Tíminn - 30.10.1973, Síða 9

Þriðjudagur 30. október 1973
TÍMINN
9
fóstureyðinga hér á landi hefði
þýtt um það bil 1100 fóstur-
eyðingar á árinu 1972.
Hvað hefði það kostað þjóðina i
beinum og óbeinum útgjöldum,
þegar höfð er hliðsjón af marg-
fjöldun legudaga á sjúkrahúsum,
(dagjöld á Landsspitalanum eru
ekki undir kr. 5000,00) fjölgun
kvensjúkdómalækna og annars
hjúkrunarliðs, félagsráðgjafa og
annars starfsliðs, samkvæmt
skilgreiningu nefndarinnar á
nauðsynlegri aðstöðu til að fram-
kvæma slikar aðgerðir? Hefði
það ekki verið hlutverk nefndar-
innar að veita óhlutdrægar
upplýsingar um þessi atriði?
Þá má ekki siður spyrja, hvort
þvi gifurlega fjármagni, sem
varið væri til fóstureyðinga, skv.
tillögum nefndarinnar, væri ekki
betur varið til uppbyggingar á
öflugu varnaðarstarfi, sem betur
væri fallið til að leysa þann
félagslega vanda, sem leiðir til
fóstureyðinga. 1 þessu sambandi
skal enn itrekuð ábending
nefndarinnar á bls. 218 og þegar
hefur verið vitnað i hér að
framan: ,,í því skyni að bæta
afkomu einstæðra foreldra og
barnmargra fjölskyldna og fyrir-
byggja þörf fyrir fóstureyðingar
af félagsiegum astæðum leggur
nefndin til....” (leturbreyting
vor). Nefndin virðist þvi vera
sammála þvi, sem vér viljum
leggja höfuðáherzlu á, að leggja
skuli alla áherzlu á öflugt
varnaðarstarf: það sé hið eina
raunhæfa i þessum málum. Það
starf er fyrirbyggjandi og miðar
að þvi að leysa þann félagslega
vanda, sem konan býr við, þrátt
fyrir fóstureyðingu. Rýmkun
fóstureyðingarlöggjafar getur þvi
ekki talizt eðlileg ráðstöfun,
meðan hinn félaglegi vandi er enn
óleystur. Byggjum vér þá skoðun
á þvi grundvallarsjónarmiði, að á
þjóðfélaginu hvili sú skylda að
koma á fót öflugu varnaðarstarfi,
til þess að fóstureyðing sé ætið i
raun algjört neyðarúrræði. Eins
og bent hefur verið á áður,
samkvæmt reynslu annarra
þjóða, er hætta á að rýmkun
fóstureyðingarlöggjafar við
núverandi aðstæður, leiði til þess
að varnaðarstarfið gleymist, þar
sem fóstureyðing sé nærtækasta
leiðin til lausnar á vandanum. Á
þetta jafnt við um einstaklinga,
sem standa andspænis sinu
vandamáli og þjóðfélagið, sem i
orði kveðnu hefur gengizt undir
skuldbindingar varðandi úrbætur
á sviði félagslegra vandamála.
Athugasemdir við vinnu-
brögð nefndarinnar
Þótt vér þannig teljum
rýmkunartillögur nefndarinnar
öþarfar, og umsögn vorri gæti af
þeim sökum verið lokið með
þeirri niðurstöðu, þá verður ekki
hjá þvi komizt að vikja nánar að
nokkrum þáttum greinar-
gerðarinnar. A bls. 9 i greinar-
gerð stendur eftirfarandi:
„Nefndin hefur mótað tillögur
sinar um i hvaða tilvikum fóstur-
eyðingar- skuli heimilar á grund-
velli þeirra niðurstaða, sem
fengizt hafa i eftirrannsókn á
högum kvenna, sem framkvæmd
hefur verið fóstureyðing hjá og
með hliðsjón af þeirri læknis-
fræðilegu reynslu, sem fengizt
hefur varðandi áhættu, sem getur
verið samfara aðgerð i hverju
einstöku tilfelli”.
