Tíminn - 09.03.1973, Blaðsíða 10

10
TÍMINN
Föstudagur 9. marz 1973
Föstudagur 9. marz 1973
Verðhækkanirnar
eru afleiðing undan
genginnarþróunar
Eins og öllum er kunnugt, þá
hefur verð landbúnaöarvara ný-
lega hækkaö. t tilefni af þvi sneri
Timinn sér tii Gunnars Guö-
bjartssonar, formanns Stétta-
sambands bænda og innti hann
frétta af þessu. Og liggur þá næst
fyrir aö spyrja:
Verðhækkunin er
seint á ferð
— Hverjar eru meginorsakirn-
ar til þessarar hækkunar?
— 1 fyrsta lagi vil ég minna á
þaö, aö endurskoðun á launakjör-
um og verölagsgrundvelli land-
búnaðarvara fór siöast fram
haustiö 1970. En á árinu 1971 voru
gerðir almennir launasamningar
hjá öðrum stéttum, sem fólu i sér
mjög verulegar kjarabætur til
handa þeim, og þaö var gert ráð
fyrir þvi, aö bændur fengju hlið-
stæöar leiöréttingar á sinum
kjörum við verðlagssamninga á
árinu 1972, sem áttu aö fara fram
1. september siðast liðinn. En
með bráðabirgðalögum, sem sett
voru 11. júli i fyrrasumar af rikis-
stjórninni, var þessi réttur tekinn
af bændasamtökunum og frestað
til áramóta að framkvæma þessa
samninga. Vegna erfiðleika, sem
þá voru yfirvofandi og að gerast,
þar sem gengisbreytingin var
nýafstaðin, þá varð það að sam-
komulagi I sex manna nefndinni,
sem hefur þessa samningsgerð
með höndum, að fresta gerð nýs
verðlagsgrundvallar til fyrsta
marz. Siðan hafa enn gerzt ýmsir
atburðir, sem gert hafa þetta
erfitt i framkvæmd, en samt sem
áöur hafa nú veriö gerðir samn-
ingar um vissar breytingar, en þó
hefur ekki orðiö breyting á nein-
um magntölum i verðlagsgrund-
velli, sem bændur höfðu þó óskað
eftir, til þess að fá eðlilegar leið-
réttingar, þar á meöal að teknar
væru inn breytingar á f jármagns-
kostnaði viö búvöruframleiðsl-
una, sem eru orðnar gifurlega
miklar á undanfarandi tfmabili.
Nú er aðeins um að ræða
breytingar á launakjörum til
samræmis við það, sem var hjá
öðrum stéttum, og svo þær
hækkanir á rekstrarvörum, sem
leiddi af gengisbreytingunni i
desember siðast liönum og lika að
nokkru leyti þær breytingar, sem
urðu við siöustu gengisbreytingu,
þegar dollarinn féll. Það eru sem
sagt þessar breytingar allar, sem
nú eru að koma fram i hinu nýja
búvöruverði, sem tók gildi 1.
marz.
Orsakirnar
eru margar
— Hvað er þessi verðhækkun
mikil i hundraðshlutum?
— Þessar breytingar eru á
verðlagsgrundvelli bænda 11,4%,
og aðkrónutölu, miðað við meðal-
búið, sem við verðleggjum fyrir,
þá eru þetta tæplega 128 þúsund
krónur á ársgrundvelli, sem
verðið til bóndans á að hækka.
— Þessi verðhækkun núna er
þannig aðeins bein afleiðing af
þeirri þróun, sem á undan var
gengin?
— Já. Algerlega. Til dæmis hef-
ur verð á kjarnfóðri hækkað mjög
Rætt við Gunnar Guðbjartsson
um verð landbúnaðarvara
og fleira
mikið i vetur, og það er ekki ein-
göngu vegna áhrifa gengis-
breytinga, heldur hafa lika orðið
hækkanir i þeim löndum, sem við
verzlum við, og er það einkum i
sambandi við inngöngu Dan-
merkur I Efnahagsbandalagið.
