Tíminn - 01.11.1974, Qupperneq 13

Föstudagur 1. nóvember 1974.
TÍMINN
13
Sveinn Benediktsson:
Þvættingi um sölu á
loðnumjöli svarað
Verðþróun á loðnumjölsmörkuðum
Verð á islenzkum sjávar-
afurðum hefur jafnan verið
óstöðugt, og er verð á fiskmjöli
þar engin undantekning, siður en
svo.
Verðsveiflur á loðnumjöli og
loðnulýsi urðu með eindæmum
miklar á árunum 1972 og 1973.
Á árinu 1974 fór verðið
lækkandi á loðnumjöli allt frá
ársbyrjun. Margir vildu halda
dauðahaldi i verðið eins og það
hafði verið hæst á árinu 1973. Sá
misskilningur varð rikjandi, að
islenzkir framleiðendur og yfir-
völd hér á landi gætu selt mjölið á
kostnaðarverði, eða þvi verði,
sem þeir ákvæðu sjálfir, án tillits
til markaðsverðs erlendis.
A erlendum mörkuðum er, að
sjálfsögðu við, að etja samkeppni
frá mörgum aðilum, sem bjóða
fram hliðstæða vöru á markaðs-
verði.
Verðið á fiskmjöli hafði náð
hámarki um 10.20 dollara fyrir
proteineiningu i tonni tvisvar á
árinu 1973, i um það bil einn og
hálfan mánuð i hvort sinn.
t seinna skiptið stafaði hækkun-
in af oliukreppunni og algeru
veiðibanni i Perú fram i marz
1974.
Þess hafði verið vænzt, að Pól-
verjar yrðu aðalkaupendur
loðnumjöls frá íslandi, sem
framleitt myndi verða á loðnu
vertiðinni 1974, eins og þeir höfðu
verið á árinu 1973, Þetta fór þó á
annan veg.
Pólverjar skáru niður áætlun
um innflutning til landsins á fisk-
mjöli á árinu 1974 úr 300 þúsund
tonnum niður i 160 þúsund tonn.
Talið var, að þessi niðurskurður
væri gerður vegna gjaldeyris-
skorts og ástandsins innanlands i
Póllandi.
Þrátt fyrir minnkandi kaup á
fiskmjöli, buðust Pólverjar til
þess að kaupa allt það loðnumjöl,
sem tslendingar vildu selja þeim
af framleiðslu ársins 1974.
Minna varð úr kaupunum en
efni stóðu til. Leiddi það til
stórtjóns fyrir islenzka fram-
leiðendur loðnumjöls og landið i
heild.
Astæðurnar fyrir þvi, aðsvo illa
tókst til, eru raktar siðar i þessari
grein.
Kemur Hörður Guðmundsson
Albertssonar þar mjög viö sögu,
svo sem siðar mun sagt verða, og
tilgreind hans eigin orð þvi til
sönnunar.
1 siðari hluta nóvember 1973
virtust Pólverjar vilja greiða
fyrir proteineininguna i loðnu-
mjölstonni 10.20 dollara. Var
komu þeirra vænzt til tslands i lok
nóvember eða byrjun desember.
En pólska sendinefndin kom ekki
til íslands fyrr en i byrjun janúar
1974. Var þá komið annað hljóð i
strokkinn, þvi að þá vildu þeir
ekki greiða hærra verð en 6,50-
7,50 dollara fyrir protein-
eininguna i tonni, mismunandi
eftir afhendingartima.
AAisróðin
verðlagning
Við ákvörðun yfirnefndar Verð-
lagsráðs sjávarútvegsins hinn 20.
jan. 1974 áætlaði nefndin hins
vegar að fyrir loðnumjölið myndu
fást 9,50 dollarar fyrir protein-
einingu i tonni og sala á 25.000
tonnum loðnumjöls myndi takast
til Póllands á þvi verði, Var
verðið á loðnu til bræðslu fram til
20. febrúar 1974 miðað við þetta
háa verð á mjölinu. Þótt komið
væri i ljós, að Pólverjar höfðu
reynst ófáanlegir til að greiða
meira fyrir mjölið en 6,50-7,50
dollara, eins og áður er getið.
