Tíminn - 23.11.1974, Qupperneq 10

10
TÍMINN
Laugardagur 23. nóvember 1974.
Laugardagur 23. nóvember 1974.
TÍMINN
11
ÚR RITUM ÞÓRBERGS ÞÓRÐARSONAR
STEFÁN FRÁ
STEINSST ÖÐUM
Á ÞESSUM leitandi æskuár-
um vorum við sisólgnir i ó-
venjulega atburði, hungraðir og
þyrstir i allt, sem var eitthvað
frábrugðið hinum marglifða
hversdagsleika lifdaganna.
Þessi kitlandi bruni rak okkur á
hnotskóg inn i hvern krók og
koma eftir frumlegum hugsun-
um, einkennilegu látbragði,
óvenjulegum lifnaðarháttum,
sérstæðum persónum. Það var
leitin að séniinu i tilverunni,
þráin eftir félagsskap, sem væri
i þægilegri samhljóman við
séniið i okkar eigin brjósti. Og
eftirtekt okkar á greinarmun
hversdagslegra hluta og frum-
legra fyrirbæra hafði smám
saman þroskazt i hárbeitta
skarpskyggni, næstum djöful-
legt innsæi. Og það, sem hvers-
dagsmanninum fannst kannski
ánalegur bjálfaskapur eða fyri-
litleg vanvirða mannfélagsins,
— i öllu sliku upptötvaöi séniið
nýja opinberun á frumleika hins
hugkvæma veraldarsmiös, upp-
sprettu óþrotlegrar lifsnautnar.
Og nú höfðum við allt T einu
þefað uppi eina af meiri háttar
opinberunum sumarsins.
Inn á gleðimót okkar á Hótel
Oddeyri synti annað veifið
aldraður maður, sem innsæið
var ekki lengi að finna, að hlyti
að vera af þó nokkuö frumlegu
bergi brotinn. Hann var röskur
meðalmaður á hæð, hvasseyg-
ur, með lið á nefi, einkennilega
loðnar augabrúnir og mikið al-
skegg hæruskotið. Hann var
mikilúölegur yfirlitum, alla-
jafna stillilegur i framgöngu,
gat veriö þurr og harður i til-
svörum. Hann gekk alltaf við
staf. Hann minnti mig á spá-
menn Gamla Testamentisins.
Svona hefur spámaðurinn Dani-
el litiö út, sagði ég oft við sjálfan
mig.
Það, sem við rákum fyrst
augun i einkennilegt i fari hans,
var mórauður ullartrefill, er
hann hafði sýknt og heilagt
hnýttan um hálsinn, þannig, að
trefilendunum var stungið undir
jakkann, sem hann hafði alltaf
hnepptan að sér. Og þegar við
tókum að grafast fyrir sambúð
hans við trefilinn á undanförn-
um æviárum, þá var okkur sagt
af kunnugu fólki, að þetta
boldangslega hálsklæði skildi
hann aldrei við sig, bæri> það
jafnt sumar sem vetur og hvort
heldur hann sæti i finum veizl-
um höfðingsfólks eða gengi að
skitverkum með tötralegum
erfiðismönnum.
Þetta kom okkur á sporiö.
Hann sat oft steinþegjandi úti
i horni eða uppi við vegg i öðrum
hvorum veitingasalnum,
sireykjandi úr stuttri pipu, og
horréi athugulum augum á sai-
gestina sem stundum hreyfðust
nokkuð skipulagslitiö til og frá
um gólffjalirnar. Hann angaði
af svo megnri gúanóstækju,
einkum skeggið, að hann var i
raun og veru einhver versti
veizluspillir okkar á hótelinu.
Samt var hann vinur okkar og
eftirlæti, og hann lét sinn hlut
sjaldnast eftir liggja til að gera
samkvæmi okkar svipmikil og
upplyftandi.
Þessi maður var þá löngu
nafnkunnur viða um Norður-
land. Hann hét Stefán og var
Árnason. Hann var af tignum
ættum, þvi að móðurfaöir hans
var Stefán Jónsson alþingis-
maöur á Steinsstöðum i öxna-
dal. Og hjá honum hafði Stefán
yngri verið upp alinn.
Stefán Arnason hafði skapað
sér sögu, sem var nýr tónn i
fábreytni islenzks sveitalifs.
Fyrir þvi var hann hylltur af
okkur og dáður sem fágætur
maöur, brot af frumlegum snill-
ingi, sem ekki hafði látið sér
nægja að tildra upp fræðilegum
kenningum um frumleiksgáf-
una, heldur hafði árætt að gera
hana að uppistöðu i daglegri
breytni sinni.