Þar hefur orðið mikil hækkun á
kjarnfóðri, sem við verðum aö
sætta okkur við. Ef maður á að
nefna einhverjar tölur sem dæmi,
þá má geta þess, að verðið á þess-
ari vöru hefur hækkað um 41 af
hundraði siðan i september sfðast
liðnum. Að visu var búið að taka
inn nokkurn hluta af þessari
hækkun um áramótin, en megin-
hlutinn kemur fram i verð-
lagningunni núna.
Allir þeir gjaldaliðir, sem háðir
eru erlendu verðlagi, eins og efni
til viðhalds á húsum, viðhalds á
vélum og rekstur á vélum — þetta
hækkar allt um það hlutfall, sem
varð i sambandi við gengis-
breytinguna, og margir aðrir
þættir eru blandaðir vinnuafli og
erlendum kostnaði, eins og
flutningskostnaður á búvörum,
vinna og viðhald á vélum, og svo
framvegis. Þessir liðir hækka að
nokkru leyti i hlutfalli við lækkun-
ina á genginu, en að hluta til i
sambandi við þá hækkun á vinnu-
launum, sem varð núna fyrsta
marz. Þeir liðir, sem ekki eru
háðir þessum tveim þáttum, þeir
hafa staðið óbreyttir og standa
óbreyttir enn, eins og fjármagns-
kostnaðarliðirnir allir.
— Nú er eitt stórt atriði, þar
sem er vinnslu- og dreifingar-
kostnaður. Hvað er um þá liði að
segja?
— Það er rétt. Þetta er tals-
verður þáttur i vöruverðinu, sem
neytandinn þarf að greiða, og
núna varð veruleg hækkun á
vinnslu- og dreifingarkostnaði
mjólkurog mjólkurvara. Stendur
það annars vegar I sambandi við
fallið á gengi islenzku krónunnar,
þvi að margt af rekstrarvörum
mjólkursamlaganna og þeirra,
sem vinna úr vörunni, er erlent
efni, og verð þess breytist að
sjálfsögðu i hlutfalli við breytingu
á gengi islenzku krónunnar. Að
hinu leytinu urðu þar eins og ann-
ars staðar miklar kauphækkanir
og þær koma inn i þennan kostn-
að. Þannig hækkaði vinnslu- og
dreifingarkostnaður á mjólk um
85aura á litra 1. marz. Þar til við-
bótar kemur svo hækkun á um-
búðum. Þær eru keyptar erlendis
frá, og hækkaði þvi verð þeirra i
hlutfalli við lækkun islenzku
krónunnar, og munaði þar 25 aur-
um á lftra, þegar mjólkin er látin
i hyrnur, en 45 aurum, þegar
mjólkin er i fernum. Fernur eru
hlutfallslega miklu dýrari um-
búðir, enda vandaðri að allri
gerð.
Varðandi kjötið, hefur ekki ver-
ið gerð nein brey ting á þessu, sem
kallað er vinnslu- eða heildsölu-
kostnaður, en aftur á móti hefur
Stóðrekstur. Frá alda öðli hafa islenzkir bændur haft mætur á hestum sinum, alit frá Freyfaxa tii Rúts-
staða-Jarps, þótt á milli þeirra liggi „aldahöf af grónum gröfum”. Aftur á móti hefur meðferð á hross-
um ekki alltaf verið Islendingum til neins sóma, og vafalaust má þar enn ýmislegt betur fara, aö
minnsta kosti sums staðar á iandi okkar.
orðið nokkur breyting á smásölu-
álagningu, þannig að sá hluti
smásöluálagningar, sem er til
þess ætlaður að standa undir
kaupgreiöslum við verzlunina,
hann hækkaði um sama hlutfall
og laun hækkuðu nú fyrsta marz.
Kemur það fram i smásöluverð-
inu.
Gunnar Guðbjartsson.
Timamynd Róbert.
Niðurgreiðslur
— Nú hafa landbúnaðarvörur
verið greiddar niður mjög lengi,
eins og alkunnugt er. Verður þvi
ekki haldið áfram?