Samkvæmt þessu er könnun
þessi einn aðalgrundvöllur til-
lagna nefndarinnar um nýja
fóstureyðingarlöggjöf. Spyrja
mætti hvort hér sé ekki byggt á
alltof veikum grundvelli, þar sem
sá hópur kvenna, sem könnunin
nær til, sé mjög sérstæður og
fjarri þvi að vera sambærilegur
við þann hóp kvenna, sem ætla
má að myndi helzt hagnýta sér
hina nýju löggjöf.
Benda má á, að i viðmiðunar-
hópi nefndarinnar var engin kona
yngri en tvitug, sbr. töflu 3 á bls.
51, á aldrinum 20-24 aðeins 3,9%
könnunarhópsins, en 84,3% 30 ára
og eldri. Aðeins 4 konur eða 5,3%
ógiftar og engin þeirra undir 25
ára aldri. 88.5% kvennanna áttu 3
börn eða fleiri. Ýmislegt fleira
kemur fram, sem undirstrikar
sérstöðu þessar? kvenna, en
þessar upplýsingar ættu að
nægja, einkum þegar haft er i
huga, að árin 1966-1970 svara
mæður á aldrinum 16-19 ára fyrir
51.8% af heildarfæðingum. Enn-
fremur voru 54,9% af ógiftum
barnshafandi konum, sem komu
til skoðunar i mæðradeild Heilsu-
verndarstöðvarinnar i Reykjavik
á timabilinu nóv. — jan. 1969 á
aldrinum 15-19 ára, sbr. bls. 81
greinagerðar.
Ætlamá ,,að stór hluti umsókna
um fóstureyðingar samkvæmt
hinni nýju löggjöf, kæmi frá mun
yngri konum en könn unin nær til,
enda er það reynsla annarra
þjóða. Virðist það vera mjög
mikill ljóður á ráði nefndarinnar,
að hún telur sér fært að heimfæra
niðurstöður könnunar á högum
mjög sérstæðs hóps yfir á hóp
kvenna, sem augljóslega býr við
allt aðrar aðstæður. Astæða er til
að benda á, að i þessum hópi er að
finna langflestar frumbyrjur.
Ætla má að fóstureyðing geti haft
varanlegri áhrif á frumbyrjur,
bæði likamlega og andlega,
heldur en fjölbyrjur.
Ýmislegt fleira má að vinnu-
brögðum finna, t.d. hvers vegna
var ekki gerð samsvarandi
könnun hjá þeim konum, sem var
synjað um fóstureyðingu, sem
nefndin taldi þó nauðsynlegt?
Hver hefði niðurstaðan slikrar
könnunar verið? Að lokum skal
áréttað, að það vekur furðu, að
nefndin skuli telja sér fært að
byggja tillögur um i hvaða tilfell-
um fóstureyðing skuli heimiluð á
niðurstöðum könnunar hjá svo
sérstæðum hóp og án nokkurs
samanburðar.
Fóstureyöing
Vér höfum i þessu áliti talið
fóstureyðingu neyðarúrræði. 1 þvi
efni erum vér sammála nefnd-
inni. Nefndin skýrir þessa afstöðu
sina til fóstureyðinga með þvi að
hér sé um læknisaðgerð að ræða,
sem geti haft áhættu i för með sér
og sé allkostnaðarsöm getnaðar-
vörn fyrir þjóðfélagið sbr. bls. 7-8.
Þessi skýring nefndarinnar er
að voru áliti ófullnægjandi. Vér
fáum ekki séð, að fram hjá þvi
verði gengið, að fóstureyðing sé
að taka lif, sem hefur að öðru
jöfnu alla eiginleika til að taka út
þroska sem mannleg vera. Eins
og vikið er að her að framan er
helgi mannlegs lifs ekki aðeins
einn af hyrningarsteinum krist-
innar lifsskoðunar, heidur verð-
mæti, sem allar siðmenntaðar
þjóðar meta flestu öðru meir sbr.
