Tíminn - 12.05.1974, Blaðsíða 3

Sunnudagur 12. mai 1974.
TÍMINN
3
Ræðuhöld
og reykelsi
Tónlist: Þorkell Sigurbjörnsson
Leiktjöld: Sigurjón Jóhannsson
Búningar: Lórus Ingólfsson
Leikstjórn: Gunnar Eyjólfsson
Söngstjórn: Carl Billich
ÞJÓÐLEIKHUSIÐ
Jón Arason
Sjónleikur í
fjórum þóttum
eftir
AAatthías
Jochumsson
í leikgerð
Gunnars
Eyjólfssonar
Mælska Matthiasar Jochums-
sonar er með ólikindum. Hún er
ákaflega hrifandi, þegar honum
tekst bezt upp eins og i fjórða at-
riði (eða sýningu) annars þ.átt-
ar, er aðalpersónan mælir þessi
orð: ...,,0g hér stend ég, hinn
gamli Jón Arason, frá Hólum,
yzta og minnsta biskupsdómi
allrar kristninnar, sá eini
biskup á Norðurlöndum, sem
ekki hefur kné sin beygt fyrir
Belzibúl, sem einn þori að
segja: nei, þótt allir segi já. Hér
sjáið þér hinn siðasta kaþólska
biskup á þessu landi, hvitan og
lotinn, rægðan, dómfelldan,
fyrirdæmdan, útlægan!
o.s.frv....”. eða i öðru atriði
fimmta þáttar, þegar sama per-
sóna er að verja kirkju sina og
kenningu fyrir sira Sveini og
segir þá m.a. „Fipa mig ekki! —
Kirkjan er fimmtán alda gamall
guðspja llam aður, postuli,
pislarvottur, spekingur, löggjafi
og drottnari, sem jafn lengi hef-
ur lært við háskóla Drottins
heilaga anda. Hún kann að
hrasa eins og Pétur, en hún átt-
ar sig aftur og sér sinn Drottin,
henni verða mismæli, en hún
leiðréttir sjálf sin orð, þvi sál
hennar er sannleikans andi.
Hún getur sjúknað, villzt um
stund og orðið hrelld og hrædd,
en hún reisir sig æ aftur og rétt-
ir, og er þá ung og spánný, þvi
að hennar andi er sannleikans,
hún elskar ljósið, er ljósið, lifið,
saltið —” eða þegar Þórunn,
biskupsdóttir, lýsir söknuði sin-
um með svofelldum orðum i
fyrsta atriði fjórða þáttar:
„...Kona, sem ekki elskar, er
engin kona, hún er ekki neitt. —
Nú er ég norðrið, sem er dautt
án sólarinnar. Komdu úr suðr-
inu, sól, með ljósið, hann föður
minn, lifið, hann unnusta minn,
og vorið og sumarið, báða þá
bræður mina!” og enn fleiri
dæmi i þá veru eru sjálfsagt
auðfundin i metnaðarfyllsta og
viðamesta leikriti séra Matthi,-
asar.
Leikskáldið missir á hinn bóg-
inn ekki sjaldan taumhaldið á
gammi sinu sem geisar þá
stjórnlaust og stefnulaust út um
viðan völl, lcsandanum til litils
gamans eða afþreyingar.
Stundum berst þjóðskáldið eins
og hvert annað rekald með
flaumi orða sinna, sem vilja
helzti oft færa heilar eða hálfar
hugsanir i kaf. Hefði Matthias
verið gætnari maður, gjörhug-
ulli og andófsharðari, hefði allt
farið á betri og farsælli veg.
Hefði hann aðeins getað los nað
endrum og eins úr iðukastinu
eða ef honum hefði af tilviljun
skilað upp á þurra eyri, þar sem
hann hefði verið tilneyddur til
að biðleika i orðvana, en hollu
aðgerðarleysi um hrið, hefði
það getað orðið honum til frjórri
ihugunar og notadrýgri heila-
brota en raun var á.
Hvað vakir i raun og veru
fyrir séra Matthiasi? Ætla
mætti, að það væri annað og
meira en að endursegja merki-
lega kafla úr sögu þjóðarinnar
— kafla, sem auk heldur hljóta
að vera sérhverjum sæmilega
læsum íslendingi kunnugir og
hjartfólgnir i senn. 1 leikritinu
um Jón Arason er hvorki fólginn
nýr sögulegur skilningur, gegn-
lýsing né krufning. Það skortir
þvi sárlega bakþanka, „undir-
hyggju” (orð' er notað hér i já-
kvæðari merkingu en almennt
gerist) og rétta undirstöðu, sem
léði þvi dýpt, vidd og styrk eða
með öðrum orðum þá eiginleika
er ekkert sannfagurt og stór-
brotið leikhúsverk má án vera.
