Tíminn - 22.08.1972, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Þriðjudagur 22. ágúst 1972
Hans G. Andersen sendiherra í ræðu á fundi
undirbúningsnefndar hafréttarráðstefnu Sameinuðu
þjóðanna í Genf 17. júlí til 18. ágúst
STRANDMIÐIN ERU HLUTI
AUÐLINDA STRANDRÍKIS
Sendinefnd tslands hefur lagt
áherzlu á það i þessari nefnd, að
þegar rætt er um fiskveiðar, verði
að gera glöggan greinarmun á
tveim grundvallaratriðum máls-
ins. Annars vegar er um að ræða
verndarráðstafanir og hins vegar
nýtingu fiskstofnanna. Við höfum
haldið þvi fram, að allir — allar
þjóðir heimsins — hafi og eigi að
hafa hug á aö vernda fiskstofnana
i höfunum og eigi að hafa vilja til
að gera réttar verndarráðstafan-
irtil þess að tryggja hámarksafla
á varanlegum grundvelli. Þetta
er augljóst mál. En hitt er jafn-
ljóst, að enda þótt nauðsynlegar
verndarráðstafanir séu þannig
gerðar, er ekki þar með leyst
vandamáliö um nýtingu fisk-
stofnanna.
Þaö er vitað, að ofveiði er kom-
in á það hátt stig, að fiskstofnarn-
ir i höfunum duga ekki til aö full-
nægja kröfum ýmissa fiskveiði-
þjóða. Bein afleiðing þess er sú,
að óumflýjanlegur árekstur verð-
ur milli strandrikja, sem vilja
nota auðlindir sjávarins undan
ströndum sinum að þvi marki,
sem nauðsynlegt er fyrir efnahag
þeirra og kröfu þjóða, sem fisk-
veiðar stunda á fjarlægum mið-
um, um að senda flota sina,
stundum um óraveg, til þess, ef
svo mætti segja að skófla upp
auðlindum strandrikisins handa
sjálfum sér. Það er vissulega
kominn timi til að horfast i augu
við þetta vandamál og gera sér
grein fyrir þvi, hvað gengur l'yrir
hverju.
Að þvi er tsland varðar höfum
við um langt skeið haldið þvi
fram, að strandmiðin séu hluti af
auðlindum strandrikisins og að
þegar árekstur verður af þvi tagi,
sem ég nú hef lýst, verði þær
þjóðir, sem fiskveiðar vilja
stunda á fjarlægum miðum, blátt
áfram að hverfa frá og virða
kröfur strandrikja til að hagnýta
sjálf auðlindir þær, sem eru hluti
af efnahagskerfi þeirra á sama
hátt og auðlindir sjávarbotnsins á
landgrunni þeirra. Hafsvæðið
undan ströndum er ein liffræöileg
heild, og eins og sendinefnd ts-
lands hefur vakið athygli á hér
áður er óraunhæft, að hægt sé að
meina útlendingum aö dæta oliu
úr landgrunni rikis, en að ekki sé
hægt á sama hátt að koma i veg
fyrir að þeir eyðileggi aðrar auð-
lindir, sem eru i nánum tengslum
við þann sama sjávarbotn.
Eftir þennan stutta inngang vil
ég ræða, i þvi sem hér fer á eftir,
fyrst ofveiðivandamálið, sérstak-
lega að þvi e'r varðar Norður-At-
lantshafiö. Ég mun einnig segja
nokkur orð um það kerfi, sem
lengi hefur verið notað i sam-
bandi við þessar andstæðu kröfur.
Siðan vildi ég gera nokkrar at-
hugasemdir varðandi þær nýju
tillögur, sem fram hafa komið frá
ýmsum þjóðum, er fulltrúa eiga i
þessari nefnd. Og jafnframt vildi
ég draga nokkrar ályktanir til at—
hugunar fyrir fulltrúa i þessari
nefnd.
Ég mun þá fyrst ræða ofveiði-
vandamálið.
