjálft form. Ég
hugleiddi efni í leikrit, en úr
því varð skáldsaga. Og alveg á
næstunni býst ég við að snúa
mér að óbundnu máli. Mér
finnst að lesendur hafi tneiri
áhuga en nokkrir aðrir á skáld-
sögum. En meginatriði fyrir
mig er að sjálfsögðu ljóðin.
Venjulega yrki ég ljóðræn smá
ljóð eftir að hafa lokið við sögu
ljóðabálk.
Gagnrýnendur ljúka lofsorði
á þroskaðan hæfileika Mart-
sinkjavitsjusar í persónusköp-
un. sem kemur bæði fram i
söguljóðum hans og smáljóð-
um og er sérstaklega áhrifarík-
ur, þegar skáldið lýsir heilli
ævi í einni eða tveim hending-
um. Hin ljóðræna heimsmynd
hans er nátengd uppsprettum
þjóðlegs kveðskapar og þjóð-
sagna. sem hann tileinkaði sér
þegar í bernsku.
Bernskuárin bjó ég í gamal-
dags þorpi, þar sem föðurleg-
ur myndugleiki var í hávegum
hafður, segir hann. En þetta líf
var Ijóð. Hvert tré, hver runni
voru umvafin ævintýrum, þjóð
sögum, álögum. Öll störf vora
unnin í einhvers konar dulræn-
um hjúp. Algyðistrú er mjög
rík í þjóðareðli okkar — lif-
andi tengsl við jörðina og nátt-
úruna komu fram í daglegu
lífi og listrænni sköpun sveita-
fólksins.
Blóðtengdir við örlög þjóð-
arinnar gefa Ijóðum Martsinkja
vitsjusar þegnlegan, félagsleg-
an hljóm. Hann hrífst af sígild-
um yrkisefnum sfcálda — ást,
lífi og dauða og hann fýsir að
vita hvaðan er kominn framand
leikinu milli manna, honum
blæðir í augum samfélagslegur
barnaskapur og hann hefur and
styggð á hvers konar ósannind-
um. óeinlægni og atlögum að
mannlegum virðuleika. f ljóð-.
um hans skynja Jssendur mann
mn á vorum tímum — hina;
hugsandi og skapandi marw^
sem einbeitir sér að því, sem
hann er kominn til að gera á
þessari jörð.
Ég legg fyrir sfcáldið hina,
venjubundnrj spurningu, hvaðl
hann ætli að gera á næstuoni.
— f fyrra, segir Martsinkja-,
vitsjus, — voru leikrit aðal-
atriði fyrir mér, þrjár frum-
sýningar á leikritum eftir mig
voru í leikhúsum í Lithauga-’
landi. Efniviðurinn í þessum
leikritum er sögulegs eðlis, ég.
hafði áhuga á hinu gamla
vandamáli; sem margir hafa
snert: — um gagnkvæm sam-
skipti einstaklings og valdsins,
listamannsins og samfélagsins.
Þessi vaadamál hafa alltaf ver-
ið knýjandi og grípandi og mér
virðist að það sfcerpi sjónina á
framþróun félagslegrar hugs-
unar að snúa sér til fyrri tíma.
En nú hef ég mestan áhuga,
á öðru. Ég rakst eiginlega á,
efni, sem ég tel mjög mikil-
vægt fyrir bókmenntir okkar.
Þessi tími. sem ég ætla uð'
skrifa um, er mjög hörmulegur;
í sögu þjóðarinnar og fullur af
andstæðum. Ég hef í huga
stéttarbaráttuna á árunum eftir
heimsstyrjöldina, sem óx upp
í raunverulegt borgarastríð.
stríð, sem krafðist þess að
menn tækju ákveðna afstöðu
til örlaga þjóðarinnar, til ör'-
laga Lithaugalands. Þessi ár
hafa sett gríðarlegt mark á,
minningar minar frá unglings-
árunum.