Sálarlifslýsingar höfundar eru
flestar svo nálægt yfirborðinu,
að naumast er hægt að tala um
djúpar hræringar i þvi tilviki.
Byggingu sjónleiksins er ým-
issa bóta vant. Rás atburða er
ekki markaður þröngur og af-
markaður farvegur, heldur fell-
ur ailt i sibreytilegum kvislum
eins og Skeiðará yfir sinn sand.
Vel á minnzt, orðaflaumur
Matthiasar er alls ekki ósvipað-
ur meiri háttar jökulhlaupi. Ef
gamla griska reglan um að láta
allt gerast á einum og sama stað
hefði aðeins verið virt, hefði
leikurinn áreiðanlega orðið
samfelldari heild eða meitlaðri
skáldskapur. Hefði til að mynda
ekki verið þjóðráð að láta leik-
inn bæði byrja og enda i Skál-
holti? Við það hefði sitthvað
komizt i listilega farsælla horf
og innviðirnir styrkzt til muna.
1 leikskránni kemst þjóðleik-
hússtjóri m.a. svo að orði:
„Fræðingar munu geta fundið
ýmsa galla á b yggingu leiksins
og gerð... o.s.frv. ...” Hér er
óbeint látið i veðri vaka, að
menn viti um gallana, en vilji
hins vegar ekki benda á þá eða
halda þeim á loft. Hefði það ekki
veriðhægur vandi fyrir sérlærð-
asta fræðinginn að greina frá
þeim lið fyrir lið?
Allvel hefur höfundi tekizt að
ljá Marteini Einarssyni og eftir-
töldum börnum Jóns, Þórunni,
Ara og Birni, séreinkenni og á-
kveðið svipmót. Að minu viti er
lýsingin á aðalpersónunni hins
vegar helzti einhæf og ein-
strengingsleg. Mikið hefði sú
persóna vaxið við það eitt að
gera skapgerð hennar úr fleiri
ólikum þáttum. Of mörgum orð-
um er eytt I það að lýsa Hóla-
biskupi sem óstýrilátum ribb-
alda og oflátungi, sem nærist
nærri einvörðungu á sjálfshóli
og hégóma. Við aukapersónur
er litil sem engin rækt lögð,
enda eru þær yfirleitt bæði svip-
lausar og atkvæðalitlar.
Eðlileg orðaskipti eða samtöl
fyrirfinnast hér engin. Leikper-
sónur ræðast ekki við eins og i
venjulegu leikriti heldur flytja
þær ræður hver i kapp við aðra.
Ræðutimanum er að visu ákaf-
lega óréttlátlega skipt, þar sem
Hólabiskup einokar hann að
mestu leyti i krafti embættis
sins og valds eða eins og Einar
Hjörleifsson Kvaran orðar það i
snjöllum ritdómi, sem birtist i
tsafold 10. okt. árið 1900: „En
auðvitað tekur Jón Arason að
jafnaði orðið af hverjum, sem
hann talar við, á likan hátt eins
og leikhetjur Byrons gera, svo
að það, sem aðrir eru þá látnir
segja, verður litið annað en inn-
skot i ræður þær, sem hann flyt-
ur. Og er það ein sönnun þess,
að þó að M.J. sé mikið skáld, þá
er hann ekki leikskáld”.
Úr þvi að ég minntist á Einar
H. Kvaran er ekki úr vegi að
vitna i aðra málsgrein úr rit-
dómi hans. Þar stendur: „En að
þvi, er til formsins kejnur, verð-
ur aðalgalli ritsins sjálfsagt sá,
hve litið samband er á milli
samræðnanna og athafnanna.
Það er svo sjaldan, að það, sem
sagt er, hefir nokkur áhrif,
verður tilefni til nokkurrar at-
hafnar. Samtölin likjast þvi
fremur, að vera eyðufyllir milli
stórræðanna”.
Þvi hefur verið ákaft fjölmiðl-
að, að Jón Arason sé viðamesta
og mannfrekasta sýning Þjóð-
leikhússins til þessa og er þá ó-
beint gefið i skyn, að slikt sé
einskonar trygging fyrir list-
gæðum. Fjöldi leikenda er ekki
endilega sýningu til farsældar
og listræns framdráttar. Magn
eða mannfjöldi helzt ekki alltaf i
hendur við gæði og listfengi. A
þvi vill tiðum vera mikill mis-
brestur eins og ýmis átakanleg
dæmi sýna og þar á meðal
Landið gleymda vansællar
minningar.
Leikstjórinn, Gunnar Eyjólfs-
son, hefur unnið verk sitt af
dugnaði og áhuga, einurð og ó-
bilandi trú á málefnið og með-
ferð höfundar á þvi. Við hljótum
að vera sviðhæfingarmanninum
þakklát fyrir að hafa dregið efn-
ið rækilega saman eða með öðr-
um orðum fellt niður langa
kafla, sem eru til einskis annars
en trafala og ama. En enda þótt
styttingarnar séu allar til stór-
bóta. megna þær vitanl. ekki að
breyta kjarna leiksins og bæta.