Nýjustu rannsóknir, sem fyrir
hendi eru um ástand helztu
þorskstofna i Norður-Atlantshafi
sýna, að þessir stofnar eru þegar
fullnýttir og að dánartalan af
völdum veiðanna hefur náð þvi
marki, að aukin sókn mun hafa i
för með sér sáralitla aukningu i
veiði og sumir stofnar eru jafnvel
komnir á það stig, að veiðin mun
minnka, sé sóknin aukin.
Þessar staðreyndir koma fram
i skýrslu um ástand þorskstofn-
anna i Norður-Atlantshafi, sem
lögð var fram á ársfundi Norö-
vestur-Atlantshafsfiskveiði-
nefndarinnar i Washington i júni
s.l.
t skýrslunni er sérstaklega lögð
áherzla á veiðihæfni þess flota, er
stundar þorskveiðar i Noröur-At-
lantshafi, hafi aukizt mjög sökum
meiri hreyfanleika flotans og
lengri úthaldstima. Þessi floti
getur þvi, i mun rikari mæli en
áður, einbeitt sér aö veiði á þeim
stofnum, er gefa af sér mesta
veiði hverju sinni.
t skýrslunni er einnig vikið að
þvi, að hinn kynþroska hluti
sumra þýðingarmikilla þorsk-
stofna sé kominn á svo lágt stig,
að ógnað geti viðkomu stofnsins
og rýrt verulega þá heildarveiði,
sem hægt sé að taka úr stofnin-
um. Af þessum sökum er varpað
fram þeirri hugmynd, að hin
æskilega heildarsókn ætti að vcra
helmingur núverandi sóknar, og
myndi það ekki rýra heildarveið-
ina, sé litið á langan tima.
I byrjun siðasta áratugs var hin
mikla sókn i þorskstofnana i aust-
anverðu Norður-Atlantshafi farin
að segja til sin, og juku þvi ýmsar
þjóðir sókn sina á miöin i vestan-
verðu Norður-Atlantshafi, þar
sem ýmsir stofnar voru liltölu-
lega litið nýttir. En i byrjun þessa
áratugs var svo komið, að ekki
voru til i Norður-Atlantshafi nein-
ir þeir þorskstofnar, er staðið
gætu undir hinni auknu afkasta-
getu flotans.
Aðalbreytingar á þeim veiði-
flota, sem hér um ræðir, eru eftir-
farandi:
Veiðihæfni skipanna hefur i
fyrsta lagi aukizt mjög vegna
betri veiðarfæra, svo sem flot-
vörpu og aukinnar notkunar á
sónar og dýptarmælum svo og
stóraukinnar nákvæmni til mið-
unar.
t öðru lagi eru skipin nú orðin
mjög fljót i förum og geta þvi
hagnýtt til fullnustu timabundnar
sveiflur i stærð hinna ýmsu
stofna.
Það er erfitt að meta umrædda
sóknaraukningu skipanna, en
þeir visindamenn, er standa að
ofangreindri skýrslu, áætla, að
klukkutima veiöi árið 1970 sé 30%
árangursrikari en árið 1960.
Sérfræöingar álita, að hinn
aukni reksturskostnaður stærri
skipanna ásamt minnkandi fisk-
göngum hafi neytt flotann til þess
að einbeita veiðinni á þá staði,
þar sem fiskurinn er i mestu
magni. Þetta hefur einnig átt sinn
þátt i að auka veiðihæfni flotans.
Gott dæmi um þetta er þorsk-
vejði, sú, sem skapaðist i Bar-
entshafinu vegna hinna riku ár-
ganga frá árunum 1963 og 1964. Af
þessum sökum dró úr sókn er-
lendra fiskiskipa á tslandsmið i
nokkur ár, en þegar togararnir
voru búnir með umrædda ár-
ganga i Barentshafi, héldu þeir
aftur á Islandsmið, en þar hafði
stofninn rétt við að nokkru vegna
minni sóknar svo og sæmilegra
árganga.