Ungur að aldri hafði hann tek-
iö við töluverðum erfðum eftir
Stefán afa sinn og hóf þá búskap
á Steinsstöðum. En rak búskap
sinn meðnokkuð öðrum hætti en
þá tiðkaðist i Eyjafirði.
Stefán var gefinn fyrir bók-
lestur og lagði sig einkum eftir
ættfræði og alþýðuvisindum.
Hann var og meira hneigður til
rólegra ihugana en verklegra
stórræða. Hann var þar að auki
þann veg skapi farinn, að hann
haföi ótrú á að slita sér út til
þeirra verka i dag, sem unnt
var að smeygja fram af sér til
morguns. Morgundagurinn var
timi stórræðnanna, dagurinn i
dag dýrmæt stund heimspeki-
legrar hvildar.
Hann hafði þó sett sér það
takmark að byrja nýtt lif, þegar
hann stæði á fimmtugasta ald-
ursári. Þá átti að hefja fram-
kvæmdir i stórum stil: byggja
hús, slétta tún, hlaða garða,
fjölga gripum, kaupa allan and-
skotann, slá þvi aldrei á frest til
morguns, sem hægt væri að
gera I dag, verða nýr og betri
maöur. En Stefán hafði náð
tveimur um fimmtugt, þegar
hér var komið sögu, án þess að
verulegar breytingar sæjust á
ytri lifnaðarháttum hans.
Þessi skapgerðareinkenni
leiddu aftur af sér ýmiss konar
nýbreytni i búnaðarháttum. Það
var til dæmis engin nýlunda á
Steinsstöðum i búskapartið
Stefáns Arnasonar, aö ekki væri
fariö aö hreyta úr mykjuhlöss-
um á vellinum, fyrr en aðrir
bændur voru að byrja túnaslátt
inn, og að túnaslætti væri þar
ekki lokið fyrr en um göngur á
haustin. Þá var hafinn heyskap-
ur á útengjum, og stóð hann
fram á veturnætur. A slikum
sumrum henti þaö stundum, að
Stefán ætti meira eða minna af
heyjum úti, þegar snjóa lagöi að
á haustin, og urðu þau til litillar
llknsemdar búpeningi hans i
vetrarharðindum.
Ofan á þessa ófyrirleitnu um-
turnun á arfgengum venjum
sveitalifsins bættust aörar
uppátektir Sefáns, sem þóttu
jafnvel ennþá meiri vanviröa
afspurnar en búnaðarhættir
hans. Það voru déskotans bóka-
kaupin. Hann hafði erft stórt og
vandað bókasafn eftir Stefán
afa sinn. En hann lét sér það
ekki nægja, heldur hafði hann
fundiö upp á að bæta við það alls
konar skruddum samtiðar sinn-
ar. Þau tiðindi voru alltaf að
berast út um sveitina og nálæg
héruö, að nú hefði Stefán rétt
einu sinni keypt svo og svo mik-
ið af nýjum bókum. Eitt sinn
varö það hljóðbært alla leið
vestur i Skagafjörð að nú hefði
Stefán á Steinsstööum keypt
nýjar bækur fyrir hvorki meira
né minna en 100 krónur, og það
þótti meira virðingarleysi fyrir
tign peninganna en elztu menn
þar um slóðir þættust geta fund-
ið dæmi til.
Stefán þótti vel að sér um
fleiri hluti en ættfræði og
alþýðuvisindi. Hann var gagn-
fræðingur úr Möðruvallaskóla.
Hann var hagorður. Hann hafði
lengi verið fjallskilastjóri, og
hann kuni utanbókar hvert ein-
asta fjármark Eyjarfjarðar- og
Skagafjarðarsýslu. Þó gerði al-
mannarómur ekki mikið úr þvi,
að hann væri fjárglöggur mað-
ur, og þvi um siður að hann
fyndi mikla uppbyggingu i sálu
félagi við sauðkindur. En
eyrnamörkin hafði hann lært
utanbókar úr markaskránum af
ómengaðri virðingu fyrir
embætti sinu. Hann hafði lika
töluvert álit á sér sem færðara.
Einhverntima á hinum siðari
búskaparárum Stefáns átti
heima á næsta bæ við Steins-
staði piltungsgarmur, sem ekk-
ert nennti að læra Hann var
þegar orðinn tiu ára og hafði þá
ekki lært að þekkja bókstafina.
