Tíminn - 07.11.1974, Blaðsíða 6

TÍMINN
FimmtudagT 7. névemfcer 1874.
Ræða Einars Ágústssonar utanríkisróðherra í útvarpsumræðunum:
Samkomulagið við Bandaríkjamenn
felur ekki í sér breytingar á varnar-
samningnum og því ekki nauð-
synlegt að leita samráðs alþingis
Við stjórnarskiptin i
haust urðu engar veru-
legar breytingar á utan-
rikismálastefnu tslands.
í yfirlýsingu rikisstjórn-
arinnar segir að við
framkvæmd utanrikis-
stefnunnar skuli lögð
áhersla á þátttöku ís-
lands i starfi Sameinuðu
þjóðanna, samstarf nor-
rænna þjóða, varnar-
samstarf vestrænna
þjóða, samstarf þjóða
Evrópu og þátttöku ís-
lands i þeim aðgerðum,
sem ætlað er að bæta
sambúð austurs og vest-
urs. Þá styður rikis-
stjórnin alla viðleitni til
að vernda auðlindir,
umhverfi og mannrétt-
indi með alþjóðlegri
samstöðu. Og enn segir
að öryggi landsins skuli
tryggt með aðild að At-
lantshafsbandalaginu og
að haft skuli sérstakt
samstarf við Bandaríkin
meðan starfrækt er hér
varnar- og eftirlitsstöð á
vegum Atlantshafs-
bandalagsins.
Eins og sést af þessari tilvitnun
eru hyrningarsteinar utanrikis
stefnunnar hinir sömu og þeir
voru i tið fyrrverandi rikisstjórn-
ar. Full og óskoruð þátttaka i
starfi Sameinuðu þjóðanna, náin
samvinna við Norðurlöndin og
vestræn samvinna innan vébanda
NATO. Eins og menn muna var
fyrrverandi stjórn þeirrar skoð-
unar að ísland skyldi enn um sinn
að minnsta kosti halda áfram
aðild sinni að NATO enda þótt
einn stjórnarflokkurinn, Alþýðu-
bandalagið hefði lýst yfir opin-
berri andstöðu við það.
Ég mun óhikað starfa áfram
eins og i tið fyrrverandi rikis-
stjórnar að nánu samstarfi og
samvinnu við hinar nýju þjóðir
Asiu og Afriku eftir þvi sem það
samrýmist hugmyndum mlnum
um það, sem rétt sé og skynsam-
legt. Ég mun halda áfram nánu
samstarfi við Norðurlöndin og
hafa samstöðu með þeim eftir
þvi, sem aðstæður leyfa og ég
mun taka þátt I starfi Atlants-
hafsbandalagsins eins og hingað
til. Ég vona þvi, án þess að ég hafi
tima til að gera nánari grein fyrir
þvi hér, að litið verði á afstöðu ts-
lands til annarra landa og vanda-
mála þeirra óbreytta og að hún sé
i samræmi við fyrri afstöðu enda
þótt stjórnarskipti hafi orðið.
Ég mun eftir getu kosta kapps
um góða samvinnu við allar þjóð-
ir, hvort sem þær eru austrænar
eða vestrænar, svartar, hvitar
eða gular eða af einhverjum enn
öðrum litarhætti.
Breyting á
fyrirkomulagi
varnarmála
En að einu leyti hefur orðið
veruleg breyting á stefnunni i
utanrikismálum, það er i öryggis-
og varnarmálunum.
Nýlega var undirritað hér i
utanrikusráðuneytinu samkomu-
lag um nokkra breytingu á fyrir-
komulagi varnarmála, er gerð
var innan marka varnarsamn-
ingsins frá 1951. Eins og kunnugt
er var sá samningur þannig úr
garði gerður að það er alveg á
valdi okkar Islendinga að ákveða
hversu margir hermenn dvelja
hér, hverrar þjóðar þeir eru og
hvaða aðstaða það er, sem i té er
látin. Samningurinn er þannig að
innan hans rúmast veigamiklar
breytingar sem hægt er að koma
fyrir án þess að segja honum upp
og gera nýjan.