Það fer ekki milli mála, að yfir-
nefnd Verðlagsráðs sjávarút-
vegsins urðu á alvarleg mistök,
þegar hún ákvað, hinn 20. jan.
1974, að loðnuverð til bræðslu
skyldi allt fram til 20. febrúar
1974 miðað við, að 9,50 dollara
fengjust fyrir proteineininguna i
tonni. Á þeim grundvelli var
loðnuverðið til skipta ákveðið kr.
3,75 fyrir kg, allt fram til 20.
febrúar, þótt eðlilegra hefði verið
að ákveða verðið i byrjun til
janúarloka.
Þessi ákvörðun, og siðari verð-
ákvarðanir nefndarinnar á loðnu-
verðinu á vertiðinni. virtust
gerðar meira af óskhyggju en
raunsæi og höfðu mikil áhrif til
hækkunar kaupgjalds og verðlags
i landinu.
Svo fór, að loðnuveiðin varð
mest á þessu fyrsta verðtimabili,
öfugt við það sem búizt hafði
verið við eftir reynslu fyrri ára.
Þegar lóks tókst sala til Pól-
lands á elleftu stundu, greiddu
þeir 6,50 dollara fyrir protein-
einingu i tonni, cost and freight.
Siðar lækkaði verðið á fiskmjöli
allt niður i 3,80, dollara, en fyrri
hluta ársins 1972 hafði það verið
enn lægra, eða aðeins 1,00 til 1,10
sterlingspund, Þ.e. 2,33 til 2,50
dollarar proteineiningin i tonni.
Á þessu ári hefur loðnumjöl frá
íslandi þó ekki verið selt á lægra
verði en 4,30 dollara protein-
einingin c.i.f.
Afleiðingarnar urðu þær, að á
met-loðnuvertið urðu verksmiðj-
urnar i heild fyrir mörg hundruð
milljón króna tapi, og sumar
þeirra berjast við gjaldþrot.
Meðal vanskilaskulda hjá
sumum verksmiðjanna eru um 60
milljónir króna, sem ógreiddar
eru fyrir loðnu til útgerðarmanna
og útgerðarfélags, en þeir hafa
sumir hverjir ekki getað greitt
skipverjum að fullu aflahlut af
þessum sökum.
Harðarþáttur
Guðmundssonar
Albertssonar
Þegar fiskmjölsverðið var farið
að lækka á erlendum mörkuðum,
eins og áþreifanlega kom i ljós i
ársbyrjun 1974, voru skiptar
skoðanir um það, hvort framleið-
endur fiskmjöls ættu að sætta sig
við hið ört lækkandi verð eða biða
átekta.
Hörður var allra manna bjart-
sýnastur um það, að verð á loðnu-
mjöli myndi hækka en ekki
lækka. Lét hann þessa skoðun
sina iljós imörgum dreifibréfum,
og eigi siður i viðtölum.
1 dreifibrefi frá 1. marz 1974
segir hænn m.a.:
i,Orð hefur verið haft á, um
markaðsbréf okkar, að ánægju-
legt væri að finna þá miklu
„bjartsýni”, sem þar kæmi fram
um mjölmarkaði okkar nú i
nánustu framtið. Þá kom og fram
i einu blaði Reykjavikur, vægt
sagt hvassyrt ásökunargrein um
meðferð sölu á mjöli og lýsi.
Undirritaður viil gjöra þá at-
hugasemd við hið fyrra, að
fremur en orðiö „bjartsýni”, eigi
hér við orðið „raunsæi”. Eða til-
raun til að finna raunsæi úr öllum
þeim meginatriðum, sem hljóta
að byggja upp áhrifavald i
markaðss veiflum. Svo og að
greina timamörk þeirra. —”.