— Jú, niðurgreiðslur verða
mjög miklar áfram á vissum
vöruflokkum, en þó voru þær
skertar nokkuð núna. Sú niður-
greiðsla, sem ákveðin var 15.
janúar siðastliðinn jafnaði upp
þær verðlagshækkanir, sem þá
tóku gildi, — hún var felld niður
núna. Var þar um að ræða niður-
greiðslu bæði á kjöti, mjólk og
mjólkurvörum. Einnig var felld
niður sú niðurgreiðsla á mjólk,
sem ákveðin var fyrsta desember
siðast liðinn, og nam tveim krón-
um á litra. Þetta hefur það i för
með sér, að mjólkurverð i smá-
sölu hækkar hlutfallslega miklu
meira núna heldur en á öðrum
vörum, þvi að mjólkin var mikið
niðurgreidd, og er það reyndar
enn, en þessi verðbreyting, sem
verður sex krónur og fimmtán
aurar á litra af mjólk i fernum,
þegar allir þættirnir verða komn-
ir saman — það er hlutfallslega
langmesta hækkun sem verður á
ur þurfa að nota hluta af þvi fé,
sem þeir fá, og á að vera kaup-
greiðsla til þeirra, til þess að
greiða með þvi kjarnfóður, áburð
og aðrar slikar vörur, i meira
mæli en áður, og ná þvi ekki sinu
kaupi út úr afurðaverðinu, eins og
til er ætlazt.
Sama er að segja um fjár-
magnskostnaðinn. Verðlag á vél-
um og húsnæði, bæði yfir fólk,
fénað og vélar, hefur hækkað
mjög mikið undanfarin ár, en það
hafa engar breytingar verið gerð-
ar á þessu sfðan áriö 1968, þótt
fjármagnið, sem þarf að hafa i
þessum hlutum hafi tvöfaldazt,
og i sumum tilfellum enn meira.
Á þessu átti að gera breytingu, til
þess að bændur fengju sitt rétta
kaup út úr verðlagningunni. Þetta
átti að gera fyrsta september
siðast liðinn, en var frestað þá,
eins og ég sagði áðan, og hefur nú
enn verið frestað, þannig að þessi
mál verða ekki tekin til leiðrétt-
ingar fyrr en fyrsta september
næst komandi. Eftir þvi biðum
við, og vonumst eftir að þetta fái
eðlilega afgreiðslu þá.
...þrátt fyrir
batnandi árferði
— Fá nú ekki bændur framan i
sig sömu spurningarnar, sem
jafnan dynja á öðrum stéttum,
þegar þær fá kjör sin lagfærð:
Þurfið þið að vera að þessu? Búið
þið ekki við bantandi árferði og
vaxandi hagsæld?
— Það er alveg rétt, að siðast
liðið ár var tiltölulega gott fyrir
landbúnaðinn. Þó voru óþurrkar
um allt Suður- og Vesturland,
sem töfðu heyskap mjög mikið
og ollu þvi, að hey eru mun lakari
en i venjulegu árferði, og vegna
þess þurfa bændur að nota mjög
mikið af kjarnfóðri með heyjun-
um. En hey eru nokkuð mikil að
vöxtum, svo að ekki eru neinar
horfur á fóðurskorti, eins og var
oft á undanförnum árum. Hér er
og þess að gæta, að kjarnfóður er
nú dýrara en nokkru sinni fyrr, og
þannig verður sú skekkja, sem ég
var að tala um áðan, varðandi
verðlagninguna, hún verður hlut-
fallslega ennþá stærri nú en áður,
og sama má segja um allt annað,
sem lýtur að magntölum i verð-
lagsgrundvellinum. Það má
segja, að sem heild hefur land-
búnaðurinn átt við betri afkomu
að búa nú um hart nær tveggja
ára skeið, en var á árunum þar á
undan, en samt sem áður hefur sú
breyting ekki náð að jafna neitt af
þeim mun, sem var á milli kjara
bænda og annarra stétta áður.
