Tíminn - 27.07.1972, Side 15

Fimmtudagur. 27. júlf 1972
TIMINN
15
Jón Konráðsson:
HVERT STEFNIR
ÞRÓUNIN?
Frá þvi til forna og fram á daga
eldra fólksins i landinu læröu
börnin fyrstu orðin af vörum
móður sinnar og amman sagði
þeim sögu, þess vegna var málið
kallað móðurmái.
Islenzk tunga þróaðist i sam-
ræmi við legu landsins, náttúru-
far og lifnaðarhætti. Allir
lifnaðarhættir og mannrækt is-
lenzku þjóðarinnar varð af þeim
meiöi, sem Island hefur haft frá
upphafi og vill viðhalda. Nú er
breyting að verða á. Hvert stefnir
hún?
Það fer ekki milli mála að
afurðir búfjárins voru og eru enn
aðal-uppistaða i mataræði
þjóðarinnar, — allt frá landnáms-
tið og fram á vora daga. Svo má
nefna fiskmeti. 1 gamla daga var
litið af kornmat, en ekkert af
sykri.
Þá höfðu allir óskemmdar
tennur. Nú hafa nýjar fæðuteg-
undir komið til. Sumar þeirra
vafalaust góðar. Aðrar hafa feng-
ið misjafna dóma.
Matur, eða fóður þjóðarinnar,
hefurtekið miklum breytingum á
siðustu timum. Neyzla innlenda
hefðbundna matarins hefur um of
orðið að vikja fyrir aðfluttum efn-
um. Jafnframt hafa störf manna
breyzt mjög þannig, að kyrrsetu-
mönnum hefurstórum fjölgað, en
vélarnar létt undir hjá hinum. Og
það sem verra er, þá hafa vélarn-
ar orsakað iðjulcysi. Samfara
þessum breytingum hafa kvillar
aukizt og pottablómum fjölgað
meðal landsins barna. Hópar af
óhamingjusömu vandræðafólki
hafa sprottið upp með arfi i
óræktargaröi, sérstaklega i þétt-
býlinu. Sú fæðutegund, sem öðr-
um fremur má kalla lifgjafa þjóð-
arinnar fyrr og siðar, er mjólkin
og þær vörur sem úr henni eru
unnar, svo sem smjör, skyr og
ostur.
Auk þess að vera fæði hefur
mjólkin lækningamátt gagnvart
allskonar óþverra, sem fólk lætur
ofan i sig i æ rikari mæli.
Það er þvi voði á ferðum, ef
þjóðin framleiðir ekki nóg af ný-
mjólkinni og neytir ekki nóg af
henni og þeim mat, sem úr henni
ecunninn.
Það, sem verður að gera er
þetta:
A. Framleiða nóg af mjólk og
mjólkurvorum.
b. Selja þessar vörur við svo vægu
verði, að allir geti keypt eftir vild.
c. Hafa útsölustaði það marga og
opna á þeim tima að sala geti orð-
ið sem mest.
d. Nýmjólk verði ekki orðin svo
gömul, að ekki sé hægt að kalla
hana nýmjólk lengur og hún þar
af leiðandi óholl börnum og veilu
fólki.
2.
I 103ja ára gamalli dagbók
stendur á eftir veðurlýsingu 24.
júni'1869: ,,Kefluð 10 lömb’’, þ.e.
litið trékefli var sett upp i lambið
og spotti bundinn um enda keflis-
ins og lykkjan sett aftur fyrir
hnakka lambsins. Þetta var gert
til að lambið gæti ekki sogið móð-
ur sina. Þessar 10 ær voru svo
mjólkaðar, en mjólkin gefin van-
nærðum börnum og fullorðnum.
Brögguðust börnin fljótt, þvi að
sauðamjólkin er miklu kosta-
meiri en kúamjólkin. Nokkrum
dögum seinna var svo fært frá og
lömbin rekin á afrétt en ærnar
hafðar i kvium og mjólkaðar allt
sumarið og frarn á haust. Málnyt-
in var drukkin eða unnið úr henni
smjör, skyr og ostur. Þessa var
annaðhvort neytt strax eða geymt
til vetrarins. Reynt var að hafa
vetrarforðann sem mestan svo
mannfellir yrði ekki. Þá var ekki
hægt að hlaupa i verzlanir á
hverjum degi eins og nú er gert
sumsstaðar.
Á þessum tima voru kýr
snemmbærar. En i hörðum árum
voru þær oft orðnar næstum geld-
ar á vorin. Þær græddu sig fljótt,
þegar græna grasið kom og kom-
ust i ótrúlega góða nyt aftur.