....„Hin timabundna veiði og
framleiðsla aðalm jölmagns
okkar, úr loðnunni, svo og
„tekknisk” óvissuatriði vegna
framleiðslu, sem hafa þarf sem
fyrirvara i fyrirframsölum,
gjörir okkar söluaðstöðu verri en
flestra annarra mjölseljenda, og
hættir til að „slita keðjuna” i
sölum okkar á timabilinu ca.
ágúst/janúar ár hvert. Sérstak-
lega er þetta þó áþreifanlegt
þegar verðsveiflur eru miklar.
Þvi að þvi meiri, sem sveiflurnar
eru, þvi meiri er yfirleitt til-
hneiging kaupenda til að spyrna
við fótum, og þá verða atriði eins
og veiðifyrirvari að stóratriði, þó
það i eðlilegum og rólegum
markað teljist tiltölulega eðlilegt
smáatriði. —
Af þessum ástæðum, aðallega,
er okkur svo mikil nauðsyn á
timum eins og rikt hafa á mjöl-
mörkuðum okkar siðan i ca. ágúst
s.l., að gjöra okkur grein fyrir
áhrifavaldi og siðan grundvelli
markaðssveiflanna, þ.e. hverjar
séu likur fyrir framgangi tilbú-
innar sveiflu, eins og t.d. lækkun
„markaðsverðs mjöls”, sem
verið hefur rikjandi siðan ca. 25.
janúar s.l. Ahrifavald lækkunar
er búið að sýna sig nú i rúman
mánuð. En nú er hinn sanni
grundvöllur að ná aftur yfirhönd-
inni, þ.e. mjöl er nú ört hækkandi
vegna þess, að hið tilbúna áhrifa-
vald lækkunar fær ekki staðizt.
Ilinar raunhæfu kringumstæður
fyrirsjáanlegrar raunverulegrar
vöntunar á Fisk proteini eru nú að
vcrða ráðandi. Spurningin er nú
aðeins, hversu langt upp
markaðurinn fer”.
1 dreifibréfi hans frá 8. marz
1974 segir m.a.:
„Verð á mjöli hefur haldið
áfram að styrkjast, og er ekki
ástæða til að ætla annað, en svo
fari fram, sem nefnt var i siðasta
bréfi”.
1 bréfi Harðar frá 28. marz 1974
segir m.a.:
„Af gefnu tilefni vill undir-
ritaður geta þess, að i þau skipti,
sem hér hafa undanfarið verið
ræddar verðbreytingar, til þess
ætlað að nálgast hugsanlega
kaupendur, þá höfum við EKKI
verið þvi mótfallnir. Rétt er hins
vegar, að við höfum eindregið
verið á móti þvi að sinna þvi
furðulega og óraunhæfilega lága
verði, sem nokkrir aðilar hafa
látiðhafa sig I að hlusta á og cyða
tima annarra í að ræða. Astæður
okkar fyrir þeirri afstöðu eru:
1. Ef inenn nenna að leita stað-
reynda og beita siðan einhverri
liugsun, ætti hverjum öðrum en
þeim, sem kvarnir hafa i höfðinu,
að vera ljóst, að ALDREI síðast-
liðna tvo mánuði hefur verið
raunhæfur grundvöllur að meta
fiskmjöl að verðgildi undir U.S.$.
7,50 á einingu. Og enn ekki sjáan-
leg raunveruleg ástæða til að
sclja undir U.S.$ 8.00 per einingu.