Fyrrnefnt samkomulag gengur
i fyrsta lagi út á það, að ákvæði 7.
greinar taka gildi á ný, en þar er
svo fyrir mælt að sex mánaða
timabil skuli notað til athugunar
á hlutverki eftirlitsstöðvarinnar
og m.a. til að leita umsagnar
NATOráðsins um gildi hennar hér
áður en hægt er að segja honum
upp einhliða en eftir það skal
brottförin eiga sér stað innan árs.
Þetta þýðir I reynd það að ef ís-
lendingar óska þess siðar að
segja samningnum upp verður
eftir þessum ákvæðum að fara.
Fækkað i
varnarliðinu
1 öðru lagi eru á framkvæmd
samningsins gerðar ýmsar breyt-
ingar og eru þessar helztar:
1. Fækka skal i varnarliðinu um
420 manns og að þvi stefnt að Is-
lendingar taki við þeim störfum
eftir að þeir hafa fengið til þess
nauðsynlega þjálfun. í þessu
sambandi er rétt að geta þess, að
svokallaðar skiptiflugsveitir sem
um var rætt I tillögum fráfarandi
rikisstjórnar að ekki skyldu hafa
hér fasta bækistöð hafa hana ekki
hér nú. Þessi breyting er þegar
komin til framkvæmda, þannig
að i raun má draga þennan mann-
afla, 445 menn frá þeim 3317 sem
hér hafa fasta bækistöð. Hér er
þvi ljóslega stefnt að fækkun
varnarliðsins en ekki auknum
vörnum eins og sumir vilja halda
fram. Ég tel þvi þessar breyting-
ar hiklaust til bóta og upphaf
framkvæmda á þvi stefnumáli
Framsóknarflokksins að herinn
hverfi héðan i áföngum.
Auk þess tók ég það ákveðið
fram I Washington að Islendingar
óskuðu þess áreiðanlega flestir að
sá timi mætti koma sem fyrst að
við gætum einir búið i landi okk-
ar, enda ekki hér um neina ævar-
andi ákvörðun að ræða þar eð
samkomulag er um að fyrir-
komulag varna hér á landi verði i
stöðugri endurskoðun.
Aðskilnaður
varnarstöðvarinnar
og farþegaflugs
2. Akveðið er að allir varnar-
liösmenn skuli búa innan vallar-
svæðisins og skuldbinda Banda-
rikjamenn sig til að byggja nægi-
legan húsakost á næstu árum til
þess að svo geti orðið. Hér tel ég
mikla breytingu til bóta þvi að
vitað er að hið nána sambýli, sem
viða hefur átt sér stað við varnar-
liðsmenn hér á landi hefur að
ýmsu leyti haft óheppilegar af-
leiðingar og mun öllum fyrir
bestu að koma i veg fyrir það i
framtiðinni, Reynslan hefur sýnt
að þar sem hermennirnir hafa
búið einangraðir frá íslendingum
hefur áhrifa af dvöl þeirra minnst
gætt.
3. Bandarikjamenn skildbinda
sig til að taka þátt I aðgerðum,
sem leiða til þess að fullkominn
aðskilnaður fari fram á milli
varnarstöðvarinnar og farþega-
flugs á Keflavikurflugvelli, en
slikur aðskilnaður mundi tvi-
mælalaust verða til mikilla bóta,
þvi að fyrirkomulagið á Kefla-
vikurflugvelli nú er nánast alger-
lega óþolandi og að ýmsu leyti
niöurlægjandi fyrir okkur. Ekki
hefur verið endanlega samið um
neinar fjárhæðir, sem Banda-
rikjamenn leggja fram i þessu
skyni en þær framkvæmdir, sem-
þeir munu taka þátt I eru
t.d. breytingar á vegum,
flugstæðum og aukaflugbrautum
og fleira svipaðs eðlis. Nokkur
fleiri minni háttar atriði eru i
samkomulaginu, sem ég hirði
ekki að tiunda hér.