Mannréttindayfirlýsingu Sam-
einuðu þjóðanna 3. grein „Allir
menn eiga rétt til lifs, frelsis og
mannhelgi”. Ve’r höldum þvi
jafnframt fram að ákvæði um
mannréttindi verði ekki numin úr
tengslum við réttindi fóstursins,
enda ma minna á yfirlýsingu
Sameinuðu þjóðanna um rétt
barna, en þar segir i 4. grein, að
barnið skuli njóta sérstakrar um -
önnunar og verndar jafnt fyrir
sem eftir fæðingu.
í þessu sambandi er ástæða til
að benda á, að nefndin vitnar i
þessa sömu grein yfirlýsingar-
inar á bls. 211, án þess að geta um
þennan rétt barnsins i móður-
kviði. Nefndin hefur ekki séð
ástæðu til að fjalla um rétt fósturs
til lifs, en leggur hins vegar mikla
áherzlu á rétt fósturs til að fæðast
velkomið i þennan heim. Virðist i
þessu efni gæta nokkurrar mót-
sagnar i málflutningi nefndar-
innar, þar sem hún gerir aðeins
ráð fyrir rétti fóstursins, þegar
það þjónar rökstuðningi hennar
fyrir frálsari fóstureyðingum.
Vér fáum með engu móti skilið
hvernig það má fara saman, að
fóstur hafi aðeins rétt til að
fæðast þegar það er velkomið i
heiminn, en almennur réttur
fósturs til að fæðast er ekki
virtur.
Það er með ólikindum að f jallað
sé um nýja fóstureyðingarlöggjöf
og henni fylgt úr hlaði með mjög
itarlegri greinargerð, án þess að
ræða rétt fóstursins og gera sér
jafnframt grein fyrir hvaða áhrif
sá réttur hafi á meðferð málsins i
heild sinni.
Frumvarp nefndarinnar
um fóstureyöingar
I 9. grein lagafrumvarpsins eru
ákvæði um hvenær fóstureyðing
sé heimil.
Töluliður 1. að ósk konu.
„Ákvæði, sem veita konu rétt til
fóstureyðingar, án þess aðhún
þurfi að skýra frá einhverum
ástæðum fyrir fóstureyðingunni,
er það lengsta, sem hægt er að
ganga við rýmkun löggjafar um
fóstureyðingar, (ef ekki er
meðtalið afnám allrar fóstur-
eyðingarlöggjafar.)” (bls. 156)
Samkvæmt þessum orðum
nefndarinnar telur hún rétt að
ganga eins langt i þessu máli og
frekast er unnt til að tryggja
frjálsan ákvörðunarrétt kon-
unnar. Hins vegar leggur nefndin
mikla áherzlu á, að fóstureyðing
sé ætið neyðarúrræði. Vér fáum
ekki séð, hvernig sú skoðun geti
samrýmzt þessum tillögum
nefndarinnar, þar sem konan
þarf ekki að færa fram full-
nægjandi ástæðu fyrir aðgerðinni.
Sbr. skilgreiningu á tilefni fóstur-
eyðingar bls 168.
Mun þyngra er hins vegar á
metunum, að samkvæmt þessum
-tillögum er engin grein gerð fyrir
þvi, hvaða aðili á að gæta réttar
fóstursins. Erum vér eindregið
þeirrar skoðunar að vernda beri
frjálsan ákvörðunarrétt einstakl-
inga. A það ber þó að lita, að frelsi
einstaklings i mannlegu samfél.
eru ætið takmörk sett, og al-
mennri löggjöf er fyrst og fremst
ætlað að tryggja gagnkvæman
rétt einstaklinganna. t löggjöf um
fóstureyðingar á þetta sjónarmið
tvimælalaust að koma fram i þvi,
að tekið sé fyllsta tillit til réttar
konunnar og réttar fóstursins. t
þessum tölulið 9. greinar laga-
frumvarpsins er réttar fóstursins
ekki gætt, þar sem aðeins er gert
að skilyrði, að aðgerðin sé fram-
kvæmd fyrir lok. 12 viku
meðgöngu, og að konan hafi hlotið
fræðslu um áhættu samfara
aðgerð og um félagslega aðstoð.
Það er álit vort, að löggjöf um
fóstureyðingu, sem virðir að vett-
ugi rétt fóstursins gangii berhögg
við kristna lifsskoðun og almenna
skoðun á mannréttindum.