Foreldrar stráksins höfðu sára
raun af þessu náttúruleysi sonar
sins til bóklegra mennta og tóku
nú það ráð að koma honum i læri
til Stefáns á Steinsstöðum.
Stefán átti fósturson dável
greindan, er þá var ellefu vetra.
Fól hann honum að lannast
uppfræðslu stráksins, en sjálfur
kvaðst hann ætla að hafa
umsjón með kennslunni, vera
eins konar yfirkennari eða
skólastjóri.
Svo hófst kennslan. Stefán
troðfyllti pipu sina og kveikti i,
hallaði sér þvi næst á bakið upp i
rúm og féll i heimspekilegan
dvala En fóstursonurinn tekur
fram jargansmikið reiknings-
spjald og fyllir það með eintóm-
um núllum, réttir það siðan að
lærisveininum og skipar honum
með harðri hendi að reikna það,
sem á spjaldinu standi. Að þvi
búnu seilist hann eftir þykkri
leðuról og stillir sér upp með
hana reidda á loft yfir hausa-
mótunum á lærisveininum. En
stráksa mun ekki hafa gengið
neitt tiltakanlega vel að reikna
dæmið, meö þvi lika að þekking
hans á núllum mun ekki hafa
farið langt fram úr kunnáttu
hans á bókstafina, enda lét
kennarinn ólina ganga holt og
bolt á skrokknum á honum, þar
sem hann sveittist við dauð-
skefldur að ráða fram úr þess-
um annarlegu figurum á spjald-
inu. Þannig fór fram fyrsta
kennslustundin i skóla Stefáns
Arnasonar á Steinsstöðum.
Stefán giftist aldrei, og ekki
vissu kunnugir menn dæmi til,
að hann hefði nokkurn tima
verið við kvenmann kenndur til
ásta. Hann bjó alltaf meö
ráðskonum, og munu þær hafa
gefizt nokkuð misjafnlega, eins
og titt er um slik kvendi.
Veturinn 1910 stökk ráðskonan
burt af bænum með vinnumann-
inum. Var þá ekki annað fólk
eftir á heimilinu en Stefán og
fóstursonurinnn, þá þrettán ára.
Einhvern tima siðar þessa
sama vetrar ber það til á Steins-
stöðum, að Stefán leggur upp i
skemmtitúr inn á Akureyri.
Felur hann fóstursyninum að
sjá um heimilið, meðan hann sé
burtu, en gömul kona á næsta
bæ lofaði að hreyta fyrir hann
kýrnar. Sagt var, að þá væri
ekki annað matar til á Steins-
stöðum en nokkrir hryggjarliðir
af sjálfdauðri rollu og mjólkur-
lúsin úr kýrskjátunum.
Stefáni mun hafa dvalizt
lengur á Akureyri en til var
ætlazt, þvi að svo var sagt, að
hann héldi sig þar i fullar þrjár
vikur, oftast I glaðara lagi.
Þegar hann kom heim aftur, var
fóstursonurinn hlaupinn burt af
bænum, og kom hann aldrei að
Steinsstöðum eftir það.
Vorið 1911 hætti Stefán að búa
og fluttist burt af Steinsstöðum.
En lengi eftir það, allt fram á
áttærðisaldur, hafði hann
miklar ráðagerðir um
framtiðina. Aftur og aftur hafði
hann ásett sér að ganga þá og þá
i endurnýjung lifdaganna, heit-
strengdi að gera svo og svo
mikið, vildi ólmur festa kaup á
gömlum eyðibýlum og byrja þar
nýjan búskap og nýtt og
athafnamikið lif. Og þegar hann
var spurður, hvernig hann gæti
hugsað til að fara að setjast að á
þessum húsalausu eyðikotum,
var hann vanur að svara: Ég
byggi. Ég byggi steinhús.
Sumarið 1912 var þessi frum-
legi búhöldur setztur að meðal
sildarkarla niðri i Krossanesi.
Þar höfðu örlögin fengið
honumþað hlutverk að sauma
fyrir gúanópoka i sildarverk-
smiðju Holdös. Hann átti engan
að. En um helgar kom hann
venjulega inn á Akureyri til
þess aö taka þátt i gleðskap
okkar og hlýða á kappræður
okkar um séni mannkynsins.
Hann virtist einkum hallast að
Stefáni frá Hvitadal. Og sú saga
gekk um Hótel Oddeyri, að milli
þeirra hafi spunnizt ósýnilegur
þráður úr einhvers konar fjár-
hagslegri samúð, sem muni
hafa hrokkið sundur nokkuð
voveiflega, þegar á haust-
dagana leið.
