Tíminn - 03.09.1972, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Sunnudagur 3. september 1972
Menn og málefni
Réttarþróunin
er með íslendingum
Stcingrimur Steinþórsson ltermann Jónasson Ólafur Jóhannesson
Mikilvægur áfangi
Stórum og mikilvægum áfanga
hefur verið náð i sjálfstæðis-
baráttu Islendinga, þar sem er
útfærsla fiskveiöilögsögunnar úr
12 milum i 50 milur. islendingar
geta vart talizt sjálfstæð þjóð fyrr
en þeir eru búnir að ná yfirráðum
yfir landgrunninu, engu siður en
yfir landinu sjálfu. Svo mikil-
vægar eru fiskveiðarnar á land-
grunninu fyrir efnahagslega af-
komu þjóðarinnar. Með útfærslu
fiskveiðiiögsögunnar i 50 milur
hefur verið stigiö stærsta skrefið
til að tryggja islenzk yfirráð yfir
landgrunninu og fiskveiðunum á
þvi.
Eins og þegar er komið fram,
munu útlendir aðilar undir for-
ustu Breta, gera tilraunir til þess,
með valdbeitingu eða öðrum
ráðum, að hnekkja þvi, að út
færslan komi til framkvæmda.
Þetta getur kostað Islendinga
nokkra erfiðleika og fórnir um
skeið, en það er sjálfstæðis-
barátta, sem enginn Islendingur
mun færast undan að heyja. Sú
sjálfstæðisbarátta geturþeldur
ekki endað nema með fullum
islenzkum sigri, ef tslendingar
gæta þess aö halda rétt á málum.
Margt er það, sem mun létta
þessa nýju sjálfstæðisbaráttu og
flýta fyrir sigri. Tvennt er þó
sennilega einna mikilvægast.
Annað er það, að jafnvel
hörðustu andstæðingar okkar
verða að viðurkenna, að ilslend
ingar eru að berjast fyrir lifsaf-
komu sinni. Hitt er það að réttar-
þróun er öll með Islendingum.
Bandarísku
land-
grunnslögin
Sú var tiðin, að ofriki stórþjóða
mótaði nær allar réttarreglur á
hafinu. bá var búið til slagorðið
um „frelsi til fiskveiða”. I skjóli
þessa „frelsis” höfðu aðkomu-
menn sama rétt og heimamenn
sjálfir til að fiska á heimaslóðum
strandrikis, utan þröngrar land-
helgi, og raunar meiri, þar eð þeir
voru oftast búnir betri skipum og
veiðitækjum. Þannig voru heima-
menn strandrikis oft sviptir lifs-
björg sinni.
Meö vissum rétti má segja, að
stærsta skrefið til að breyta þessu
hafi verið stigið af Bandarikja-
mönnum eftir siðari heims-
styrjöldina. Þá áskildu Banda-
rikin sér rétt til allra auðæfa
hafsbotnsins út á 200 m dýpi.
betta er nú orðin viðurkennd, al-
þjóðleg regla, hvað snertir auðæfi
hafbotnsins.
Fiskveiðiþjóðir sáu það fljótt,
að rangt væri að skilja sundur
auðæfin i botninum og yfir
honum, og þess vegna ætti
strandrikið sama rétt til fisk-
stofnanna yfir hafsbotninum og
auðæfanna i hafsbotninum
sjálfum. 1 samræmi við það færðu
nokkur riki i Suður-Ameriku lög-
sögu sina út i 200 milur. Þau
höfðu að visu ekki svo vitt land-
grunn, en miðuðu við það, að
landgrunn Bandarikjanna er svo
breitt, aði þau öðlast viða 200-
milna, hafsbotnslögsögu. Þegar
fylgt er 200 m. dýpi.
Ör réttarþróun
Siðan Bandarikin settu lands-
grunnslög sin, hefur réttarþróun
orðið mjög ör i sambandi við fisk-
veiðar. Ný og ný riki hafa tekiö
sér stærri eða minni fiskveiðilög-
sögu, utan sjálfrar lögsögunnar.