Þess hefur viða orðið vart að
menn óttast nokkuð að þær fram-
kvæmdir, sem fyrirhugaðar eru á
Keflavikurflugvelli muni hafa ó-
heppileg áhrif á efnahagslifið og
auka þá miklu þenslu er hér rikir.
Það er vissulega ástæða til að
gefa þessu atriði gaum, þvi að
okkur skortir nú vinnuafl fremur
en aukna vinnu og rikisstjórnin
mun reyna að haga þessum mál-
um þannig, að til sem minnstrar
röskunar komi af þeirra völdum.
í þvi sambandi ber að hafa I huga
að íslenzkir aðalverktakar hafa
um langt árabil haft allmiklu liði
á að skipa þarna suður frá og
vona ég að framkvæmdum megii
haga þannig að þennan liðsafla
þurfi ekki að auka að marki.
Ný flugstöðvar-
bygging
Hitt er svo annað mál að vegna
okkar eigin flugaðstöðu verður ó-
hjákvæmilegt fyrir okkur að ráð-
ast I byggingu nýrrar flugstöðvar
fyrir millilandaflugið þar eð nú-
verandi flugstöð er orðin úrelt og
of litil fyrir vaxandi flugumferð.
Verður með þá framkvæmd að
fara sem hverja aðra islenzka
mannvirkjagerð, vinna hana eftir
þvi sem þörfin, vinnuaflið og fjár-
magnið segja til um. Er það
hvorki annað né meira en gildir
um önnur mannvirki sem byggja
þarf.
Engin ioforð svikin
Hér er þvi haldið fram að sam-
komulagið hefði átt að leggja
fyrir Alþingi áður en rikisstjórnin
undirritaði það. Þessu er ég ekki
sammála. Samkomulag þetta er
gert innan ramma varnarsamn-
ingsins frá 1951, en felur ekki i sér
neinar breytingar á honum. í
samningi þeim segir berum orð-
um aö það sé rikisstjórn Islands
sem skuli ákveða það með hvaða
hætti varnaraðstöðu Bandarikj-
anna skuli fyrir komið. Þvi er
haldið fram einnig, að vegna þess
að nú sé talið að endurskoðun skv.
7 grein sé lokið þá sé þar um svo
veigamikla breytingu að ræða, að
nauðsynlegt hafi verið að Alþingi
segði álit sitt á henni áður en til
framkvæmda kæmi. Þessu er til
að svara, að þegar fyrrverandi
rikisstjórn ákvað að beita ákvæð-
um 7. greinar taldi hún sig hafa
fulla heimild til þess að gera það
án samráðs við Alþingi, og það
gerði hún. Alveg á sama hátt tel
ég að núverandi rikisstjórn geti
falliö frá slikri ákvörðun án sam-
ráðs viö Alþingi. Auk þess er á
það að lita að fordæmi er fyrir
hendi. Vorið 1956 var óskað eftir
endurskoðun á varnarsamningn-
um, en vinstri stjórnin, sem
komst til vanda sumarið ’56 féll
frá endurskoðuninni og gerði sér-
stakt samkomuleg um það efni,
likt og nú. Þetta var ekki lagt
fyrir Alþingi og þó var Lúðvik
Jósepsson þá ráöherra, sá maður
sem heimtar nú hvað ákafast að
málið skyldi lagt fyrir þingiö.
Svona er nú samræmið i þessu.