Hins vegar sýndist hugur
Stefáns gamla til Páls Borg-
fjörðs bera talsvert annan blæ,
að minnsta kosti lengi fram eftir
haustinu.
Það var eitt sinn sem oftar, að
við höfðum slegið upp einu af
stóru gildunum i innri veitinga-
salnum á Hótel Oddeyri. Og
þaö var allmikið um gleðskap I
salnum. Stefán Hvitadal
var staðinn upp úr sæti sinu og
var að flytja andrika ræöu fyrir
minni upprennandi skálds i
hópnum, fyrstu og siðustu
heiðurstöluna, sem þessum
frumlega snillingi hlotnaðist á
langri ævi. Stefán frá Steins-
stöðum sat gegnt Páli Borgfjörð
við veitingaboröið, sem raðað
hafði verið á sinu af hverju.
Allt i einu tekur Stefán að
barna ræöu nafna sins með þvi
að kalla til Páls og inna hann
eftir I full-hranalegum tón,
hvort hann sé launsonur
Kristjáns Þorgrimssonar kaup-
manns i Reykjavik. Páll haföi
ekki við að hiusta á ræöu ráð-
gjafa sins og varð heidur seinn
til svara. En viti menniStefán
gamli þýtur sem elding íiþp úr
stólnum og slæmir króknum á
göngustaf sinum um hálsinn á
Páli og hnykkir honum fram
yfir boröið og hrópar: Svaraðu,
djöfull! Ertu launsonur
Kristjáns Þorgrimssonar,
helvitis hundurinn þinn?
Svo liðu mörg, mörg ár. Og
það voru þung og þreytandi ár.
Og eftir einn dimman og fjör-
efnasnauðan vetur kom fagurt
vor með blátt heiði yfir fjöllum
og dölum og sætan fuglasöng I
lyngi og mó. Það var ekki
islenzkt vor.
i tilefni af andláti Þórbergs Þóröarsonar,
birtir Timinn nokkur sýnishorn úr verkum
hans.
Það var ekki létt verk að velja úr ritum þessa
snillings, og sannaðist enn hið fornkveðna, að
sá á kvölina, sem á völina. Hér var það ráð
tekið að sýna nokkur dæmi þess, hvernig Þór-
bergur skrifaði um samferðamenn sína. Var
hvort tveggja, að hann hefur lýst samtíð sinni,
— mönnum og fyrirbærum — af meiri íþrótt en
við höfum áður átt að venjast, og svo hitt, að
sjálfur var hann svo eftirminnilegur
einstaklingur, svo lifandi persóna, i sönnustu
merkingu þeirra orða, að hann mun verða ærið
torgleymdur þeim, sem fengu að heyra hann
og sjá.
Um leið og Timinn vill fyrir sitt leyti heiðra
minningu Þórbergs Þórðarsonar, vottar blaðið
öllum aðstandendum hans samúð.
Þá er það einn sólbjartan dag,
aö inn öxnadalinn riður grá-
hræður öldungur um sjötugt.
Hann er með vagnhest I taumi,
og á vagninum skröltir hrúgald
af fornfálegum innanstokks-
munum, snjáðum af margra
ára sambúð við lifandi verur,
sem höföu haft hugann bundinn
við hærri viðfangsefni. A eftir
vagninum riður gömul kona,
sem sýnist hafa velkzt ennþá
lengur i veröldinni en öldungur-
inn. Þau láta hestana feta
greiðan inn veginn, unz þau
nema staðar i uppgrónum hlað-
varpa hjá húsalausu eyðibýli
innarlega i dalnum.
Það heitir Gloppa.
Þar stiga þau af baki, tina
farangurinn af vagninum og
sleppa hestunum út i hagann.
Svo bera þau búslóðina inn I
gamlan hesthúskofa, sem
hangir þar uppi á mosavöxnum
túnbletti, raða húsgögnunum
meöfram stöllum og veggjum
kofans og byrja að búa.
Þessi hári öldungur var
Stefán vinur minn frá Steins-
stöðum, og gamla konan var
ekkja á áttræðisaldri, sem eitt
sinn hafði elskað sártsyrgðan
ektamaka, en þótti nú ekki
lengur vænt úm neitt nema
hugsunina um dalinn.