2. Hráefnisverð fyrir fyrsta
verðtimabil var sett svo óeðlilega
hátt, og verksmiðjurnar látnar
hafa alla áhættuna af verðbreyt-
ingum. Þetta er hér sagt með það
i huga, að menn áætluðu að fram-
leiða 70-80 þúsund tonn af mjöli,
en verðið sett á grunni þess verðs,
sem selzt höfðu aðeins tæp 20
þúsund tonn. Þegar við bætist öll
sú hækkun i framleiðslu og
flutningskostnaði, sem varð 1.
marz, hlýtur hverjum ábyrgum
manni að vera ljóst, að stutt sé i
þá staðreynd, að verksmiðjurnar
horfist i augu, við hugsanlegt
gjaldþrot. Það er ekki á færi
annarra en kannske þeirra, sem
riki geta talizt i rikinu, að selja
framleidda voru ódýrara en hún
er keypt, og eða framleidd, og
geta vænzt þess að halda áfram
eins og ekkert hafi i skorizt. —
Framleiðendur hafa verið settir i
núverandi aðstöðu, og þeir eiga
um tvennt að velja, annað hvort
að selja á þvi afsláttarverði, sem
einhverjir þeirra hafa sýnt hug á
að sinna, og væntanlega siðan að
pakka saman, flestir. Eða taka
ábyrga, réttlætanlega og eðlilega
afstöðu (áhættu?) til ástandsins
og þeirra möguleika, sem ætla
má að markaðir skapi þeim, til að
sjá fótum sinum forráð. Það
hefur ennþá ENGINN TAPAÐ
NEINU, sbr. núverandi verð, sbr.
linurit. Vextir koma enn ekki inn i
dæmið, þvi hartnær ómögulegt
hefur verið að fá skip til flutnings,
jafnvel fyrir áður selt mjöl.
Endurtekið skal hér, að I
bréfum okkar er og hefur verið
leitazt við að benda á staðreyndir.
Rétt cr, að lögð hefur verið meiri
áherzla á að benda á atriði þau,
sem til þess gætu verið fallin að
styðja hag framleiðanda. Ljóst
má þó öllum vera, að IIVERGI
(sic) hefur verið dregin fjöður
yfir möguleika hinna veikjandi
áhrifa. Enda vart ástæða til.
þegar þau einmitt á sama tima
eru ríkjandi.
Þeir hinir sömu, sem hér reyna
að „blammera” „bjartsýni”
okkar, fletta með framkomu sinni
ofan af eigin ábyrgðarleysi, skort
á raunsýni, og áberandi tilhneyg-
ingu til, að velta allri ábyrgð af
eigin herðum yfir á aðra, væntan-
lega af þvi þeir hvorki kunna né
geta betur”.
„1 ljósi þess er að ofan greinir,
er erfitt að gjöra sér grein fyrir
ástæðum til að hefja sölur nú
undir U.S. $: 8.00-8.10,einkanlega
þar sem nú fer i hönd sá timi
(april/júni), sem kjúklingar og
smá grisir eru að koma i fóðrun i
helztu markaðslöndum okkar hér
I Norðurálfu.
Áður hefur verið tæpt á þvi, að
hvergi séu raunverulega til
óseldar birgðir fiskmjöls nema
hér á Islandi. Það mætti i fullri
alvöru hreyfa þvi, að eins og er,
virki Island eins og birgða-
skemma fyrir þurfandi, ódekkaða
neytendur fiskmjöls i Norður-
evrópu. Neytendur vita af magn-
inu óseldu, og álita réttlætanlega
áhættu að biða. Þegar sölur fara
að verulegu marki i gang, er ekki
ómögulegt, að 'kaupendur komi
fram með sllkum hætti, að hækk-
unar mætti vænta að verulegu
leyti. Það hefur fyrr sýnt sig, að
ekkert virðist ómögulegt i
þessum efnum”.
Dreifibréfum Harðar fækkaði
eftir þvi sem markaðurinn féll
meira, Siðast kom eitt bréf I
byrjun maímánaðar.
Siðan þagði kempan þunnu
hljóði, þegar með öllu hafði tekið
fyrir sölur á loðnumjölinu frá þvi
I lok aprilmánaðar fram i
september 1974.
Þeir framleiðendur, sem tekið
höfðu ráðleggingum hins sjálf-
umglaða manns og ekki selt nema
hluta af loðnumjölsframleiðslu
sinni meðan þess var kostur að ná
viðhlýtandi verði, nöguðu sig i
handarbökin yfir að hafa hlýtt
ráðum um að selja ekki mjöl-
framleiðslu sina i tæka tið á
hinum ört lækkandi markaði.