Töluliður 2. að læknisráði.
Vér leggjum þann skilning i
þennan tölulið lagafrumvarpsins,
að hann sé að verulegu leyti i
samræmi við anda núverandi
löggjafar. Þó að samkvæmt
þessari grein sé fóstureyðing i
vissum tilfellum heimil vegna
félagslegra ástæðna, þá skiljum
vér það svo, að mjög erfiðar
félagslegar ástæður verði vart
greindar frá heilsufarsástæðum
sbr. skilgr. á bls. 168 „Medical —
Social”.
Augljóst er, að við hugsanlega
framkvæmd á þessum tölulið, er
gert ráð fyrir, að tekið sér tillit til
fjölmargra þátta, er varða
heilsufarsástæður konunnar og
fóstursins, ásamt félagslegum
aðstæðum. Viljum vér undir-
strika, að við ákvörðun verði
tekið tillit til réttar fósturs, svo og
réttar konunnar og fjölskyldu
hennar.
VI. Ráðgjöf og
félagsleg aðstoö
6. gr. lagafrumvarpsins hljóðar
svo: „Ráðgjöf fyrir fólk, sem
ihugar fóstureyðingu eða ófrjó-
semisaðgerð tekur til þess, sem
hér segir:
1. Læknishjálp.
2. Þungunarprófanir
3. Ráðgjafar og stuðningsviðtöl
4. Félagslega aðstoö
5 Aðstoð við umsókn og tilvísun til
sjúkrahúss”.
Um þessa grein segir svo i
athugasemdum: „Greinin út-
skýrir nánar i hverju ráðgjöf
fyrir fólk, sem ihugar fóstur-
eyðingu eða ófrjósemisaðgerð sé
fólgin. Megináherzlu skalleggja á
ráðgjafar- og stuðningsviðtöl.
Nefndin álitur, að fóstureyðing
hljóti ailtaf að vera neyðarúrræði
fyrir hverja konu. Beri þvi að
athuga gaumgæfilega mögu-
leikana á þvi, að konan ali barn
það, sem hún gengur með. Sér-
staklega er nauðsynlegt að aftra
þvi, að konan leiðist ut i fóstur-
eyðingu vegna fjárhagsástæðna
eða utanaðkomandi þvingunar.
Ber þvi að veita konunni alla þá
félagslegu aðstoð, sem i boði er,
til að hjálpa henni til að fæða
barnið og annast það.”
Samkvæmt þessari athuga-
semd útskýrir 6. gr. i hveru þessi
ráðgjöf sé fólgin, en eins og sjá
máhérað ofan er fjarri þvi að um
útskýringu sé að ræða, heldur
aðeins upptalning á þáttum ráð
gjafar, án nokkurrar skil-
greiningar. Af þessum þáttum
leggur nefndin áðalaherzlu á ráð-
gjafar og stuðningsviðtöl, en i
hverju er það fólgið? Við lestur
greinargerðarinnar höfum vér
'orðið litils visari um innihald
þessa þáttar, nema hvað á bls. 202
segir svo: „Hlutlaus ráðgjöf og
fræðsla skal veitt i þeim tilgangi
að auðvelda umsækjendum að
taka ákvörðun, sem reynist bezt i
framtiðinni. Konunni og karlinum
gefst i viðtölum við félagsráð-
gjafa og lækni kostur á að ræða
málið frá heilsufarslegu, félags-
legu og tilfinningalegu sjónar-
miði”.
Við nánari athugun kemur i
ljós, að ráðgjöfin á fyrst og
fremst að fjalla um möguleika á
félagslegri og f járhagslegri
aðstoð, sem stendur verðandi for-
eldri til boða i þjóðfélaginu, en
ekki er gert ráð fyrir að leysa
þann vanda, sem leiðir til
umsóknar um fóstureyðingu.