Já, i gamla daga græddu kýrn-
ar sig, þó að þær geltust á m jalta-
skeiðinu.
Er búið að rækta þennan hæfi-
leika úr kúastofninum?
Nú á timum neytir þjóðin
sauðamjólkurinnar i lambakjöt-
inu.
Þegar ég var smástrákur var
hætt að kefla lömb, þó að fært
væri frá. En ég sá svona kefli. Gat
ég ekki slitið augun af þessu litla
kefli,* sem einhverntima áður
fyruhafði verið með þetta kefli
kefli, og rann til rifja þján-
ingar litla lambsins, sem
einhverntima áður fyrr
hajfði verið með þetta kefli
uppi i sér. Það fylgdi móður sinni
en gat ekki sogið hana, til að fá
sér mjólkursopa við þorstanum,
hvernig sem það reyndi.
Viö skulum sauðkindinni mikið.
F’rá landnámstið og fram á þenn-
an dag hafa Islendingar reynzt
hinir vöskustu menn og hafa fáir
staðið þeim á sporði.
I Laxdælu er sagt frá bónda-
syninum Kjartani Ólafssyni,
Hjarðarholti, Dölum, sem þreytti
sund .við Ólaf Tryggvason Nor-
egskonung i ánni Nið. Skildu þeir
jafnir. En Ólafur konungur
Tryggvason var hinn mesti
iþróttamaður og hraustmenni,
sem engan átti sér meiri.
Og i Egilssögu Skallagrimsson-
ar segir frá bóndasyninum borg-
firzka, sem óð i gegnum fylkingar
óvinanna eftir að bróðir hans var
fallinn. Stóðst ekkert fyrir hon-
um. Þetta segja gamlar og nýjar
Islendingasögur. Nóg eru dæmin
fram á þennan dag. Og seiglan i
þeim, sem minni höfðu kraftana
og seiglan i búfénaði öllum fyrir
lifi sinu i næstum óbyggilegu
landi. Svo köldu landi, að eitt sinn
stóð til að flytja alla, sem eftir
lifðu burt af landinu og setja niður
á Jótlandsheiðar. Þá rikti öðru-
visi óáran meðal islenzku þjóðar-
innar en nú.
Eftir landnámsöld hófst
söguöld. Þá voru sögur skrifaðar,
sögur, sem lifað höfðu á vörum
þjóðarinnar á timum litilla
breytinga, timum sjálfstæðrar
hugsunaj", er engin fjölmiðlunar-
tæki voru til að brengla skoðanir
fólksins.
Þá var Heimskringla, saga
Noregskonunga, skrifuð af bónd-
anum Snorra Sturlusyni. Lestur
þeirrar bókar veitti kúguðum
Norðmönnum þor og þrek til að
endurheimta sjálfstæði sitt.
Fleiri sigildar bækur voru þá
skrifaðar af bændum og búaliði,
bækur, sem eru stolt islenzku
þjóðarinnar og gefa henni eink-
unn erlendra hugsuða sem háþró-
uð gáfu- og lærdómsþjóð.
Sagan endurtekur sig. Snorri
bóndi var drepinn. Nú vilja
nokkrir „mengislæröir” og fleiri
menn fækka bændum, svo að þeir
verði næstum þvi núll i islenzku
þjóðlifi, en eftir standi Reykjavik,
stór en blönk, kjarnalaus og
kraftlaus, þegar til hennar hætta
að berast heilbrigðir og hraustir
stofnar manna úr sveitum lands-
ins og fámennum stöðum, til að
koma i veg fyrir úrkynjun. Þetta
hafa mannfræðingar sagt um
borgir erlendis. Og hér virðast
dæmin deginum ljósari, þó að
Reykjavik sé eiginlega kotborg.
Fólkið i dreifbýlinu er kjarni
þjóðarinnar. Reynum að viðhalda
þessum kjarna.
Islendingar, borðið heima-
fengna framleiðslu til lands og
sjávar. Það eykur efnahag þjóð-
arinnar og eflir andlegt og likam-
legt atgervi. Nennið að hreyfa
ykkur mikið. Sérstaklega er hollt
fyrir innisetumenn að koma út i
vont veður, að ’reynir meira á
kraftana og meira loft kemur i
lungun. Vanda skal vel til fatnað-
arins og ekki gleyma islenzku ull
inni, sem bezt hentar i islenzka
veðráttu. Munið þessi sigildu orð-
tök: „Enginn kann sig i góðu
veðri heiman að búa” þvi aö „Á
skammri stundu skiptast veður i
lofti”.