Velþekktur fiskifræðingur
sagði einu sinni, að sterkur ár-
gangur væri það versta, sem
komið gæti fyrir ákveðinn fisk-
stofn. Hið aukna fiskmagn drægi
strax að mikinn flota fullkom-
inna verksmiðjutogara, er létu
greipar sópa jafnt á botni sem
miðsævis með hinum fullkomn-
ustu veiðarfærum, og að leikslok-
um væri stofninn oft verr farinn
en áður.
Vegna hinnar almennu sóknar-
aukningar i Norður-Atlantshafi er
svo komiö, að ýmsir þorskstofnar
eru þegar farnir að sýna greinileg
merki þess, að of nærri þeim sé
gengið. Dánartalan af völdum
veiðanna hefur hækkað mjög i
flestum þeim stofnum, sem rann-
sakaðir hafa verið á árunum 1960-
1970. Aukning sóknarinnar kemur
m.a. fram i lækkun á meðalaldri
fisksins. Af þessum sökum eru
veiðarnar nú i mun rikari mæli en
áður háðar skammærum sveifl-
um i stærð hinna einstöku ár-
ganga. Sem dæmi má nefna, að i
dag er heildardánartalan i hinum
kynþroska hluta islenzka þorsk-
stofnsins um 70% á ári, og eiga
veiðarnar sök á þremur fjórðu
hlutum. Meðalaldur hrygningar-
fisksins hefur einnig lækkað veru-
lega. Nú er fiskur eldri en 10 ára
sjaldgæfur, en fyrir 15-20 árum
var alls ekki óvenjulegt að fá i
vertiðaraflanum fisk allt að 15
ára að aldri. Hin aukna sókn virð-
ist einnig hafa rýrt stórlega
möguleika fisksins til hrygning-
ar, og er nú svo komið, að flestir
þorskar á tslandsmiðum hrygna
aðeins einu sinni, og er þorskur-
Orest Vereiski við tvær mynda sinna frá tslandi
(Timamynd — Róbert)
inn þá að verða eins og laxinn,
sem hrygnir einu sinni á ævinni
og deyr að þvi loknu.
Þetta rýrir án efa endurnýjun-
argetu stofnsins og eykur enn
meira á það, hve veiðin er háð
einstökum árgöngum.
Ég vil nú vikja að þvi, sem með
réttu má kalla hið gamla og úr-
elta kerfi varðandi yfirráð yfir
fiskveiðum. Samkvæmt þessu
kerfi er strandrikinu ætlað að
hafa yfirráð eða lögsögu yfir
þröngu hafsvæði undan strönd-
um, sem áður var talið þrjár mil-
ur en nú upp á siðkastið hefur
verið taliö miðað við tólf milur.
Utan þeirra marka var svæða-
stofnunum ætlað að fást við regl-
ur varðandi verndun fiskstofna og
hagnýt. þeirra, þannig að engum
væri mismunað, svo sem það
hefur veriö nefnt. Rikisstjórn Is-
lands hefur við ýms tækifæri lagt
áherzlu á, að þetta kerfi sé i raun
mjög byggt á hagsmunum þjóða
þeirra, sem fiskveiðar stunda á
fjarlægum miðum og valdi
strandrikjunum beinu tjóni. Þetta
er alveg ljóst, ef athuguð eru hin
tvö grundvallaratriði, sem kerfið
er byggt á.
Tólf milna mörkin — hvort sem
þau eru kölluð landhelgi eða fisk-
veiðitakmörk — eru ekki á neinn
hátt ákveðin með hliðsjón af að-
stæðum á staðnum að þvi er fisk-
veiðar varðar, heldur af hernað-
arlegum sjónarmiðum og i þvi
skyni að tryggja sem bezt hags-
muni þeirra þjóða, sem fiskveiö-
ar stunda á fjarlægum miðum, án
tillits til þarfa ibúa strandrikis-
ins. Hvað sem öðru liður er það
alveg ljóst, að tólf milna mörkin
hafa ekki á sér neinn helgiblæ i
þessu sambandi. Hið rétta er að
ákveða mörkin með hliðsjón af
ytri mörkum fiskstofnanna
sjálfra, en ekki a grundvelli at-
riða, sem ekki koma þvi máli við,
þ.e. að öðru leyti en þvi aö tryggja
þjóðum þeim, sem fiskveiðar
stunda á fjarlægum miðum, rétt
til að hagnýta sér auðlindir
strandrikisins.
