Tíminn - 30.07.1972, Blaðsíða 6

6
TÍMINN
Sunnudagur ;iO. júli 1972
|
I
I
I
!
Bendir hinn óvænti
byrjunarleikur til
vaxandi fjölbreytni í
taflmennsku Fischers
Frank Brady
skrifar um
fyrsta leik
Fischers í sjöttu
einvígisskákinni
l»ogar Bobby Kischcr tcfldí
c-peftinu frani um tvo reiti
(c 1) i 1. Icik. (>. skákarinnar
i kcppninni um hcims-
mcistaralililinn vift Koris
Snasski. fór skvndilega cftir-
væntingarklibur um I.augar-
dalshöllina. Minnslu munafti,
aft upplausn yrfti i salnum, þvi
Kischcr hal'fti gcrt nokkuft,
scm tæpast haffti komift l'yrir
liann þau nær tuttugu ár, scm
liann licfur tckift þátt i skák-
mótum: hann lck ckki kóngs-
pcftinu fram um tvo reiti <c4) i
I. Icik. I>cssi alburfturcr jafn
mikilvægur frá íræftiregu
sjónarmifti, cius og hann cr
frcltnæinur.
Skákskýrslur herma, að þar
lil l'yrir l'áum vikum hafði
Fischer teflt 749 skákir á opin-
berum taflmótum (og auk
þess óteljandi hraðskákir,
l'jöltefli og blindskákir). llann
halði hvitu mennina i u.þ.b.
helmingi þessar skáka, og i
aöeins scxþeirra breytti hann
út af sinum venjulega
hyrjunarleik: þessi skipti
kynnu nú að vera talin sögu-
legir viðburðir.
Kóngspeðsbyrjun leiðir til
opinnar stöðu, og oft
saml'elldra aðgerða og
sóknarleiks. Aðrar byrjanir,
svo sem d4, c4 og 1. Rf3 hafa i
t'ör með sér meira hægl'ara en
oft uppbyggilegri aðgerðir.
Byrjunarleikur hvers sk-
akmanns er fyrst og fremst
komin undir stil hans. Sá, sem
hrifinr. er af opnu lafli, og
sókndjarfur (eins og Bobby),
er liklegri til að leika e4 i
fyrsta leik. Hins vegar kýs
skákmaður, sem er hrifnari ai'
lokuðum stöðum, er kreíjast
mikillar þolinmæði og
ihugunar i stað eldlegs
imyndunaral'ls, heldur
einhvern annan byrjunarleik
en e4.
Bobby Fischer hel'ur um
áraraðir leikið nær undan-
tekningalaust e4 i 1. leik. Hann
var eitt sinn spurður um
ástæðuna lyrir þessum leik
(sem hlýtur að gera
andstæðingum hans
auðveldara fyrir) — og hann
svaraði: ,,Af þvi þetta er bezti
leikurinn”.
Árið 1957, þegar Bobby var
aðeins 14 ára, varð hann
Bandarikjameistari i fyrsta
sinn. A bandariska
meistaramotinu það ár tefldi
þessi unglingur við Atillo de
Camillo, reyndan
skákmeistara. Bobby lék e4 -
og vann án mikilla erfiðis-
muna. Þá var það trú flestra,
að hann myndi breyta út af
vana sinum og tefla eftir
þetta fjölbreyttari byrjunar-
leiki. Ekkert var þó fjær
sannleikanum en það, þvi i
hundruðum skáka v iðs vegar
á jarðkringlunni byrjaði hann
alltaf eins: e4. Það var fyrst,
13 árum seinna, að hann brá út
af vananum, þá á alþjóðamóti
i Buenos Aires i júli 1970. Hinn
grunlausi andstæðingur hans i
það skipti var hinn ungi og ört
vaxandi skákmeistari frá
Iíússlandi, Vladimir
Tukmakov. Þeir mættust i 1.
umferð og Fischer lék b3
(upphaísleikur svonefndrar
Nimzovitsch/Larsen--
byrjunar) og vann Rússann i
26 leikjum.
A alþjóðamóti á Mallorca
nokkrum mánuðum seinna
kom Fischer enn meira á
óvart, er hann hóf tvær skákir
sinar með b:i - og vann -þær
báðar. Fyrri skákina tefldi
hann á móti öðru ,,undra-
barni”, Brasiliumanninum
Henrique Mecking, og i þeirri
seinni mætti hann þekktum
stórmeistara frá
Tekkóslóvakiu, Dr. Miroslav
Filip.