Er markaðshorfur á mjölinu
skánuðu, og unnt reyndist að fá
kaupendur að liðlega helmingi
loðnumjölsbirgðanna, sem þá
voru eftir, fyrir 4,30 til 5,10
dollara, taldi Hörður, eftir 5
mánaða þögn, að spor hans frá
þvi i vor væru nægilega sandorpin
til þess að vera gleymd og grafin.
Hóf hann sina fyrri iðju i dreifi-
bréfi dags. 12. okt. 1974. Bréf
þetta fékk hann birt i dagblaðinu
Visi hinn 19. okt. s.l.
Er ritsmið þessi rituð i sama
anda og kóngar gáfu til kynna
visdóm sinn forðum daga, meðan
þeir voru og hétu: „Vér einir
vitum”.
Tilgangurinn með þessari
Harðar-ritsmið virðist vart geta
verið annar en sá að klóra yfir og
liylja hinar hrapalegu ráðlegg-
ingar sínar á s.l. vori til framleið-
enda loðnumjöls og annars fisk-
mjöls.
Hörður fullyrðir, að tölur þær
um áætlaða framleiðslu Perú i
október, desember 1974 3-4
milljónir tonna og 650/860 þúsund
tonn fiskmjöls” séu algjör heima-
tilbúningur minn.
1 vor höfðu Perúmenn ákveðið
að veiða fram i maímánuð aðeins
1000-1.500 þúsund tonn af
ansjóvetu, sem þeir siðan
hækkuðu upp i 2.380 þúsund tonn.
Úr þessum afla framleiddu þeir
547 þúsund tonn af mjöli.
Sjávarútvegsráðherra Perú
hefur á fundi Alþjóðasambands
fiskmjölsframleiðenda, sem nú er
haldinn i Lima, sagt, að veiði-
kvótinn fyrir timabilið okt.-des.
1974 hafi verið ákveðinn allt að
2.500 þúsund tonna. Um þessa
yfirlýsingu ráðherrans farast
„Oil World” svo orð hinn 18. okt.
1974:
„Hin raunverulega spurning er
sú, hvort og að hve miklu leyti
inuni verða farið fram úr þessum
kvóta”.
Að fengnum þessum upp-
lýsingum er það siður en svo f jar-
stæða að segja, að rætist vonir
Perúmanna um veiði til mjöl- og
lýsisframleiðslu, þá kunni veiðin i
haust að fara upp I 3-4 milljónir
tonna. Engin veiði til bræðslu var
á þessum tima i fyrra hjá Perú-
mönnum. Mjölframleiðslan á
árinu 1973 nam aðeins 423.000
tonnum eða um 1/5 hluta þess,
sem hún hafði verið áður, en
ofveiðin á ansjóvetunni kom fram
I ört minnkandi veiði árin 1972 og
1973.
Linurit um söluverð Perú-
manna á fiskmjöli cif Hamborg
sanna litið um raunverulegt verð,
sökum þess að þeir hafa marg-
sinnis selt mjölið langt undir
skráðu verði til þess að reyna að
ná sölu á sem mestu magni.
Hversu hátt hið raunverulega
verð er, eða hverjir séu sér-
skilmálar, kemur þá stundum
ekki fram fyrr en löngu siðar.
Það er illa farið með timann að
cltast við firrur Harðar. T.d. telur
hann það mjög vítavert af mér að
skýra frá birgðum af fiskmjöli i
landinu. Veit hann ekki, að öllum
helztu erlendum innflytjendum á
fiskmjöli i Evrópu og einnig i
Ameriku er kunnugt um þessar
birgðir? Mun Hörður sjálfur hafa
lagt sig mjög fram um að kynna
hugsanlegum kaupendum birgðir
loðnumjöls og annars fiskmjöls.
Er það sjálfsagt mál i sambandi
við sölur.