Þetta góða árferði hefur lika ver-
ið hjá öðrum stéttum, þannig að
kjaramismunurinn er hér um bil
nákvæmlega hinn sami og áður
en góðu árin i landbúnaðinum
komu.
Bústærð og
hagkvæmni
— En svo eru aðrar spurningar,
sem menn velta oft fyrir sér — og
ef til vill er endalaust hægt að tala
um:
Er bústærðin eðlileg? Hvaða
stærð búa er hagkvæmust i
rekstri? — Hvað vilt þú segja um
þessa hluti?
— Það hefur ekki farið fram
nein visindaleg athugun á þvi hér
á landi, hvaða bústærð væri hag-
kvæmust, enda fer það að sjálf-
sögðu eftir aðstæðum hvers ein-
staklings og aðstöðu á hverri jörð.
Húsakosturer misjafnlega góður,
ræktað land er misjafnlega mikið
og afkastageta manna er misjöfn
eftir aldri þeirra. En yfirleitt er
þetta nú þannig, að ungu menn-
irnir gera meiri kröfur um fjár-
magnskostnað i vélum, tækjum
og húsum, heldur en rosknir
menn, og fyrir vikið eru hinir
yngri oft i miklum skuldum og
þurfa þvi meira til rekstrarins.
Þeir bændur, sem eldri eru að
Framhald á bls. 19
pokkurri vörutegund að þessu
sihql og stendur það aö verulegu
leyti i sambandi við þessa breyt-
ingu á niðurgreiðslunum.
— Er ekki enn i gildi hið gamla
og góða fyrirkomulag að leyfa
ekki hækkun á þeim birgðum,
sem fyrir eru?
— Þetta hefur verið i reynd
þannig, að birgðir, sem eru hjá
heildsölum — hér að mestu leyti
um kjötbirgðir að ræða — þessar
birgðir eiga að hækka, þvi að
bændur'nir, sem eiga birgðirnar,
eiga að fá kaup sitt i gegnum sölu
á þeim birgðum, sem fyrir eru.
Eins er það, sem þó er reyndar
mjög litið núna, ef eitthvað er til
af ostum og smjöri hjá heildsöl-
um, þá á það að fá sina hlutfalls-
hækkun eins og ný framleiðsla.
Aftur á móti gildir annað um
birgðir, sem eru hjá smásölum.
Þeir hafa fengið þær á lægra
verðinu og þeir mega ekki hækka
þær.
Hvað er
magntala?
— Þú nefndir þarna áðan
magntölur. Ég er ekki viss um að
öllum sé ljóst, hvað þar er átt við.
— Þegar við verðleggjum bú-
vörurnar, er settur upp verðlags-
grundvöllur fyrir tiltekið bú, það
er að segja af ákveðinni stærð.
Það bú, sem miðað er við núna, á
að hafa fjögur hundruð ær eða
tuttugu kýr, og svo er afurða-
magnið miðað við meðaltal af-
urða af sliku búi, eins og það er á
landinu núna um þessar mundir.
Þetta bú þarf ákveðið magn af
rekstrarvörum, og undanfarin ár
hefur þurft að nota meira magn
af t.d. kjarnfóðri og áburði, til
þess að ná þessu meðaltals
afurðamagni, sem verðlagt er,
heldur en tekið hefur verið inn I
verðlagsgrundvöllinn. Ástæða
þessa var kalið og kaldara tiðar-
far á þessum árum. Þetta veldur
svo aftur þeirri skekkju, að bænd-
TÍMINN
11
HÓFN VIÐ
DYRHÓLAEY
ALLT frá þvi siglingar hófust
til Islands var hafnleysi suður-
strandarinnar eitt af vanda-
málum þeirra, sem sjó stunduðu.
Frá Djúpavogi til Faxaflóahafna
var engin örugg hafskipahöfn, og
eins og sagan ber með sér hefur
fjöldi skipa farizt á þessari
strandlengju. Það var þvi gleði-
efni sjófarenda þegar Vest-
mannaeyingar hófust handa um
árið 1920 að byggja hafskipahöfn,
sem hefur verið endurbætt það
mikið, að hún er talin með
öruggustu höfnum landsins.