Trúin er sögð flytja fjöll, en
henni er hins vegar um megn að
blása verulega ferskum anda i
verk, sem er með fjarskalega
litlu lifsmarki fyrir.
Margt er gert bæði til augna-
gamans og eyrnayndis og þar er
ekkert til sparað. Sjaldan hefur
verið borið meira i leiktjöld,
tréskurð, búninga eða með öðr-
um orðum alian ytri leikbúnað.
Það er þeim mun meira
ánægjuefni að geta vottað, að
tilkostnaður og listfengi vegi
hér salt sem það er sjaldséðara
fyrirbæri. Sigurjón Jóhannsson,
Lárus Ingólfsson, Jón Bene-
diktsson og Bjarni Stefánsson
eiga allir riflegar þakkir skildar
hver fyrir sinn skerf svo og
þjóðleikhúskórinn fyrir sina
ágætu frammistöðu.
Leikstjórinn fylkir yfirleitt
liði sinu af hyggindum og út-
sjónarsemi, enda ber fjöldaleik-
ur af einstaklingsframtaki i
þessari „sögulegu” sýningu.
Lokaatriðið er til að mynda ó-
gleymanlegt i kyrrlátri reisn
sinni og stilfestu. Gunnari
Eyjólfssyni hefur á hinn bóginn
tekizt miður að laða fram beztu
hæfileika aðalleikendanna, sem
er ef til vill ekki nema vonlegt
eins og allt er i pottinn búið.
Þótt Rúrik Haraldsson láti að
vísu mikið að sér kveða, er
biskupinn kveður syni sina
hinztu kveðju, en þó einkum i
atriðinu, þegar hann ræðir við
framliðna fyrirrennara sina,
( sem er um leið leikstjórnar-
legt afrek), gerir hann ýmsu
öðru heldur slæleg skil og
flaustursleg eins og t.d. þeim
ræðum, sem vitnað er i i upp-
hafi þessa máls. Þar er hann
m.a. of hraðmæltur. Túlkun
Rúriks skortir svo greinilega al-
vöruþunga og stilfestu i ein-
stökum mikilvægum atriðum,
að menn geta ekki varizt þeirri
hugsun, að hér sé unnið með
hálfum huga og hangandi hendi.
Þótt Hákoni Waage séu mis
lagðar hendur á hann enguað
siður nokkrar virðingarverðar
leikstundir. Jafnbeztu tilþrif
sýna þau Gisli Alfreðsson.
Sunna Borg og Sigmundur örn
Arngrimsson. Frammistaða
annarra leikenda gefur ekki til-
efni til sérstakra ummæla.
Ég hygg, að i eftirfarandi orð-
um Einars H. Kvaran sé fólginn
allur sannleikurinn um Matthi-
as Jochumsson sem leikskáld:
„Fyrir hvern mun vill hið ágæta
ljóðskáld vort vera leikskáld
jafnframl En naumast getum
vér öðru trúað en að það verði
dómur bókmenntasögunnar is-
lenzku á ókomnum timum. að
þess hafi honurn verið varnað”.
R-vik 30. april
Halldór Þorsteinsson
Certina-DS:
úrið,
sem þolir
sitt af hverju!

Certina-DS, algjodega áreiöanlegt úr, sem
þolir gifurleg hogg, hita og luilda, i mikilli
hæö og á rmkiu dýpi, valn gufu. lyk
jgvxæt jpi-'nj jp.t
fsZ r
i s r
Oj
lilllllllililill!||i|l||||llill#. I
■!i:iii:i!iaaiiiij|j!jiijáa!!!
Cei'.ma kurlii i'réres SA Grenrhén/S^itzcrland
Meó DS (DS merkir "double security"
tvöfallt öryggi) hefur Certina framleitt
einstakt armbandsúr, úr sem eru i fullri •
notkun þegar önnur stöóvast. Llr fyrir þá,
sem bjóða hættunum byrginn, hafa
ævintýrablóó i æóum, taka áhættur, sýna
áræóni og hugrekki, þá sem eru kröfu-
harðir vió sjálfa sig.
Hiö sérstæöa
DS byggingarlag. Certina-DS lætur sér
ekki nægja venjulega höggdeyfa til
verndar jafnvæginu Certina hefur til vió-
bótar mjög teygjanlega fjöórun. sem
verndar allt '-erkió Þaó má segja. aö þaó
fljóti innan i kassanum fyrir tiistilii sérstaks
höggdeyfikerfis, sem' er utan um verkið.
Þanmg hefur Ceitma-DS fengió auknefnió
sterkasta ur i heimi