Tíminn - 03.09.1972, Blaðsíða 11

10
TÍMINN
Sunnudagur :i. september 1972
TÍMINN
Sunnudagur :i. september 1972
11
Dinitrije Bjelica:
VID HRINGINN
frá vini Spasskís
—Frá vini Spasskis og Fischers.Timi hinna björtu nótta hér i Reykja
vik cr þegar liftinn og einvígi aldarinnar er aft Ijúka. Einvigift, sem
hcíur komift skákinni á forsiftur allra dagblafta og timarita. — Tvær
aftalhetjurnar, Spasski og Fischcr, eyddu fritima sinum á mjög svo
ólikan hátt. Þannig virtist mér þaft i þaft minnsta þessa næstum tvo
mánufti hér i Iteykjavík, mcftan þeir hafa teflt og komift skákheiminum
i uppnám. Spasski eyddi sinum fritíma aftallega i að leika tennis og
l'ara i vciftitúra. Paft siftarnefnda stundafti hann áftur en einvígið hófst
og seinna á fridögum sinum. En ég minnist þess á mótum meft Spasski i
mörg ár, aft hann haffti áftur gaman af aft aka i hraftskreifta Volvonum
sinum. Ilann hefur cinnig gaman af tónlist og lestri góftra bókar, efta
svo vitnaft sé i Najdorf gamla: „Eifsrcglur Spasskis og Fischcrs eru
andslæftur- hjá Spasski er þaft lifift og svo skákin, en hjá Fischer er
þaft skákin fyrsl og siftan lífift.:
Fischer varfti fritima sinum vift
keiluspil og sund. en þaft skefti
lika, aft hann fór á dansstaft, en
afteins einu sinni, eí'tir H. skákina.
liann vildi gleyma skákinni um
stund. Vift skulum nú lita á skák-
goftin tvö, þegar þeir eru ekki i
skákhöllinni. I>eir eru sá möndull,
sem allur skákheimurinn, snýst
um. Spasski og Fischer hala
báftir sitt ráftgjafalift. Geller stór-
meistari. sérfræftingur i
byrjunum, sem var Fischer alltaf
mjiig hættulegur andstæftingur.
Nikolai Krogijus, stórmeistari og
sálfra'ftingur, sem skráfti bók um
silt aftal hugftarefni, sálfræfti i
skák. Ivo Nei, alþjóftlegur
meistari. einmg sérfræftingur i
byrjunum, sem erSpasski skæftur
keppinautur á tennisvellinum.
l>á er hér einnig Isak gamli
Boleslavsky, er citt sinn sigrafti
áskorendakeppni ásamt Bron-
stein, og var hægri hönd
I’etrosians i miirg ár. Hann kom
hingaft sem fréttaritari, en hann
aftstoftar einnig vift aft kryfja
skákirnar, þegar þörf krefur.
Ilann var einn af helztu sér-
fræftingum i biftstöftum.
Á hinn bóginn er Fischer meft
William Lombardy sem nánasta
aftstoftarmann. Lombardy
aftstoftafti Fischer. er hann fór á
sitt fyrsta alþjóftlega mót i
Portoroze 1958.
t>essi rólegi stórmeistari og
prestur situr i blaftamannaher-
berginu og fylgist meft þvi á sjón-
varpsskerminum, hvaö gerist á
sviftinu. Á sama tima er Fred
Cramer, fulltrúi Fischers, aö
skrifa bréf sér til hressingar,
hann annast ljósin, en hann er
sérl'ræftingur á þvi svifti, og hann
er alltaf aft lesa stóra bók um ljós.
All-, sem skeft hefur hér i mift-
punkti skákheimsins i tvo
mánufti. hefur þegar verift sent út
um allan heim. 1 Moskvu--
sjónvarpinu er hópur stór-
meislara. sem segja sinar
skoftanir á stöftunni á hverju,
kvöldi. Sömu sögu er aft segja i
Bandarikjunum. t Sovét-
rikjunum hefur skákin alltaf
verift þjóftariþrótt. Á sunnu-
dögum má sjá þúsundir manna
þreyta keppni i tafli i lysti-
görftum, en fyrst nú slær skákin i
gegn i Bandarikjunum. Vegna
þessa var engin furfta. þótt Henry
Kissinger hringdi i eigin persónu i
Fischer eftir aftra skákina. og
segfti: ,.Ég er einn af tiu verstu
skákmönnum i heiminum, en i
guftanna bænum haltu keppninni
áfram. vegna þjóftarinnar”.