Nefndin gerir sér hins vegar
grein fyrir þvi, að unnt sé að leysa
þann vanda, enda leggur hún til
að ráðgjafaþjónustan geti veitt
slika aðstoð, en skyldar hana ekki
tilþess, sbr.bls 205: „Ráðgjafar-
þjónustan skal skipulögð og starf-
rækt þannig, að hún geti veitt
hjónum og einstaklingum aðstoð i
sambandi við kynlifs- og samlifs-
vandamál. 1 starfinu skal lögð
áherzla á fjölskyldumeðferð,
þegar fólk leitar aðstoðar vegna
vandamála i fjölskyldulifi.”
Sú áherzla sem hér kemur fram
á ráðgjöf fyrir fólk, sem ihugar
fóstureyðingu, er sannarlega
lofsverð, og má vist fullyrða, að
mjög hafi skort á þennan hátt við
framkvæmd núgildandi laga um
fóstureyðingar. Einnig ber að
meta að veitt ráðgjöf skuli vera
óhlutdræg.En hvað felst i hug-
takinu óhlutdræg ráðgjöf, þegar
um fóstureyðingu er að ræða?
Almennt felst i óhlutdrægni að
tekið sé tillit til allra þátta, sem
hugsanlega koma til skoðunar á
einu máli, áður en endanleg
niðurstaða fæst. Óhlutdræg ráð-
gjöf um fóstureyðingu á að voru
mati á sama hátt að fela i sér
nákvæma sundurgreiningu á
þeim þáttum, sem lúta að þessari
aðgerð. t meðförum nefndarinnar
er i mismunandi löngu máli vikið
að ýmsum þáttum, er hér koma
til greina t.d. heilsufarsástæðum
konunnar og fóstursins, félags-
legum ástæðum margs konar,
rétti konunnar til sjálf-
ákvörðunar. En nefndin leiðir
algjörlega hjá sér að fjalla um
rétt fóstursins, sem taka beri
óhlutdræga afstöðu til, og er þó
staðreynd fóstursins mun
áþreifanlegri veruleiki en ýmsir
aðrir þættir sem koma til ræki
legrar skoðunar. Lif fóstursins er
altént ekki veigaminni staðreynd
en svo, að vitundin um það gefur
konunni tilefni til að leita ráð-
gjafar Hvaða gildi hefur þetta lif?
Þeirri spurningu svarar nefndin
ekki, en öll meðferð hennar gefur
tilefni til að ætla, að helzt vildi
hún mega þegja það i hel.
önnur hlið óhlutl. ráðgjafar
lýtur að virðingu fyrir skoðunum
þess, sem ráðgjafarinnar á að
njóta. Nefndin virðist algjörlega
sniðganga þann möguleika. að
kona, sem ihugar fóstureyðingu
og leitar ráðgjafar, beri i brjósti
spurningar sem eru af trúar og
siöferðislegum rótum runnar.
Felur ekki krafan um óhlutdræga
ráðgjöf i sér, að virða beri rétt
slikrar konu til að meta þann
vanda, sem hún stendur frammi
fyrir, i ljósi hennar eigin trúar-
sannfæringar? A hún ekki jafn-
framt heimtingu á að fá að ræða
þann þátt málsins við aðila, sem
er liklegri til að skilja tilfinningar
hennar að þessu leyti en læknir-
inn og félagsráðgjafinn, t.d. við
prest? Væri ekki kröfunni um
óhlutdræga ráðgjöf betur borgið i
höndum teymis, sem skipað væri
lækni, félagsráðgjafa, hjúkrunar-
konu og presti, heldur en tillögur
nefndarinnar gera ráð fyrir?
Nefndin sjálf tekur eindregna
afstöðu gegn þeim, sem eru á
annarri skoðun, og gætir þá ekki
óhlutdrægni, sbr. bls. 203: „Sumt
starfsfólk á erfitt með að sætta
sig við fóstureyðingar af siðferði-
legum og trúarlegum ástæðum.