Það kom þvi brestur i siglinga-
kerfið, þegar byrjaði að gjósa á
Heimaey, og hraunstraumur úr
gignum fór að renna að inn-
siglingu hafnarinnar, svo að um
tima varö að loka höfninni fyrir
hafskipum. Það var þvi ekkert
undur þótt útgerðarmenn i Vest-
mannaeyjum sem eiga stóran
flota, færu að svipast um eftir
hafnaraðstöðu annars staðar, til
þess að gera út báta sina i vetur.
Eyjabúar urðu i skyndi að yfir-
gefa heimili sin og atvinnutæki,
sem hafa skapað þeim mjög
góðar tekjur að undanförnu, svo
að þeir munu vera með tekju-
hæstu mönnum i landinu, auk
þess sem mörg hús þeirra og
heimili hafa eyðilagzt, og horfa
þeir nú af ókunnri strönd i óvissu
framtiðarinnar.
Eyjamenn vilja helzt halda sem
mest hópinn, og fá að mynda
samfélag og stunda sina atvinnu
með liku sniði og áður, en til þess
þurfa þeir hafnaraðstöðu við þau
mið, þar sem þeir hafa veitt áður.
Þar þurfa þeir að geta haft at-
vinnutæki sin og vinna afurðir
sinar, en jafnframt að hafa að-
stöðu til að komast heim til Vest-
manneyja aftur, þegar ástandið
breytist til batnaðar.
Engin hafnaraðstaöa er tilvald-
ári en Dyrhólaey, þar sem hún
liggurnæstEyjunum og miðin eru
þar nærri sem Eyjamenn hafa
stundaö. Vestmannaeyingar eru
frændmargir á þessu svæði, þar
sem meiri hluti þeirra mun vera
fluttur eða ættaður úr Skaftafells-
og Rangárvallasýslum.
Ég hef haft hugboð um að Vest-
manneyingar mundu þurfa
varahöfn, til þess að leita til, ef
náttúruhamfarir ásæktu
Eyjarnar, sem nú er komið á
daginn.
Ég bar þvi tvivegis frá á Fiski-
þingi tillögu um byggingu hafnar
við Dyrhólaey, en fékk litinn
stuðning. Eftir það fór ég á eigin
spýtur að kynna mér skilyrði til
hafnarbyggingar þar og komst að
þeirri niðurstöðu, að hvergi væri
betri hafnarskilyrði við Suður-
land, en við Dyrhólaey, og fara
hér á eftir helztu athuganir
minar:
1. Ekki hefir gos verið á land-
grunninu fram af Dyrhóla-
ey, það sannar Víkurállinn,
þó að allt landgrunnið
sunnanlands sé meira og
minna hraun runnið.
2. Ekki hefir gosið á Mýrdals-
svæðinu siðan á fsöld.
3. Fjöllinn bak við hafnarsvæðið
er fulltryggur varnar-
veggur fyrir hraunrennsli
úr Kötlu.
4. Sterkir straumar vernda
hafnarstæöið fyrir sand-
uppfyllingu.
5. Höfnin liggur vel við fiski-
miðum.
6. Leiðarmerki við höfnina eru
hin fullkomnustu, þar sem
er bæði ljósviti og miðunar-
stöð.
7. Byggingarefni er hið bezta sem
fæst sunnanlands þar sem
er steypumölin í sandinum
milli Dyrhólaeyjar og
Reynisfjalls.
8. Vatn bæði til iðnaðar og neyzlu
er fyrir hendi.
9. Byggingarsvæði er fagurt og
viðlent.
Þessi skilyröi til hafnargeröar
eru öll mjög góð meðmæli með
hafnargerð við Dyrhólaey, jafn-
hliða þvi, sem stutt er til heima-
hafnar t.d. fyrir Vestmanna-
eyinga. Og á þessu svæði hygg ég
að þeir muni óáréttir geta haft
sinar stofnanir eins og þær voru
heima hjá þeim, með góðu sam-
komulagi við núverandi íbúa en
hið gagnstæða víða annars
staðar, þar sem þeir hyrfu inn i
fjöldann.