Hitt er annað mál að ég lýsti þvi
margoftyfir i tið fyrri ríkisstjórn-
ar að ekki mundi koma til breyt-
Eínar Agústsson
inga á samningnum né beitingar
uppsagnarákvæðisins án þess að
um það yrði haft samráð við Al-
þingi, og við það loforð hefði ég I
öllum tilvikum staðið. En hér er
bara ekki um neitt sllkt að ræða.
Hér er eins og ég áður hef að vikið
aðeins um að ræða framkvæmda-
atriði innan ramma varnarsamn-
ingsins og slikt hefur aldrei verið
borið undir Alþingi og er óþarft
samkvæmt ákvæðum samnings-
ins sjálfs sem Alþingi samþykkti
á sinum tima. Ég visa þvi algjör-
lega á bug að ég hafi nokkurt lof-
orð svikið I þessu sambandi.
Hitt er auðvitað sjálfsagt að
láta utanrikismálanefnd Alþingis
fylgjast með málinu, enda var
það gert og ihálið rætt þar á
tveim fundum. Eins er eðlilegt að
varnarmálin verði rædd á þessu
þingi og gefst væntanlega tæki-
færi til að gera það betur siðar.
Verðum að horfast i
augu við staðreyndir
Ég get vel skilið að ýmsum
Framsóknarmönnum þyki hafa
orðið nokkuð snögg umskipti hjá
ráðherrum og þingfl. Framsókn-
arfl. I þessum málum. Við
vorum I tið fyrrverandi rikis-
stjórnar búnir að leggja fram til-
lögur, sem gerðu ráð fyrir brott-
för varnarliðsins á tilteknum
tima og vorum þar að leitast við
að framkvæma ályktanir margra
undanfarandi flokksþinga. Auð-
vitað hefðum við kosið að geta
framkvæmt þessa stefnu. En við
urðum að horfast i augu við stað-
reyndir. Og staðreyndirnar eru
þær að tillögur okkar frá þvi i
marz slðastliðnum hafa ekki
meirihlutafylgi á Alþingi I dag.
Þær hafa i bezta falli 30 atkvæði
þvi að bæði Sjálfstæðisflokkur og
Alþýðuflokkur höfðu skýrt og
skorinort lýst þvi yfir að þeir
væru tillögunum mótfallnir og
mundu greiða atkvæði gegn þeim
á Alþingi. Það var þvi ekkert um
það að ræða að koma þessum til-
lögum I framkvæmd. En auðvitað
eru þær geymdar en ekki gleymd-
ar.
Fyrir Framsóknarflokkinn var
þvi ekki um annað að ræða en að
reyna með samkomulagi, sem
gert væri innan ramma varnar-
samningsins að þoka málum á-
leiðis i þá átt sem hann hefur
stefnt að, það er að herinn fari i á-
föngum og að ísland geti verið
herlaust land á friðartimum. Ég
tel að með þeim ráðstöfunum sem
ég var áðan að lýsa hafi nokkrum
áfanga verið náð á þeirri braut.
Það er alkunn staðreynd að i
samsteypustjórnum getur enginn
einn aðili fengið fram allt sem
hann vill og það er sannfæring
min að Framsóknarflokkurinn
hafi gert rétt i þvi að nota þá að-
stöðu sem hann hefur i þessari
rikisstjórn til að þoka varnarmál-
unum til betri vegar.
Það var mat Framsóknar-
flokksins i ágústmánuði s.l. að
þegar sýnt var að af vinstri stjórn
með þátttöku Alþýðuflokksins gat
ekki orðið, væri næst bezti kostur-
inn að mynda stjórn með Sjálf-
stæðisflokknum til að firra yfir-
vofandi efnahagsvandræðum og
reyna jafnframt að koma stefnu-
málum flokksins til framkvæmda
eftir þvi, sem við verður komið
við núverandi aðstæður. Þar
kemur margt til sem ég hef ekki
tima til að rekja hér og nú en eitt
af þvi er vissulega samákipti okk-
ar við varnarliðið og fyrirkomu-
lag þeirra mála á næstu árum.