Vegna þessa einvigis komu all-
margir umboftsmenn frægra
söngvara hingaft til þess aft bjófta
Bobby sérstakan samning. Einn
af þeim, .Jerry Weintraub.
umboftsmaftur Flvis Presleys,
sagfti mér, aft Fischer yrfti stór-
stjarna. meiri en Sinatra. Presley
og aftrar frægar stjörnur.
Kr ég heyrfti þelta. minntist ég
þess. þegar ég fyrir afteins
Ivcimur árum heimsótti Bobby i
Los Angeles. og vift fórum saman
á n;eturklúbb. Dyravörfturinn
vildi ekki hleypa Bobby inn.
vegna þess aft hann var ekki meft
bindi. Krég sagfti honum aft þetta
vieri hinn frægi Bobby Fischer.
svarafti hann: ,.Ég hef aldrei
heýrt á hann minnzt ". Kn nú
hcfur allt breytzt. Allir kannast
vift Fischer. Fyrstu orftin i
bragnum ..Ballad aboul Fischer"
eru:...when he was born. he did
not cry. he said inslead of that:
Move that pawn to K4 (hann grét
ei. er hann fæddist. en sagfti:
Færftu þelta peft á K4).
Vift verftum aft játa. aft frá upp-
hal'i einvigisins var Fischer
allmiklu kunnari almenningi en
heimsmeistarinn S p a s s k i.
Ileimurinn beift þess aft heyra.
hvaft þessi skáksnillingur gerfti
næsta dag. Hann krafftist
peninga. betri skilyrfta. hann
kvartafti yfir hávafta frá kvik-
myndatökuvélum. hann kom
seint. Hann kom alltaf seint. Kn i
hreinskilni sagt var allt þetta til
aft auglýsa einvigift mjög.þaft gaf
einviginu nýjan svip. sérstæftan
blæ. 1 framliftinni munallt þetta.
sem gekk á i Reykjavik 1972.
gleymast. þaft eina, sem verftur i
minnum haft. eru leikir tveggja
snillinga. baráttuleikir, æsandi
leikir. og auftvitaft leikir meft
mistökum. vegna þess aft
snillingarnir eru einnig mann-
legir og ekki skákvélar.
Kftir 17. leikinn sagfti Svetozar
Gligoric vift mig: Allar þessar
kröfur Fischers höfftu áhrif á
heiminn. Fólk biftur þess aft sjá,
hverju hann finnur upp á næst.
f>egar ég fer aft tala vift hann.
finn ég. aft hann hefur ekki mikla
reynslu i þvi aft tala vift aftra. en
er hann eitt sinn byrjar aft tala. er
erfitt aft stöftva hann. Bæfti
Spasski og Fisehereru i sérstöku
skapi núna. ef til vill eru þeir
taugaóstyrkir. Ég var mjög oft
meft þeim. en vift töluftum ekki
um skák...
Já. Fischer varft allt i einu
undramaftur.. Ekki vegna þess aft
hann heldur aft hann verfti heims-
meistari næstu 30 árin. þ.e.