Loks var þá hinn heittþráði
dagur sinnaskiptanna risinn
upp úr rökkva langrar ævi. Nú
var allt að verða nýtt. Hesthús-
kofinn var aðeins bráðabirgða-
skýli.
Svo var byrjað að byggja. Það
var hlaðin tótt. Og yfir tóttina
var reist grind. Það var bað-
stofugrind. Og þessi baðstofa
átti aö vera með nýju lagi.
Svo varð dálitil andakt.
Og ljós og skuggar timans
héldu áfram að liða yfir dalinn.
Það liðu tvö ár. Þá kom vor með
gróðurlausum þurraþræsingum
og hélugráu hrimfalli um nætur.
Það var islenzkt vor.
Þá var það einn hryssings-
legan eftirmidag, að gömlu
hjúin sjást siðla álút niður
dalinn með vagnhest i eftir-
dragi, og á vagninum er hröngl
af slitnum innanstokksmunum.
En heiman frá Gloppu mænir
eftir þeim sprekuð húsgrind,
sem eitt sinn átti að verða
uppistaða i baðstofu með nýju
lagi.
Úr tslenzkum aöili,
þriðju prentun,
Reykjavlk 1971.
GIST Á STRÖNDUM
HAUSTIÐ 1912 flæktist ég á
Hólum til Norðurfjarðar á
Ströndum. Þar laumaðist ég i
land með aleigu mina innan i
snjáðri regnkápu, en það voru
gamlir verkamannaskór og
tannbursti. Ég sagðist ætla að
finna systur mina, sem byggi
þar i einu kotinu. Þaðan fór ég
fótgangandi til Reykjavikur.
Það var hálfsmánaðarferð. Hól-
ar ætluðu að visu inn i Hrúta-
fjörð. En af skiljanlegum ástæð-
um gat ég ekki komist með þeim
þangað.
Ég lagði á stað úr Norðurfirði
síðla sama dags. Ég hafði geysi-
barðastóran hatt ljósgráan á
höfði. Þá þóttist ég vera skáld-
legri en annað fólk. Leið min lá
út með Norðurfirði sunnanverð-
um. Hólar lágu þar skamt frá
landi. A meðan ég þokaðist úr
augsýn, hélt ég hattinum
samanbrotnum i þeirri hendi,
sem frá skipinu sneri.
Laust fyrir sólarlag kom ég að
Arnesi i Trékyllisvik. Þar er
sumarfagurt. Bleikum sól-
setursblæ sló á velli og voga.
Milli Trékyllisvikur og
Reykjarfjarðar er allhá heiði.
Um hana liggur leið i Reykjar-
fjörð.
I Arnesi fékk hvitan lérefts-
skjatta til þess að bera i skóna
og tannburstann. Skjattann bar
ég í sauðbandi og kallaði þetta
tösku. Birkistaf hafði ég i hendi.
Ég lagði upp úr Trékyllisvik
um sólarlag. Fyrst gekk ég upp
grösugar brekkur. Efra tóku við
holt og draugaleg giljadrög. Þá
var dagsett. Reykjarfjörður
blasti við fram undan lygn og
fagur. Yfir norðurhafinu sveim-
Tvei
EITT KVÖLD seint á hausti
1911 kemur Bjarni Magnússon
sambýlismaður minn að máli við
mig og segir:
Ég á hér frænda I bænum, sem
langar mikið til aö tala við þig.
Hvaö heitir hann? spyr ég.
Vilmundur Jónsson, svarar
hann. Hann á heima hérna rétt
hjá, i húsinu númer 9 A i Berg-
staðastræti, uppi á efsta lofti i
norðurendanum. Þú ættir að
ganga heim til hans.
Það getur vel verið, svara ég.
Hvað gerir hann?
Hann les læknisfræöi.
Er langt siöan hann byrjaði á
þvi?
Nei, þetta er fyrsti veturinn
hans. Hann tók stúdentspróf i vor.
Er hann gáfaöur?
Já. Hann er afar vel gáfaður.
Hefur hann gott vit á skáld-
skap?
Það held ég hann hafi.
Er hann með eða móti Milli-
landafrumvarpinu?
Hann er á móti þvi. Hann er
mikill sjálfstæöismaöur.
Þá er ekkert gaman að tala viö
hann. Hvern andskotann vill hann
gera við mig?
Hann langar aö tala við þig.
Hann hefur náttúrlega sagt
honum, að ég sé gáfaður.
Helduröu aö ég hafi nokkuð gam-
an af þvi?