Að þvi er varðar svæðastofnan-
ir, þá er það ljóst, að þeim hefur
ekki tekizt að tryggja nauðsyn-
lega verndun fiskstofnanna. Þvi
hefur verið haldið fram, að rétta
svarið við þeim aðfinnslum sé að
styrkja þessar stofnanir. Okkar
svar við þeirri röksemd er, að
þegar búið er að ákveða hið rétta
hlutverk slikra stofnana, þá
mundum við vera fylgjandi þvi,
að völd þeirra yrðu aukin að
miklum mun. Hið rétta hlutverk
þessara stofnana er að fást við
verndarsjónarmið og ráðstafanir
og auðvitað hafa einnig hlutverki
að gegna bæði varðandi verndar
ráðstafanir og hagnýtingu fisk-
stofna, að þvi er varðar svæðið
utan lögsögu hinna einstöku rikja.
Að sjálfsögðu á þessa við fisk-
stofna, sem fara um úthöfin. Að
þvi er varðar staðbundna stofna,
er það ekki hiö rétta hlutverk
svæðastofnana að fást við úthlut-
un varðandi hagnýt. þeirra. 1
þessu sambandi ber að leggja
áherzlu á það, að i þeim alþjóða-
samningum, sem svæðastofnanir
þessar eru byggðar á, svo sem
t.d. ofveiðinefndirnar fyrir Norð-
austur-Atlantshafið og Norðvest-
ur-Atlantshafið, er sérstaklega
tekið fram, að ekkert ákvæði
þeirra skuli hafa áhrif á rétt eða
kröfur strandrikjanna, að þvi er
varðar viðáttu fiskveiðilögsög-
unnar. Með öðrum orðum má
segja, að hlutverk þeirra, a.m.k.
að þvi er varöar hagnýtingu fisk-
stofnanna, sé takmarkað við
svæðið utan fiskveiðimarkanna
sjálfra. Það er rétt að upp á sið-
kastið hafa þjóðir þær, sem fisk-
veiðar stunda á fjarlægum mið-
um, sýnt vilja og tilhneigingu til
að falla frá kröfum sinum um að
svæðastofnanir þessar gangi ein-
ungis frá reglum, sem gildi jafnt
fyrir alla, og hafa nú tekið að tala
um úthlutunarkerfi, þar sem há-
marksaflinn dugar ekki til að full-
nægja kröfum allra þjóða, og
jafnvel að strandrikin skuli þar
hafa nokkurn forgangsrétt i slikri
úthlutun. En i þvi sambandi verð-
ur fyrst og fremst að leggja
áherzlu á það, að þessi stefnu-
breyting hefur orðið vegna kröfu
strandrikjanna og að á hana hefði
verið fallizt að minnsta kosti að
nokkru leyti með hálfum hug af
þeim þjóðum, sem fiskveiðar
stunda á fjarlægum miðum. Og
ekki má heldur gleyma þvi, að
innan sumra þessara svæða
stofnana, eins og t.d. Norðaustur
Atlantshafsfiskveiðinefndinni,
mundi hlutur Islands samkvæmt
þessu kerfi verða i eðli sinu ákveð
inn af öðrum aðildarrikjum
nefndarinnar, sem öll hafa áhuga
á að stunda fiskveiðar á Islands-
svæðinu, og mundi þá tsland hafa
þar eitt atkvæði gegn öllum hin-
um. Það gefur auga leið, að slikt
kerfi er algjörlega óraunhæft að
þvi er varðar staðbundna stofna
við strendurnar, svo sem við höf-
um áður vakið athygli á i þessari
nefnd.
Ég kem nú að þvi, sem ég vil
kalla hið nýja kerfi. Af öllum
þeim ástæðum, sem ég hef nefnt,
er nú uppi sivaxandi óá'nægja og
óþolinmæði gagnvart hinu gamla
úrelta kerfi. 1 tillögum, sem lagð-
ar hafa verið fyrir þessa nefnd,
kemur i ljós, að menn gera sér i
vaxandi mæli grein fyrir þessari
staðreynd.