þremur árum lengur en hinn
mikli Emanule Easker. en hann
heíur þrátt fyrir allt sem fólk
hefur ásakaft hann fyrir. gert
^|h
Frystikista
lúxusklassa
m
s
Af fjölbreyttu úrvali ITT frystikista og
kæliskápa viljum við vekja sérstaka athygli
á þessari 250 lítra frystikistu sem er Þ
í lúxusklassa
en það þýðir að frágangur allur er til
fyrirmyndar
Ljós er í loki, læsing, og hjól undir kistunni
VERÐIÐ ER KR. 29.500
VERZLUNIN

Skólavörðustíg 1-3 - Sími 13725
SÍSiiSflSP
skák svo þekkta, aö allur heimur-
inn hefur nú áhuga á henni. Hann
hefur gert þaft aft verkum aft fleiri
blaftamenn hafa verift viftstaddir
þetta einvigi en öll 27 heims-
meistaraeinvigin, sem háft hafa
verift,: aft verftlaunaupphæöin nú,
250.000 dollarar, er hærri en öll
samanlögft verftlaun i fyrri
heimsmeistaraeinvigum. Fólk
skilur Bobby sjaldnast, sagfti
systir hans. Joan. mér, þegar
hún var hér ásamt eiginmanni
sinum og þremur börnum.
Blaðamennirnir i USA skrifuftu
svo margt furftulegt um hann. Til
dæmis skrifuftu þeir. aft Fischer
heffti farift inn i herbergi Spasskis
og sett afsökunarbréf sitt á
borftift hjá honum. f>aft var bara
vitleysa. Ég held. aft hann verfti
heimsmeistari. sagfti hún.
Petta voru orft fyrsta skák-
kennara Bobbys. er hann var sex
ára. En Joan sagfti: Ég kenndi
honum afteins mannganginn,
hann las bók meft mörgum
skákskýringum....
— Ég minnist þess dags, er
hann kom heim til min i
Brooklyn. sagfti einka kennari
hans. Jack Collins.
llann var þá 11 ára snáfti og
hann sagfti. þegar hann kom inn:
,.Ég er Bobby Fischer, ég kom til
aft tefla vift þig". Vift tefldum og
ég sá. aft hann var undrabarn.
l>egar Spasski var 11 ára, var
hann einnig undrabarn. Hann var
afteins 16 ára, þegar hann fór á
sitt fyrsta mót erlendis. Þaft var
upphafift aft glæsilegum skákferli,
og þetta mót telur hann þaft
mikilvægasta á ævi sinni. begar
hann tefldi i Pionireshöllinni i
Leningrad vissu kennarar hans
ekki. aft hann ætti eftir aft verfta
heimsmeistari. en Spasski átti
eltir að komast til Olimpus. A leift
sinni (il Olimpus sigrafti hann alla
beztu stórmeistarana. Hann tefldi
i samræmi vift andstæfting sinn
eins og Lasker. Hvort sem
Spasski er aft vinna efta tapa er
hann alitaf eins, alltaf jafn
rólegur. Ég spurfti Fischer,
hvenaw hann heffti fyrst séft
Spasski - ..baft var i Moskvu
1958. lyrir alþjóftlega mótift i
Portoroze. baft var i fyrsta skipti.
Nú fer aft styttast i þvi, aft þeir Fischer og Spasski gangi um götur og
stræti Reykjavikur. Heimsmeistaraeinviginu er lokift, og þvi ekki aft
vænta þess aft Ijósmyndarar eigi eftir aft sjá þeim bregfta fyrir hér. A
þessari mynd er Spasski meft Krogiusi aðstoöarmanni sinum, en á
neftri myndinni er Fischer meft Sæmundi vini sinum og Lombardy aft-
stoftarmanni sinum.
sem ég kom þangaft. Ég tefldi
margar hraftskákir, og ég man,
aft Spasski var þarna. beir sögðu
vift mig: betta er Boris Spasski.
Vift tefldum ekki saman, en tveim
árum seinna hittumst vift aftur i
Mar del Plata......Eftir þaö voru
þessir tveir skákmeistarar meftal
þeirra beztu i heiminum. Nú eru
þeir beztir. beireru tvö skáktákn,
tveir ólikir persónuleikar. sem
skipta heiminum i tvo hluta,
Spasski; Fischer.......Hve oft
hefur þaft ekki verift skrifaft
siftustu niu mánufti. vegna þess aö
einvigift hófst. þegar Fischer
sigrafti Petrosian i október á
siftasta ári i Buenos Aires. Þaftan
i frá snérist þaft um tvo skák-
menn, tvö nöfn: Boris Vasilevic
Spasski og Robert James
Fischer.