Eittstærsta skrefið i þá átt var
stigið, þegar tslendingar færðu
fiskveiðilögsöguna út i 12 milur og
þorskastriðið fylgdi i kjölfarið.
Meirihluti strandrikja heims
hefur nú 12 milna fiskveiðilög-
sögu eða meiri.
Hið merkiiegasta við þessa
þróun er þó það, að fleiri og fleiri
riki lýsa sig fylgjandi þeirri
stefnu, að auðæfin yfir hafsbotn-
inum og undir honum heyri
saman, og að strandrikið eigi að
hafa einkarétt til að hagnýta
þessi auöæfi út i allt að 200 milur.
Afstaða stórveldanna
Stórveldum, sem enn predika
„frelsi til fiskveiða” er mjög illa
við þessa þróun. bau reyna eftir
megni að skilja fiskveiðarnar frá
nýtingu hafsbotnsauðæfanna og
að kom þvi til leiðar, að um þær
gildi aðrar og þrengri reglur. 1
þeim tilgangi hafa þau að undan-
förnu flutt tillögur um, að strand-
riki skuli hafa forgangsrétt til
fiskveiða utan landhelginnar, en
ekki einkarétt, og að þessi for-
gangsréttur skuli ákveðinn af
gerðardómum. Næstum engar
likur virðast til þess, að þau verði
sigursæl i þessari viðleitni,
heldur verði sú stefna ofan á, að
strandrikið fái allt að 200 milna
einkaréttarlögsögu, bæði varð-
andi fiskveiðar og nýtingu námu
auðæfa. En svo getur farið, eins
og Benedikt Gröndal sagði
nýlega i Alþýðublaðinu, að það
geti tekið allt að 10 ár að um
þetta náist nægilegt samkomulag
á alþjóðlegri ráðstefnu. Eftir þvi
gátu Islendingar ekki beðið.
Verndun fiskstofnanna og hags-
munir tslendinga kröföust tafar-
lausrar útfærslu islenzku fisk-
veiðilögsögunnar. En i sambandi
við þá ráöstöfun er óneitanlega
mikilvægt að geta bent á, hve
hliðholl réttarþróunin er stefnu
tslands i landhelgismálinu.
Þrándur í Götu
Bretum er þaö áreiðanlega vel
ljóst, hvert réttarþróunin stefnir i
þessum málum.Afstaða þeirra til
útfærslunnar nú hefur þvi verið
allt önnur en 1958. Þeir hafa ótvi-
rætt verið mun fúsari til
samninga og samkomulags nú en
þá. Margir ráðamenn þeirra - og
þar á meðal utanrikisráðherrann
— hafa áreiðanlega helzt kosið, að
bráðabirgðasamkomulag næðist
milli Breta og tslendinga áður en
til útfærslunnar kæmi.
Sitthvað bendir til' þess að slikt
samkomuiag hefði lika náðst, ef
landhelgissamningurinn frá 1961
hefði ekki staðið i veginum. Þeir,
sem hafa verið óbilgjarnastir i
röðum Breta, hafa óspart haldið
þvi fram, að þar ættu Bretar rétt,
sem þeim bæri að reyna að not-
færa sér, áður en til samkomu-
lags kæmi, og sjá i verki, hvers
virði hann væri. Þeir áttu hér við
þann rétt að geta visaö málinu til
Alþjóðadómstólsins. Það hefur
verið vopn þeirra Breta, sem eru
andvigir eðlilegum og sann-
gjörnum samningum við Islend-
inga, að reyna bæri málskot til
Alþjóðadómstólsins áður en
lengra væri haldið. bótt Islend-
ingar hefðu að visu lýst sam-
ninginn úr gildi fallinn, yrðu þeir
eigi að siður að beygja sig eða
eiga óhægari málefnalega að-
stöðu eftir en áður. ef úrskurður
dómstólsins gengi þeim i óhag.