Til forna hafði fólk ekki bók-
lærða lækna eða lyfseðil og
meðalagutl, heldur kenndi
reynslan og brjóstvitið fólki
Framhald á bls. 12
Pólstjarnan.
Alexander Galjanov, yfirverkfræðingur:
C«0 V MOáOátMIHbiN ' »
II «1
Ný skip og veiðarfæri
Eitt hinna nýju skipa sem
bætist i flotann i Múrmansk þegar
á árinu 1972 verður stór „sjálf-
stæður” súpertogari.
Hann er um átta þúsund brúttó-
lestir að stærð. Um borð er fisk-
verksmiðja með afkastamiklum
vélum. Tækjakeðjurnar geta
unnið allt að 90 tonnum af fiski á
sólarhring og framleitt freðfisk,
flök, niöursuðuvörur fiskimjöl og
lýsi. Hitastigi i lestum skipsins
má halda 27°C undir frostmarki.
Þetta er skuttogari. Hægt er að
hala inn 124 metra af togvirunum
á minútu. Togspitunum er fjar-
stýrt frá stjórnborði. Togarinn
getur bæði notað botnvörpu og
flotvörpu Athafnasvið sliks
togara er eiginiega ótakmarkað.
Allt veröur gert til að skapa sjó-
mönnum sem mest þægindi.
Klefar verða eins- og tveggja
manna með loftræstingu, marg-
visleg þjónusta verður um borð,
einnig bókasafn og hljómleika-
salur.
Þá eru skipasmíðir i Klajpeda í
Litháen með nýjung á
prjónunum. Eru það togarar, sér-
staklega ætlaðir fyrir stutt út-
hald. Nú er að ljúka smiði fyrsta
skipsins i þessari sériu, og á það
aö heita Barentshaf.
Þessir togarar eiga að skila af
sér ti! Múrmansk ferskum og létt-
stöltuðum fiski. Ekki verður gert
að fiskinum á opnu þiifari, eins og
tiðkazt hefur hingað til á meöal-
stórum siðutogurum, (sem bráð-
lega verða teknir úr umferð)
heldur i lokuðum vinnusal um 55
m löngum. Verður þar keðja
flökunarvéia og annarra tækja til
aðgerðar. Skipshöfn verður 32
menn. Togað verður með flot-
vörpu.
Meöal nýrra flutninga- og
frystiskipa má nefna Karl
Liebknecht, ágætt skip, byggt i
Austur-Þýzkalandi. Hann var af-
hentur 1971 og einkennist af
mikilli sjálfvirkni, bæði hvað við-
kemur skipsstjórn og frystingu.
Hann getur haidið til veiða með
4,5 þús. lestir af eldsneyti.
Vélarnar eru 10.000 hestöfl.
Á tímabili niundu fimm ára
áætlunarinnar fær Múrmansk 7
slik skip. Flutningskostnaður
með þeim er tvisvar sinnum lægri
en með þeim skipum, sem nú eru
notuð.
Hagnýting ný justu tækni
við fiskveiðar.
Miklar framfarir voru það fyrir
fiskveiðiflota Norðurhafa, þegar
tekin var i notkun djúptogun og
togun með flotvörpu á mismun-
andi dýpi.
Djúptogun hófst ekki að ráði
fyrr en i lok 7. tugs aldarinnar Nú
veiða nokkur skip niður i allt að
1200 m dýpi. Við Norður-
Labrador veiða þau langhala
(Macrurus) og svörtu spröku
(Reinhardtius hippoglossoides) i
Norður-Atlanzhafi.
Verið er að endurskoða alla
tækni við togútbúnaö og innleiða
kraftmeiri spil. Erfitt reyndist að
smíða flotholt, er þy'du hinn
mikla þrýsting i djúpunum, en nú
hefur tekizt að framieiða flothoit
úr ál- og magniumbiöndu, sem
reynzt hafa vel.
Hvað viðvikur togun með flot-
vörpu á mismunandi dýpi, þá
stunduðu hana 1970 30 stórir
frystitogarar frá Múrmansk.
Árangurinn var þokkalegur, en
margt er enn ógert, til að full-
komna leitar- og stjórntæki.