Þau dæmi, sem Timinn hefur
fært fram um fæöingarbletti á
fólki, eignafta snöggri hræftslu
vanfærra kvenna, hafa dregift þaö
á eftir sér, aft hringt hefur verift
til blaftsins til þess að skýra þvi
frá fleiri þvilikum tilvikum. t
þessum simtölum hefur komið á
daginn, að þaft hefur verift og er
enn útbreidd trú, aft verði vanfær
kona ofsahrædd við eitthvaft, til
dæmis illyrmi eitthvert eða rottu,
komi blettur fram á fóstrinu á
þeim stað, er konan snertir fyrst
á likama sinum i hræðslufátinu.
Vafalaust kannast þjóftháttafræft-
ingar viö þetta, og nú geta þeir
fengift staftfest, aft þessi trú er enn
i góðu gengi i landinu.
Sögur um tvær
konur vanfærar
Hér verftur ekki fjölyrt um
þetta efni. En til má færa tvær
sögur, sem blaftinu hafa fénazt,
hvorug sérlega gömul.
Kona var aö bóna gólf i gömlu
húsi i miðbæ Reykjavikur, er mús
hljóp yfir bónkústinn. Konunni
varft bilt vift, og i fátinu studdi
hún hendi á aftra rasskinnina.
begar hún ól barnift, sem hún
gekk meft, var það með blett á
rassi, og það eignafti móftirin
þessu atviki.
önnur kona vanfær greiddi
rottu i stiga rothögg. Þegar hún
kom upp i ibúð sina og sagði móft-
ur sinni, hvað gerzt hafði, spurfti
hún fyrst alls, hvort hún heffti
þreifaft einhvers staðar á sér,
þegar hún sá rottuna. Henni létti
stórum, þegar dóttir hennar neit-
aði þvi. Móðirin var sem sé stað-
fastlega þeirrar trúar, aft þaft
myndi koma fram á barninu, ef
dóttir hennar heffti fálmaft ein-
hvers staðar utan i sig.
Látum vift svo útrætt um þetta,
og verftur hver aft trúa þvi, er
honum þykir liklegt, þar til ein-
hver vekst upp til aft rannsaka
þetta fyrirbæri á vísindalegan
hátt.
Bar kaminuna og kolin
til Boiungavikur
Bolungavik hefur verið mikill
uppgangsstaður á liftnum árum.
Lengi áttu menn þó i strifti við
hafölduna, og oft var búift að
hrófla þar upp brimbrjóti, áftur
en þar kom garftur svo rammleg-
ur, aft hann stæðist áhlaup stór-
sjóanna. En meft vifthlitandi höfn
var brotið i blaft i sögu kauptúns-
ins, og hefur blómlegt atvinnulif
og veruleg mannfjölgun haldist
þar i hendur.
Þetta þó ekki svo að skilja, aft
Bolungavik hafi ekki lengi verið
mikill og merkur útvegsstaftur,
áður en nokkrum kom til hugar aft
hefta hafölduna. Bolungavik er
fornfræg verstöft, og þangaft sóttu
höfftingjar og stórbændur inni i
Djúpi mikinn auð — og frekan á
lif og orku þeirra, sem undir ár-
um sátu. Og þó að nú séu margar
byggingar glæsilegar i Bolunga-
vik, þá var öldin önnur á meftan
sjómennirnir bjuggu i verbúftum
á Bolungavikurmölum — fang-
gæzlan matreiddi i hlóðum á
moldargólfi, aft svo miklu ieyti
sem menn lifftu ekki á mötu sinni,
en vermenn sváfu á lofti uppi i
kulda og þrengslum.