Þetta verður að líkindum
ballaða, þetta óvenjulega form;
í ljóðlist nú á tímum. En þetta:
form veitir samt mögul. á því
að klæða það sem ég ber fyrir
brjósti í ævintýralegan og1
rómantískan búning og jafn-
framt gefur það möguleika til
að sýna bæði fólk og viðburði;
á breiðum og d.iúpum grund-
velli.
Alexander Avdéénko.
APN
SKÐSDOa ©■
LESANDIMN
Lögreglumenn komu eigi til
sögu hér á landi fyrr en kaup-
staðir höfðu verið stofnaðir og
gerðir að lögsagnarumdæmum.
Þegar Reykjavik var gerð að
lögsagnarumdæmi árið 1£C3,
voru Skipaðir þar tveir lögreglu
menn. Sérstakir næturverðir
höfðu þá starfafð þar a. m. k.
frá árinu 1791, og hélzt sú skip-
an allt tif ársins 1918, að lög-
reglumenn tóku við næturvörzl-
unni. Akureyri var fyrsti stað-
urinn utan Reykjavíkur, sem
fékk lögregluþjón og mun það
hafa vt-rið árið 1892.
Sveitarstjórnir eða sýslu-
nefndir skipa lögregluþjóna að
tcngnum tillögum lögregfu-
stjóra, en hann getur veitt þeim
’ausn frá störfum án samþykkis
þessara aðila.
Ríkisstjórninni er heimilt,
að fengnum tillögum sveitar-
stjórnar eða sýslunefndar, a'ð
ákveða, að í sveitar- eða sýslu-
félagi (bæ, kauptúni), þar sem
eru 500 íbúar eða fleiri, sku.'i
vera allt að einum starfandi
lögregluþjóni ó hverja 500 íbúa.
Viðkomandi sveitar- eða
sýslusjóður greiðir lögreglu-
þjónum laun, en ríkissjóður
endurgreiðir síðan helming
kostnaðar við lögreglu og .‘ög-
gæzlu, nema í Reykjavík, þar
sem endurgreiðslan nemur að-
eins tveim fimmtu hlutum.
Ástæðan fyrir því er sú, að i
Reykjavík er deild ríkislög-
reglu, sem ríkissjóður greiCir
allan kostnað af. Ríkislögreglu
menn skuúi ásamt öðrum lög-
reglumönnum annast sakamála-
rannsóknir, hafa eftirlit með
útlendingum, annast umferðar-
eftirlit á þjóðvegum og halda
uppi almennri löggæzlu og
reglu.
Hver. sem skipaður er lög-
reglumaður, ska; hafa lokið
prófi er sýni. að hann sé þeim
kostum búinn og hafi þá kunn-
áttu, sem nauðsynleg er til
starfans. Allir lögreglumenn
skulu vinna heit að því, að þeir
muni rækja starfið af kostgæfni
og vinna að því af fremsta
megni að halda uppi stjórnar-
skránni og öðrum landslögum.
Störf lögreghimanna eru
mjög margbreytileg og verða
ekki gerð viðhlitandi skil á þess
um vettvangi. Hlutverk þeirra
er í stuttu máli að halda uppi
lögum og reglu, greiða götu
manna, þar sem það á við,
stemma stigu við ólögmætri
hegðun, vinna að uppljóstrun
brota, sem framin eru og vera
rannsóknardómurum til aðstoð
ar í hvívetna. Lögregi'umönnum
ber að kynna sér löggjöf og
reglur. sem þeir eru sérstaklega
settir til að halda uppi, svo
sem refsilöggjöf, umferðarlög-
gjöf, áfengislöggjöf, lögreglu-
samþykktir o. s. frv.
Það sem sagt hefur verið í
síðustu tveim þáttum, verður
að nægja um embæfcti lögreglu
stjóra. í næsta þætti verður
vikið að starfi og verksviði sak-
sóknara ríkisins.
Björn Þ. Guðmtmdsson.