Á sama móti hóf Fischer
skák á móti Rússanum Lev
Folugayevsky (talinn einn
fremsti skákmaður heimsins)
með þvi að leika c4. Þetta var i
l'yrsta skipti, sem Fischer
reyndi þennan leik, sem yfir-
leitt er upphafsleikur Enska
leiksins. Þessi skák þróaðist
þó upp i Reti-vörn: 1. c4, Rf6,
2.g3.c6, 3. Bg2, d5 4. Rf3, Bf5
o.s.frv. og lyktaði með jafn-
teíli.
Spasski og Fislier cigast vift.
I siðustu umferð Mallorca--
mótsins, lék Fischer aftur c4 i
1. leik. nú á móti Oscar Panno
frá Argentinu. Fleiri urðu
leikirnir ekki, þvi að Panno
mætti ekki til leiks, i mót-
mælaskyni við breytingar á
timaáætlun mótsins, sem
gerðar voru vegna trúar-
skoðana Fischers.
Paul Morphy, sem var
fremsti skákmeistari Banda-
rikjanna um miðja 19. öld (og
margir telja, að sé aðalfyrir-
mynd Fischers) hóf nær allar
skákir sinar með e4.
Ungverskur skákmeistari,
sem uppi var á ofanverðri 19.
öld byrjaði alltaf á e4 — nema
einu sinni. Það frávik, sem
endaði með ósköpum, varð til
þess, að hann hélt fast við
upphafsleikinn e4, allt til
dauðadags. Og hinn kunni
skákmeistari frá Vinarborg,
Rudolf Spielman (þekktur
fyrir stórsnjallar fórnir), hóf
einnig flestar skákir sinar
með e4. Hann brá þó út af
venjunni með d4, i Vin 1928 og
Karlsbad 1929, með ágætum
árangri i bæði skiptin.
Hvort 1. leikur Fischers d4
á móti Spasski felur i sér
róttæka breytingu á við-
horfum hans til byrjana, eða
hvort hann kaus þennan leik
eingöngu til að halda Spasski
dálitið forvitnum, mun timinn
einn skera úr um.
Á meðan rikir fullkomin
óvissa meðal skákáhuga-
manna um þær skákir, sem
eftir eru i heimsmeistara-
einviginu. Spasski neyðist
e.t.v. til að endurskoða,
jafnvel frá rótum, allt það,
sem hann hefur kynnt sér um
opnanir fyrir einvigið, og það
er ómögulegt að segja upp á
hverju Fischer tekur næst. Ég
heyrði einn Islending segja,
um leið og hann gekk út úr
Laugardalshöllinni eftir 6.
skákina: „Ætli þeir i Moskvu
þurfi ekki að breyta um
stillingu á tölvunum. En
hver getur eiginlega gizkað á
hvað Fischer gerir næst, hvort
heldur er i skákinni eða utan
hennar?”
I
1
Fiskirækt á Kamtsjötku
Kamtsjötkuskaginn er næstum
helmingi minni en Skandinavia.
En á báðum skögunum eru viða
straumharðar ár og fallhraðir
fossar, og blá vötn, ýmist um-
kringd klettum eða dreifð um
græna túndrusléttuna.
Ef til vill er eini sýnilegi
munurinn á landslagi skaganna
sá, að á Kamtsjötku er fjöldi tind-
hvassra eldfjalla. Um fjöllin og
túndruna dreifast i tugatali hver-
ar og ölkeldur, og i djúpum fjalla-
dal stiga sjóðandi vatnssúlur upp
úr eina goshveravæði á megin-
landi Asiu.
Ekki er langt siðan að ár og
vötn Kamtsjötku fylltust af laxi á
haustin. En þvi miður, timarnir
breytast. Á þúsundum milna
girða nú japönsk reknet fyrir leið-
ir laxanna um sjóinn.
Enn ganga laxar upp i ár
Kamtsjötku til hrygningar, að
visu ekki i sama mæli og áður.
Hér vernda hann ströng lög. öll
laxveiði er bönnuð. Undanþága er
aðeins veitt heimamönnum, enda
hefur fiskmeti verið ein helzta
fæðutegund þeirra frá ómunatið.
Þeir fóðra einnig hunda sina á
fiski, en án þeirra kæmust þeir
ekki hænufet á hinum snjóþungu
vetrum.
i ánum á Kamtsjötku er eigin
lega ekkert um ferskvatnsfiska.
Á sinum tima hefur Kamtsjatka
verið eyja, og sundin sölt hafa
bægt vatnafiskum meginlandsins
frá. En i lok isaldar hefur mynd-
azt landbrú milli Kamtsjötku og
Tsjúkotku. En nú renna alallar ár
á skaganum i austur og vestur, og
þvi þarf að brjótast yfir vatnaskil
þeirra til að komast suður á sjálf-
an skagann.
Eigi að siður, á þeim tima, sem
liðinn er frá þvi að jöklar bráðn-
uðu, hefur grálaxi frá ám á
norðurhluta meginlandsins (hann
er m.a. vel þekktur i Noregi) tek-
izt að ná fótfestu á Kamtsjötku,
að visu ekki i nærri öllum ám.