Hvaft þessi timi er skammt
undan, má marka af þvi, aft sift-
asta vetur voru rétt niutiu ár sift-
an fyrsta kaminan — eldstó úr
járni — kom i verbúft i Bolunga-
vik. Veturinn 1881-1882 var frosta-
vetur einn hinn mesti, sem komift
hefur á landi hér, og má nærri
geta, aft þá hefur sumum orftið
kalt á kjúkum i verbúðunum. I
þessum hörkum brá Jóhann Páls-
son frá Garðsstöftum vift Isafjarð-
ardjúp sér inn i Isafjarftarkaup-
staft, þar sem hann keypti sér
kaminu, rör og slatta af kolum i
poka. Þessu öllu snaraði hann á
öxl sér og bar þaft i bak og fyrir út
alla Óshlift og til Bolungavikur.
Hefur þaft þó hvorki verift mjúk
byrfti né neinn léttavarningur.
Er skemmst af þvi aft segja, aft
Jóhann setti kaminuna i verbúð
sina, og áttu hann og menn hans
eftir þaft miklu betri ævi þennan
mikla frostavetur.
Skoðað
sem furðuverk
Af þvi er kunn gamansaga, er
stundaklukka kom að Tröllatungu
á Ströndum um 1820, i tift séra
Hjálmars Þorsteinssonar. Slikt
búmannsþing hafði ekki fyrr sézt
á þeim slóftum, og var gifurleg
kirkjusókn næstu messudaga til
þess að sjá klukkuna og heyra
hana slá. Dæmi voru þess þó, aö
mönnum stæfti stuggur af þessari
nýjung, og hefur sér i lagi veriö
tilgreindur gamall karl i Skelja
vik.sem varaði fólk, sem þyrptist
aö klukkunni vift að frýnast i
hana. Hann þóttist sjá i hendi
sinni, að þetta væri spilverk
skrattans sjálfs, þvi aft þeirri per-
sónu undanskilinni væri ekki á
annars færi að mæla timann en
þess, sem sólina skóp.
Eitthvað i þessa áttina var for-
vitni manna i verstöðinni i
Bolungavik, þegar Jóhann frá
Garösstöftum hafði komið kaminu
fyrir i búft sinni og svartur reyk-
urinn tók aft velta upp rörift, sem
stóð upp úr þekjunni. Ekki mun
þó hafa hvarflaft að neinum, aft
þetta væri reykur úr neftra, enda
sextiu ár liðin siftan karlinn i
Skeljavik gekk á svig við klukk-
una i Tröllatungu, og kamina þar
að auki ekki jafndularfull og
stundaklukka.
En það fundu allir i heljum
þessa vetrar, að hlýrra var i búft
Jóhanns en annars staðar, og
þess var ekki langt að biða, aft
kaminur kæmu i flestar verbúðir
á Bolungavikurmölum. Og svo
getur fólk i glæsibænum Bolunga-
vik hugleitt, hviliku hraftbyri þaft,
feður þess, ömmur og áar, hefur
siglt frá gamla timanum þessi
niutiu ár, sem liftin eru siftan
kamina kom þar i verbúft og var
fágæti og furðugripur, sem allir
vildu skoða.
Nú mun sennilega þykja mestri
furftu gegna, að Jóhann skyldi
bera hana, ásamt kolapoka og
rörum, alla leift úr Isafjarðar-
kaupstað út i Bolungavik. Það var
aftur á móti ekki svo mjög i frá-
sögur fært árift 1882.
Fólk, sem var
gróið við torfuna
Fyrsta kaminan, sem kom i
verbúft i Bolungavik, er sjálfsagt
fyrir löngu týnd og tröllum gefin,
enda þótt margt frá gömlum tima
hafi verift dregið saman i byggfta-
safninu á Isafirfti. En þetta leiftir
hugann aft verndun gamalla
muna, og uppkomai hugann tveir
sveitabæir, þar sem fólkift stóft á
gömlum merg og lagöi rækt vift
liftinn tima, Keldur á Rangárvöll-
um og Burstarfell i Vopnafirfti. A
þeim stöðum báftum var æfti-
margt merkismuna varftveitt, af
þvi að fólkift, sem sat þessar jarft-
ir, var gróift vift torfuna og fortiö-
ina, auk sjálfra húsakynnanna,
sem þaft hélt jafnan vift,
1 þessu spjalli verður ekki nein-
um orftum fariö um Keldur, en
afteins staldraft vift á Burstarfelli.