Áreiðanlega er þetta ein höfuð-
orsök þess, að ekki hefur enn
náðst samkomulag við Breta,
þrátt fyrir ákveðinn samkomu-
lagsvilja margra brezkra ráða-
manna.
Uggur, sem reyndist
réttur
Bráðabirgðaúrskurðurinn, sem
Alþjóðadómstóllinn kvað upp 15.
f.m., héfur fullkomlega staðfest
ugg þeirra, sem voru andvigir
landhelgissamningunum 1961.
Þeir óttuðust, að rétturinn
reyndist ihaldssamur og tæki
meira tillit til gamallar hefðar,
sem stórveldin höfðu mótað með
yfirgangi sinum, en til nýrrar
réttarþróunar. Dómstólnum og
hinum öldruðu dómurum hans,
yrði rikari i huga hin gamla
kenning um „frelsi til fiskveiða”
en hin nýja réttarþróun, sem
viðurkenndi einkarétt eða mikinn
forgangsrétt strandrikisins til
fiskimiða sinna.
1 raun og veru fjallar bráða-
birgðaúrskurðurinn um for-
gangsrétt Breta og Þjóðverja,
þar sem þeim er ætlaður sami afli
á næsta ári og siðustu fimm árin,
enda þótt augljóst sé, að sam-
kvæmt öllum aflaspám sérfræð-
inga hljóti þetta að stórminnka
hlut strandrikisins.
tslendingar hafa hafnað
þessum úrskurði fyrst og fremst
vegna þess, að dómstóllinnn hafi
ekki lögsögu i málinu, þar sem
samningarnir frá 1961 séu ekki
bindandi lengur, sökum upp-
sagnar Alþingis á þeim. En þeir
geta til viðbótar hafnað honum
vegna þess, hve ranglátur hann
er.
Tefur samkomulag
Margt bendir orðið til þess, að
Bretar muni komast að raun um,
að þessi úrskurður muni ekki
reynast eins hagstæður þeim og
þeir hugðu i fyrstu. Fyrir Islend-
inga sé ekki neinn vandi að hafna
úrskurðinum sökum þess, hve ó-
sanngjarn hann er. Það geti svo
haft megináhrif á framvindu
þessara mála á væntanlegri haf-
réttarráðstefnu, að úrskurðurinn
sýnir ljóslega, hve hættulegt það
er strandrikjum að eiga fiskveiði-
réttindi sin undir gerðardómum,
eins og er nú stefna stórveldanna.
Ótvirætt er úrskurðurinn mikið
áfall fyrir þessa stefnu.
Þrátt fyrir þetta er þó liklegt, að
úrskurðurinn tefji fyrir þvi, að
samkomulag náist milli Breta og
tslendinga, þar sem hinir öfga-
fyllri Bretar reyni að halda i
hann i lengstu lög og vilji biða
eftir frekari úrskurði réttarins
áður en samið verði við Islend-
inga. Þannig eru landhelgis-
samningarnir frá 1961 beint og
óbeint meginþröskuldur i vegi
þess, að samkomulag náist,
ásamt þvi, hve það tekur marga
Breta oft langan tima að sætta
sig við breytingar nýrra tima og
réttarþróun, sem gengur gegn
yfirdrottnun stórvelda
Aðalforustan
Allir islenzkir stjórnmála-
flokkar eiga vissulega meiri og
minni þátt i þvi, að fiskveiðilög-
saga lslands hefur verið færð i
þremur áföngum úr þremur
milum i 50 milur og jafnframt
dregnar nýjar grunnlinur, sem
hafa stóraukið fiskveiðilög-
söguna. Fyrir Framsóknar-
flokkinn er sérstaklega ánægju-
legt að minnast þess, að allar
þessar útfærslur hafa verið
gerðar, þegar hann fór með
stjórnarforustu. Steingrimur
Steinþðrsson var forsætisráð-
herra, þegar fiskveiðilögsagan
var færð út 1952. Hermann
Jónasson var forsætisráðherra,
þegar fiskveiðilögsagan var færð
út 1958. ólafur Jóhannesson er
forsætisráðherra, þegar þriðja og
stærsta útfærslan kemur til
framkvæmda. A herðum hans
hvilir nú mestur vandinn við
framkvæmdina, alveg eins og á
herðum Steingrims Steinþórs-
sonar 1952 og Hermanns Jónas-
sonar 1958.