Ef ekki verður úr bætt, er rétt að
hlifa þvi við þátttöku i þessu
starfi. Oft eiga þó þessar tilfinn-
ingar rætur sinar að rekja til
skorts á fræðslu og vöntun á sál-
fræðimenntun og úr þvi má bæta
með fræðslufundum á stofnunum,
þar sem öllu starfsfólki gefst
kostur á að láta skoðanir sinar i
ljós og ræða viðbrögð sin og erfið-
leika i sambandi við fóstur-
eyðingar”. (leturbreyting vor),
og bls. 187 — 88: „Læknar og
hjúkrunarlið hefir sina persónu-
legu lifsskoðun, trú og siðfræði,
sem stundum er andstætt fóstur-
eyðingum. Það eru og verða
hjúkrunarkonur, sem ekki fella
sig við að hjúkra konum, sem
lenda i þvi, að fóstureyðing sé
gerð, og verður stundum ekki hjá
þvi komizt, að þær láta það meira
eða minna i ljós við sjúklinginn.
Þetta er vandamál, sem er farið
að bera töluvert á i þeim löndum,
sem hafa mjög frjálsa fóstur-
eyðingalöggjöf og er óverjandi
ástand. Framkvæmd aðgerðar
getur þá orðið erfiðleikum bundin
fyrir lækninn, sem þó hefur
siðferðilega gengizt inn á að
framkvæma fóstureyðingu. Ef
hjúkrunarlið ekki vill aðstoða eða
hjúkra I svona tilfellum, sem eru
andstæð samvizku þeirra og trú,
verður að fá til þess þá hjálp, sem
vill gera það”. (leturbreyting
vor)
Hvaðan kemur nefndinni réttur
til að setjast á dómarastól og
dæma andstæðar skoðanir óverj-
andi og jafnvel fávizku? Ef gæta
a óhlutdrægni verður að virða
andstæðar skoðanir og sætta sig
við þær án fordæmingar, en þetta
yfirsézt nefndinni.
Fræösla
Vér álitum, að hér sé komið að
einum mikilvægum þætti þess
varnaðarstarfs, sem ætti að
draga úr þörf á fóstureyðingum.
Eins og nefndin réttilega gefur i
skyn, er full ástæða til að forðast,
að þessi fræðsla verði einskorðuð
við tæknilega hlið kynlifsins. Vér
leggjum áhezlu á að þessi fræðsla
verði tengd fjölskyldu- og sam-
félagsfræðslu, þar sem fyllsta
tillit sé tekið til siðferðislegrar
ábyrgðar einstaklingsins i sam-
skiptum hans við náungann. 1 þvi
sambandi teljum vér nauð-
synlegt, að þessi lræðsla sé ekki
aðeins felld inn i kennslu i
náttúrufræði, heldur einnig i
kristinfræði og samfélagsfræði.
Einnig þarf að hyggja að þessu
máli, þegar sett verða lög og
reglugerðir um fullorðinsfræðslu.
Ályktunarorð.
Allt fram á vora daga hefur
fóstureyðingarlöggjöf endur-
speglað það grundvallarsjónar-
mið, að þjóðfélaginu beri skylda
til að standa vörð um rétt
fóstursins. Þessi réttur hefur
verið talinn vera i órofa tengslum
við helgi mannlegs lifs. Með réttu
hefur fóstureyðing verið talin
algjört neyðarúrræði. En nú
horfir svo við þegar stefnt er að
þvi að ganga eins langt og unnt er
við rýmkun löggjafar um fóstur-
eyðingar, svo notuð séu orð
nefndarinnar sjálfrar um hennar
eigin verk, að þessi óvéfengjan-
legi réttur fóstursins er virtur að
vettugi. Oll afstaða vor til þessa
máls, eins og hún hefur verið
reifuð hér að framan, byggist á
þeirri sannfæringu, að litils-
virðing á rétti þess lifs, sem
kviknað hefur i móðurkviði,
marki ekki spor i átt til aukins
frelsis og bættra mannréttinda.
Þvert^á móti álitum vér að með
litilsvirðingu á rétti fóstursins til
lifs sé gengið lengra til móts við
öfl, er vilja svipta einstakling og
þjóðfélag þeirri ábyrgð, sem
gefur lifinu gildi.
RAFKERFIÐ

IILÖSSI
s
P
Skipholti 35 • Simar.
8-13-50 verzlun • 8-13-51 • verkstæði • 8-13-52 skrifstofa