Við hafnarbyggingu við
Dyrhólaey þarf sanddæluskip,
með 20-24 tommu dælu, og verði
það staðbundið sem hafnartæki,
þar sem búast mætti við, að stöku
sinnum myndist sandrif í hafnar-
mynnið, þess vegna verður skip
að vera á staðnum til þess að fjar-
lægja það.
Mjög hentugt er að hafa
gamlan togara, sem sanddælu-
skip, setja i hann sanddælu og
getur hann byrjað mjög fljótt
með vorinu, og mætti þvi ætla, að
eftir tveggja mánaða vinnu við
byggingu garðsins, mætti fara að
landa þar fiski að sumarlagi, við
Dyrhólaey. Það sem mest þarf að
varast, er að byggja hvergi land-
lasta garða eöa brimbrjóta á
svæðinu frá Kambi að Vik, þar
sem slikt myndi auka stórkost-
lega sandfyllingu og jafnvel eyði-
leggja höfnina.
Lýsing á hafnargerð við
Dyrhólaey
Reynisdrangar eru sannnefndir
verndarvættir Dyrhólahafnar,
þar sem hlutverk þeirra er að
drifa allan sand austan frá til hafs
i austanstraumi, en austur á við i
vestanstraumi. Annars eru öll
sker og drangar við Eyna mestu
moksturs-karlar, þar sem þeir
nota hinn sterka straum, sem
mokstursvél, á hinn mikla sand-
burð, og er sjáanlegur stór
dýptarmunur við alla dranga þar
framundan.
Sterkastur mosksturskarlinn er
þó Kamburinn vestan við
Dyrhólaey, hann hreinsar
stundum allan sand frá eynni að
vestan, þannig að milli hans er
fyrirferðarmikill, verður straum-
röstin sterkari milli kletts og
Kambs, og þess vegna tekst
honum svona vel moksturinn.
Höfnina við Dyrhólaey hef ég
hugsað mér vestan við eyna, með
þvi að gera garð úti Kambinn, frá
landi, sem liggja á frá punti, sem
er ákveðinn 800 m frá eynni að
vestan upp við ströndina, i garð
þennan munu fara um 2 milljónir
rúmmetrar af sandi, en þar af
mun isjórinn flytja 4/5 hluta, eða
80%, en 20% yrði fyrir hleðsla,
mest með sanddælu. Við þennan
garð mundi hin svonefnd innri-
höfn vera að stærð 30 hektarar,
sem ég álit að muni vera góð
sumarhöfn. Við lokun
straumrastar austan við Kamb,
fer sjórinn að hlaöa upp sandi i
hafnargarðinn vegna þess að
sundinu milli eyjar og skers er
lokað. Garður þessi á ekki að
þurfa að kosta meira en 200 millj.
kr. miðað við verðlag um siðustu
áramót.
Ef gera á vetrarhöfn á þessum
stað, þarf að bæta við 2 brim-
brjótum, öðrum bé'inb suður af
hafnarmynninu, með innsiglingu
beggja megin að austan og
vestan, og hinn suðvestan
meginn við hana. Þá er komin
fullkomin hafskipahöfn á
staðnum.
Bygging sumarhafnar á
þessum stað, skapar möguleika
til þess fyrir Vestmannaeyinga að
koma sér upp sumarbúðum við
Dyrhólaey, svo þeir geti á sumrin
búið i þeim, stundað róöra þaðan
— og þegar hringvegur er kominn
kringum landið, skroppið i bil-
ferðir i helgarfrium.
Skrifað 13. febrúar 1973.
Ungur sauðamaður — ef til vili efni I góðan fjárbónda.
Lambær. — A sauðkindinni byggðist afkoma Islendinga öldum saman.
Dyrhólaey séö frá sjó. Mikið hefur veriö rætt og ritað um hafnargerð þar.