Samstaðan
Hugleiðingu þessari þykir rétt
að ljúka með niðurlagsorðum
ræöu Eysteins Jónssonar á
Alþingi 6. april 1971, er hann
mælti, sem framsögumaður
minnihluta utanríkismála-
nefndar, með tillögu þeirri um
landhelgismálið, sem þáverandi
stjórnarandstöðuflokkar höfðu
lagt fram, en hún mótaði þá
meginstefnu, að fiskveiðiland-
helgin yrði færð út i 50 milur eigi
siðar en 1. september 1972.
Þáverandi rikisstjórn hafði flutt
aðra tillögu, sem var óljós um
bæði þessi atriði. Eysteinn
Jónsson sagði:
„Aftur er svo komið, að við
eigum enga völ. Aðeins ein leið er
fær. Hún er sú að færa út land-
helgina. Þess vegna verðum viö
að gera það. Við getum mætt
erfiöleikum á þeirri leið, en samt
getur það ekki endað nema á eina
lund: Með sigri þess málstaðar,
sem helgast af lifsnauðsyn, ef við
sýnum einurð og þrautseigju, og
þjóðin mun einnig eins og 1958
sameinast, þegar á reynir.
Ég legg mikla áherzlu á nauð-
syn þess, að sem flestir standi
saman i landhelgismálinu. Það
hefur einnig verið rikjandi
skoðun stjórnarandstæðinga
undanfarið. bað voru stjórnar-
andstæðingar, sem tóku það upp i
utanrikismálanefnd Alþingis i
nóvember 1969, að samstarfs-
nefnd þingflokkanna yrði komið á
um landhelgismálið, og það voru
stjórnarandstæðingar i utanrikis-
málanefnd, sem fylgdu þessu
eftir allan veturinn, unz hæstvirt
rikisstjórn féllst á þessa aðferð
vorið 1970, að setja upp þá sam-
starfsnefnd i landhelgismálinu,
sem starfað hefur siðan og unnið
óneitanlega mikið starf og vafa-
Iaust mjög gagnlegt. Það eigum
við sjálfsagt eftir að sjá, áður en
lýkur. Samstaða náðist að visu
ekki, eins og hinar tvær þings-
ályktunartillögur bera vott um....
En þótt svo fari, að ekki náist
samkomulag um það nú, hvað
gera skuli, þá er það bjargföst
sannfæring min, að þjóðin muni
standa saman sem einn maður
um útfærslu landhelginnar,
þegar þar að kemur. Það var
ekki samkomulag um útfærslu
landhelginnar 1958. Langt frá þvi.
Það var heiftar ágreiningur. En
þjóðin, almenningur i landinu
sameinaðist um hana samt. Svo
mun enn fara, og það skiptir
mestu máli. Almenningsálitið
skiptir sem sé mestu máli, þegar
allt kemur til alls.” þ þ
—II
Blaðburðarfólk óskast
við eftirtaldar götur: Suðurgata, Túngata, Vlðimelur, Reyni-
melur, Laugavegur, Sundlaugavegur, Vogar, Hagar, Vestur-
gata, Iláaleitisbraut, Laufásvegur.
Einnig vantar sendla hálfan eða allan daginn,
og einn sendil á vélhjóli.
Upplýsingar á afgreiðslu blaðsins, Bankastræti 7, simi 12323.