Húsfreyjan þar, Elin Metúsal-
emsdóttir, mun vera tólfti ættlift-
ur frá þeim forfeftrum hennar, er
fyrstir bjuggu á Burstarfelli.
Fyrir réttum fjögur hundruft og
fjörutiu árum tóku sér þar ból-
festu Árni Brandsson og Úlfheift-
ur Þorsteinsdóttir, bæfti af mestu
höfftingjaættum landsins. Alla
stund siftan hefur þessi ættleggur
búift þar. Til gamans má geta
þess, að legsteinn, sem endur
fyrir löngu hefur verift lagður
á leifti Úlfheiftar Þorsteinsdóttur,
fannst i tvennu lagi aft Hofi og er
nú varftveittur i forsal þjóðminja-
safnsins i Reykjavik.
Þaft fylgir þvi fyrirhöfn að
varftveita gamla muni. Þetta hef-
ur Burstarfellsfólk fengið að
sanna. Þar kemur ekki þaft eitt til
að geyma þá svo, aft þeir skemm-
ist ekki, heldur gerist gestkvæmt
og ónæöissamt á slikum bæjum,
þegar allir vita, hvað þar er tií
sýnis, og þó aldrei sem nú, þegar
ferftalög eru orftin þáttur i lifi
fólks og háttum. Þaft mun láta
nærri, aft jafnan þurfi einhver aö
vera gestum til þjónustu sumar-
langt á slikum staö.
Metúsalem Metúsalemsson,
faftir Elinar, mun þar hafa haft
ærnu starfi aö gegna hin siðari ár
ævi sinnar, er þeim ferftamönn-
um fjölgafti, sem lögðu leiö sina i
Vopnafjörft. Rækt sú, sem hann
lagfti vift gamla bæinn og þaft, er
þar var inni, var mikil og einlæg,
og stundirnar, sem honum voru
helgaftar, þess vegna ekki taldar.
Kveðja gömlu Borgund-
arhólmsklukkunnar
Einhvern tima heffti um það
myndazt þjóftsaga, hvernig
Metúsalem skildi við óftal ætt
ar sinnar — eða kannski öllu héld
ur það vift hann — keimlikt sog-
unni um heimkomu Hólafeðga.
Þegar hann andaftist nú fyrir fá-
um árum, var aft sjálfsögðu hús-
kveftja heima á Burstarfelli. Þar
stóð i stofu Borgundarhólms-
klukka mikil, sem náfti frá gólfi til
lofts — forn ættargripur. Hús-
kveftjunni lauk á þriftja timanum,
og þegar komift var fram i loka
versift i sálminum, sem sunginn
var áftur en kistan var hafin út,
tók gamla Borgundarhólms-
klukkan aft slá. Höggin komu
hvert af öftru, hægt og rólega, og
ekki þagnafti klukkan fyrr en hún
haffti slegiö tólf högg. Ég hef þaft
fyrirsatt, að hún hafi hvorki fyrr
né siftar út af þvi brugftift aft slá
rétta tölu högga á réttri stundu.
En hvaft er um aö tala: Klukk-
an er dauftur hlutur, þó að hún
tifi. Hinu er ekki aft leyna, aft
þeim sem á hlýddu, mun verfta
þaft minnisstætt, hvernig gamla
Borgundarhólmsklukkan kvaddi
húsbóndann, svo sem mikla rækt
haffti lagt vift allar þær gömlu
minjar, er hann haffti undir hönd-
um.
— JH
Burslarfell^
TIGRIS
straufría sængurfataefnið er nú fyrirliggjandi í mörg-
um mynztrum og litum.
Einnig í saumuðum settum. Kærkomin gjöf, hverj-
um sem hlýtur.
Sparið húsmóðurinni erfitt verk, sofið þægilega og
lífgið upp á litina í svefnherberginu.
Reynið Night and Day og sannfærizt.
\#\ v Samband isl. samvinnufélaga
IN N FLUTN1NGSDEILD