1 tillögum Sovétrikjanna er lagt
til, að þróunarriki geti áskilið sér
þann hluta af staðbundnum fisk-
stofnum, sem þau geti hagnýtt
sér. Þessi tillaga sýnir talsverða
framför frá fyrri hugmyndum, en
að okkar áliti er ekki nægilegt að
ætla þennan rétt þróunarrikjum,
enda þótt þau séu sannarlega á
meðal þeirra rikja, sem þörf hafa
fyrir slik réttindi. Jafn veigamikil
sjónarmið eiga við þær þjóðir,
sem að verulegu leyti byggja af-
komu sina á fiskveiðum undan
ströndum sinum. En hvað sem
þvi liður er kerfið, sem Sovétrikin
mæla með, háð ákvörðun þriðja
aðila. Og að þvi er tólf milna regl-
una varðar ætla ég ekki að endur
taka það, sem ég þegar hef sagt.
Tillögur sendinefnda Kanada
og Bandarikjanna ganga talsvert
lengra i átt til sanngj. úrlausnar.
1 þeim er það höfuðforsenda, að
strandrikin geti haft yfirstjórn og
forgangsrétt, sem i sumum til-
fellum gæti verið einkaréttur,
varðandi auðlindir undan strönd-
um, að svo miklu leyti sem þau
þarfnist þeirra. Þessi svokallaða
tegundaaðferð mundi fela það i
sér, að komið yrði á fiskveiðitak-
mörkum á grundvelli þess,
hversu langt hinir staðbundnu
stofnar ná. Vissulega virðast vera
nokkur sameiginleg atriði i teg-
undaaðgerðinni og fiskveiðitak-
marka-aðferðinni. Það er grund-
Framhald á bls. 19
Sovézkur listamaöur sýnir
ÞM-Reykiavik
Sovézki 1 is ta m aðurinn
Orest Vereiski heldur sýningu
i Casa nova. Sýningin mun standa
yfir til 27. ágúst. Þriðjungur
myndanna er frá Islandi, en hinar
frá Sovétrikjunum. Orest Ver
eiski er fæddur árið 1915 og var
faðir hans einnig listamaður.
Menntun sina hlaut hann i Repin-
myndlistarskólanum i Leningrad.
Vereiski tók þátt i heimsstyrjöld-
inni og teiknaði þá fyrir herblöð.
Hann fékkst siðar við vatnslita-
myndir og grafik ýmisss konar og
hann hefur myndskreytt margar
bækur. Hann hefur ferðazt mikið,
bæði um Sovétrikin og önnur lönd
og gefið út bækur um þær ferðir —
og þá verið höfundur bæði texta
og mynda. Hann hefur gert bók
um Island og hefur hug á að gefa
út aðra bók um landið sem væri
þá ýtarlegri en hin fyrri. Þekktar
eru myndir hans við bækur
Tvardovskis, Sjolokhofs og rúss-
neskar útgáfur á Hemingway.
Vereiski hefur tvivegis áður
gist Island. Árið 1958 fylgdi hann
hingað sýningu á sovézkri grafik,
og árið 1968 kom hann hingað
ásamt konu sini i boði MIR. Ver-
eiski hefur gert myndir við þýð-
ingar á verkum Halldórs Lax-
ness, t.d. Brekkukotsannál, og
barnabókum Stefáns Jónssonar.
Vereiski er aukameðlimur
listaakademiunar i Moskvu, og er
meðlimur i islenzk-sovézka vina-
félaginu i Sovétrikjunum. Ver-
eiski segist hafa miklar mætur á
Islandi og islenzku þjóðinni og
hann voni, að það komi fram i
myndum sinum. Nú er hann að
undirbúa sig undir mikla sýningu,
sem verður i Moskvu i tilefni 50
ára afmælis Sovétrikjanna i þvi
formi, sem þau eru nú. Þessi sýn-
ing Vereiskis i Gasa nova mun
vera fyrsta einkasýning sovézks
listamanns hér á landi.