Þetta er nú að verða aðalveiði-
aðferð þeirra i Múrmansk, én það
er margvislegum vandkvæðum
bundið að taka hana upp. Til eru
t.d. vörpur meö aílt aö 25 m lóð-
réttu opi, en þar eð slikar vörpur
mynda afskaplega mikla mót-
stöðu við venjulega togun, varð
að finna heppilegustu möskva-
stærð. Stórir möskvar umhverfis
vöruopið (sjálfur pokinn breytist
ekki) gerir það kleift að stækka
vöruopið og þar með veiðiflötinn.
I fyrra fengu Múrmanskmenn
vörpur með 300- 400 millimetra
möskvum, en hjá fiskimönnum
við Azovs- og Svartahaf eru
vörpur með allt að 1200 mm
möskvum. Norðlenzkir kynna sér
nú reynslu þeirra.
Sérfræðingar vinna nú að þvi að
finna eingirni úr gerviefni i stað
nælonsins, er sé sveigjanlegt en
togni ekki, til að nota i veiðarfæri
fyrir djúptogun og flotvörpur.
Nýjasta aðferðin er að nota ljós
við veiðarnar. I Sovétríkjunum
eru um 8 prósent aflans veitt með
þeirri aðferð. Er það ansjósu-
tegund i Kaspiahafi
(Clupeonella) brynstyrtla
(Trachurus) i Svartahafi,
sardinur i Atlanzhafi og særa
(Cololabis saria) i Kyrrahafi.
Nú eru Múrmanskir að hefja
ljósveiðar á Atlanzhafssærunni
(Scomberesocida) sem er
náskyld Kyrrahafstegundinni.
Ljóskastarar uppgötva særu-
torfurnar. Siðan er kveikt á
bláum ljósum, sem eins konar
armar færa út frá skipinu. Þegar
fiskurinn er kominn i þykka kös,
er hann háfaður upp með þar til
gerðum útbúnaði. Hann er úr sér-
stöku efni, köngullaga og minnir
á pyngju. Halið i meðaltorfu er að
jafnaði um 800-1000 kg, en kemst
upp i 6 tonn,séu köstin þétt.
Útbúnaöur og vélar.
Mikið af vinnu tæknifræðinga
okkar gengur út á það að finna
tæki til að flytja fiskinn úr
togurunum yfir á flutningaskip og
móðurskip og eins til að flaka
fiskinn og fullvinna. Þetta bætir
aðstöðu á skipum og léttir
vinnuna um borð.
A. Khranovski, yfirverk-
fræðingur hönnunardeildar
PINRO (Hafrannsókna- og fiski-
fræðistofnun) sagði:
„Aður en ég kem að sjálfri
vinnslunni, ætia ég að minnast á
móttökuvél, sem er e.k þrýsti-
dæla. M"* bes þrýstiKerfi er
hægt ^pp og umskipa
fisl f Múrmanskhöfn
höi,- 5 slikar vélar.
Þetta eykuí rkni, Tækkar i
áhöfnunum og stórey fram-
leiðni. Einmitt slik þróui, r krafa
timans.
Það s°m áunnizt hef er m.a.
það,að tekin hefur verió i notkun
og reynzt mjög vel vél ! að is-
húða frystan fisk. tsini emur i
veg fyrir, aö „pannan” rni oj*
súrni. Vél þessi var ii leidd í
siðustu fimm ára aætlun,
afkastar 40-50 fonnum á sólar-
hring og hæfir þvi mjög vel stóru
verksmiðjutogurunum. A
sýningunni „Inrybprom - 68” i
Leningrad fékk vélin heiðursskjal
og á Sýningu þjóðarbúskararins i
Moskvu var hún sæmd gullmeda-
liu.
Þá tóku liskimenn fegins hendi
flakar 35-65 mm þorsk
t stk. á minútu. Gallinn
er sá, að mötunin er
,fvirk. Hins vegar
hún ekki þorsklifrina
iávegum höfð i Sovét-
ið vél:
g karl
ið vé
kki
kem
em e
ikjui,
Smið
:astan
lún
ninútu...
I siðustu fimm ára áætlun var
em sagt unnið að smiði einstakra
éla, en á timabili níundu áætlun-
rinnar verður unnið að gerð
■efur verið rnjög af-
1 vél til að flaka ýsu.
eiðir 100 fiska á
íeilla vinnslusamstæð'
:r lika kall timans.
Þetta
H^. eru nú a ,na
sam: til v vslu fis: .
Þar v ■n •: stæi i,
hausui Prju i fimm
tonn á nd og manns-
höndin hv i. Næsta verk-
efni er a? slika samstæðu
fyrir ’ .1 og sild. >>