Aðrir ferskvatnsfiskar, svo sem
gedda, álamóðir, sikar o.fl. hafa
tæpast komizt suður fyrir eiðið,
sem myndaðist.
Hins vegar eru fullboðleg lífs-
skilyrði fyrir margar verðmætav
tegundir vatnafiska i ám og vötn-
um skagans. Sérstaklega á þetta
við um stærsta dal skaganr,, þar
sem vatnið hitnar meira á sumrin
en úti við ströndina. Hér eru Jika
i'jölbýlustu sveitir skagans.
Visindamenn i Kyrrahafsdeild
Sjávarútvegs- og haffræðistofn-
unarinnar ákvæðu að byrja að
hagvcnja meginlandstegundir
fiska á Kamtsjötku. Einn af
starfsmönnum stofnunarinnar,
fiskimaðurinn Ivan Kúznétsov,
flutti árið 1930 um þrjú hundruð
silfurkarfa frá Vladivostok og
sleppti þeim i ána Kamtsjötku. A
þeim tima var slikur flutningur
enginn barnaleikur, enda tók
hann meira en mánuð.
En fyrirhöfn Ivans Kúznétsovs
varð ekki árangurslaus. A miöj-
um fimmta tug aldarinnar fóru að
koma i net pattaralegir silfurfisk-
ar, sem þarlenzkir kunnu fljótt
vel að meta. Frægð karfans barst
um allan skagann, og tekið var að
veiða hann i tugum tonna.
Árangurinn af karfaflutningn-
um varð til þess, að nú fóru menn
að hyggja á aðlögun fleiri fiskteg-
unda.
Að sjálfsögðu myndu ibúar
ánna i norðri, sikarnir (Coregon-
us lavaretus), verða kjörnir til
landnáms. Ekki kippa þeir sér
upp við vetrarfrost og svöl sum-
ur. En mundu þeir ekki „aféta”
laxaseiðin, ef þeir yrðu i sömu
ám? Ekki tjóar heldur að flytja
þangað aborra, geddur og aðra
ránfiska: þeir myndu hreinlega
útrýma laxaseiðunum.
Eftir umfangsmiklar rann-
sóknir voru að lokum valdar
þrjár tegundir: villikarfi frá
Amúrfljóti, siberiustyrja og
styrlingur (sterlet).
Er villikarfinn var valinn, var
höfð i huga reynslan af silfur-
karfanum. Báðar þessar tegundir
eru, öfugt við laxinn, ylelskir og
sækja þvi i grunn stöðuvötn, sem
hitna gjarnan, og nærast á fæði,
sem löxum er ekki eiginlegt. Þeir
verða þvi löxunum ekkert ti'í
trafala.
Styrja og styrlingur eru stór
vaxnir og ákaflega verðmætir
fiskar. Þeir munu nærast á lin-
dýrum og öðrum hryggleysingj-
um við botninn, sem laxarnir ná
ekki til.
Og nú er annar bragur á flutn-
ingnum. Villikarfinn og styrling-
urinn komu i þotu til Kamtsjötku
og væsti ekki um þau. Rööin er
ekki enn komin að styrjunni.
Fyrstu árin hafa þegar sýnt, að
landnemarnir kunna vel við sig i
hinu nýja umhverfi. Nú orðið rek-
ast menn á hálfsmetra ianga
styrlinga og allt að þriggja kilóa
villikarfa.
Ekki er þó allt eins og bezt yrði
á kosið. Karfinn dafnar t.d. ágæt-
lega, betur en frændur hans i
Amúr, en hitinn á Kamtsjötku
nægir ekki til að klekja út hrogn-
um hans. Þessi ágæti fiskur getur
ekki aukið kyn sitt. Það eitt blasir
við honum að vera veiddur upp og
deyja út.
Fiskifræðingar neituðu hins
vegar að sætta sig við þennan
gang málanna. Rætt er um að
klekja karfanum i sérstökum,
upphituðum tjörnum. Aformað er
að nýta hveravatn i þessu skyni.
Fáeinar tylftir af fullorðnum
villikörfum geta við góð skilyröi
alið af sér margar þúsundir af-
kvæma.
Seiðunum mundi siðan sleppt i
Kamtsjötkuá. Þaðan mundu þau
sjálf dreifa sér um þverár og
vötn, þar sem þau munu dafna
prýðilega. Þeim verður að visu
ekki skapað að auka kyn sitt, en
það munu foreldrar þeirra bæta
upp og sjá um nægilega endurnýj-
un árlega i sinu notalega horni.
Igor Kúrénkov, liffræðingur. —
APN