Hörður rengir, að Haraldur
Haraldsson hjá Andra h/f fari
rétt með, að Perúmenn hafi um
miðjan september s.l. selt mjöi á
3,80 dollara próteineininguna i
tonni cif. Sildarverksmiðjur rik-
isins fengu staðfest hjá einum
kaupanda mjölsins i Þýzkalandi,
að þetta væri rétt með farið.
Þegar rætt er um, hvort sala á
fiskmjöli eða öðrum varningi,
eignuin cða hlutum, sé góð eða
léleg, verður aö miða við þann
tima, þegar salan fer fram, en
ekki allt aðra tima, er aðstæður
kunna að vera gjörbreyttar, en
slikur ruglingur kemur fram hjá
Herði.
Samkvæmt áskorun fiskmjöls-
framleiðenda og ákvörðun þáver-
andi sjávarútvegsráðherra, Lúð-
viks Jósefssonar, voru þeir Þór-
hallur Asgeirsson, ráðuneytis-
stjóri i viðskiptaráðuneytinu, og
Gunnar Petersen hjá firmanu
Bernhard Petersen, sendir til
Póllands á páskum 1974. Skyldu
þeir gera úrslitatilraun um sölu á
loðnumjöli til Póllands, en
óseldar birgðir af þvi voru þá um
40 þúsund tonn. Þegar til Póllands
kom, skýrðu Pólverjar frá þvi, að
þeir hefðu þá alveg nýlega keypt
frá tveim löndum samtals 17.500
tonn af fiskmjöli á 6,38-6.46 doll-
ara próteineininguna i tonni, og
vildu þeir þvi ekki greiða meir en
6,50 dollara fyrir eininguna til
islenzkra framleiðenda, cost and
freight pólska höfn. Buðust þeir
til að kaupa allar óseldar
loönum jölsbirgðir landsins á
þessu verði. Þvi miður voru
Pólverjum ekki seld nema 17.100
tonn af loðnumjöli upp i þetta
tilboð, og leiddi það til þess, að
selja varð loðnumjölið á miklu
lægra verði siðar. Allt
fimbulfamb Harðar um þessa
sölu er ein botnleysa frá upphafi
til enda.
Sendimennirnir fengu
almennar þakkir frá þeim
mjölframleiðendum, sem seldu,
fyrir að hafa bjargað þessum
liluta loðnuin jölsins frá enn meira
verðhruni. Hinir sem ekki seldu,
sátu eftir nieð sárt enni.
Loðnumjölsmark-
aðir kolféllu
Hörður „skildi ekki fyrr en
skolliðhafði i tönnunum" og fiski-
mjölsmarkaðurinn var kolfallinn,
að „raunsæi”, það, sem hann
gumaði af, hafði brugðizt. Þá
varð honum fyrst fyrir að kenna
Perúmönnum um ófarirnar:
1 dreifibréfi sinu 29. april 1974
kveður hann svo að orði:
„Með tilvisan til fyrri bréfa,
fær nú sá orðrómur vaxandi fylgi,
að Perú ætli ennþá einu sinni að
verða uppvisir að blekkingum,
visvitandi eða af nauðþurft. Það
er nú fullyrt, að þeir ætli að setja
veiðikvóta ársins i 4 milljónir
tonna i stað 3 millj., sem þýðir 2
milljónir fyrri hluta árs. (Þ.e ca.
400 þúsund tonn af mjöli i stað
áður áætlaðra ca. 300 þúsund).
Oðrómi þessum heyrðist fleygt
þegar i siðari hluta marz
mánaðar”.
„Um nýafstaðna sölu á íslenzku
loðnumjöli til Póllands er það eitt
gott að segja, að gott er að vita,
að óseldar birgðir hafa minnkað
að sama skapi — Varla verður séð
mikið annað áunnið við að selja
islenzkt mjöl niður fyrir Perú-
mjöl”.
Hér lýkur Harðarþætti
Framhald á 15. siðu.