Ég er viss um að þú hefur gam-
an að tala við hann. Hann er
Hornfirðingur. Faðir hans er
aði máninn fullur. Sama
flónskuglottið skein úr svip
hans. Er hann nú að gera gys að
ráðleysi minu, svinið það tarna?
Þér ferst það, skepnan, útlifuð
blóðsuga, sem skreytir þig með
lánuðum fjöðrum. Ég sneri mér
frá honum með fyrirlitningu.
Ég sezt á stein við veginn og
stari hugfanginn upp i stjörnu-
bjartan suðurhimininn. En hve
hann er blár og tær og fagur! Og
hve blitt og ástúðlega stjörnurn-
ar stara niður til min! Ég kinka
til þeirra kolli. Ég tala við þær
eins og elskhugi við unnustur
sinar, drep til þeirra tittlinga og
hlæ. Þær depla til min grátandi
augum og brosa i gegnum tárin.
Lengi sat ég i sælli leiðslu.
„Fjarlægðin gerir ástina að
yndislegu æfintýri”, sagði ég
við sjálfan mig, hneigði mig fyr-
ir ótal grátandi augum og stalst
til að gjóta hornauga niður i
bygðina. Siðan stóð ég upp og
labbaði niðurlútur ofan heiðina.
Stundu eftir dagsetur kom ég i
Reykjarfjörð og beiddist gist-
ingar. Ég hafði hlaupið lengi i
dauðspreng undan fjörulalla,
sem elti mig inn með girðinum.
I þetta sinn átti ég sem oftar fót-
um minum fjör að launa. Þá bjó
i Reykjarfirði Karólina Fabina,
dóttir Jakobs gamla Thoraren-
sens. Hún var gift Friðriki Soe-
beck. Bjuggu þau allan sinn bú-
skap i Reykjarfirði og þóttu
merkishjón.
Mér var visað til herbergis
undir baðstofulofti. Eftir litla
stund kemur inn kona stórvaxin
og gustmikil. Hún hafði stór
spangagleraugu og horfði á mig
fyrirlitlegum rannsóknaraug-
um niður undan gleraugunum.
Skyldi hana gruna, að ég hélt á
hattinum i hendinni, meöan ég
fór fram hjá Hólum? Ég sat
þarna heiðarlegur og bljúgur
niður i tær eins og sjálfur hinn
heilagi Franz frá Assisi. Þá
spyr húsfreyja:
,,Hver er maöurinn?”
,,Ég heiti Þórbergur Þórðar-
son.”
,,Og hvaðan kemur hann?”
,,Ég kem úr Norðurfirði i dag."
,,Og hvernig kom hann þang-
að?”
,,Ég kom þangað á Hólum.” Æ!
Hvi sagði ég nú á Hólum? Hvi
sagðist ég ekki heldur hafa
komið norðan úr Þaraláturs-
firði, verið að rannsaka þar
skeljalög i malarkömbum i
sumar. Það fór stingur i gegn-
um mig.
,,Og hvert er hann að fara?”
„Ég er á leit til Reykjavikur.”
,,Og þvi fer maðurinn þessa
leið? Þvi fer hann ekki heldur
með Hólum til Hrútafjarðar?”
Ég hafði svar á reiðum hönd-
um og segi með einbeitni: „Mér
þykir skemtilegra að ganga og
skoða landslagið. Ég hef aldrei
komið hér áður.”
„Já. Þeir eru sumir teknir
upp á þessu i seinni tið."
Siðan var mér borinn beini á
fimtán krystalsdiskum þri-
hyrndum. Ég lauk úr þeim öll-
um. Á vökunni sagði ég drauga-
sögur til þess að beina athygl-
inni frá Hólum.
Um nioiguninn fylgdi hús-
freyja mér út fyrir túngarð. Þar
kvaddi ég hana með virktum og
spurði, hvað næturgreiðinn
kostaði. Það er venja min, þeg-
ar ég hef litið til að borga með.
„Ekki neitt”, svaraði hús-
freyja móðurlega. „Ég er ekki
vön að selja næturgreiða og ætla
ekki að byrja á þvi á yður. En
þarsem þér komið, megið þér
geta þess, ef þér viljið, að þér
hafið gist hjá Karólinu Soebeck,
borinni Thorarensen.” Ég
þakka fyrir mig og lagði á Tré-
kyllisheiði með 12 krónur og 11
aura. Ég kom á nitján bæi, það
sem eftir var leiðarinnar suður.
A hverjum bæ gat ég þess hátið-
lega, að ég hefði gist hjá Karó-
linu Soebeck, borinni Thoraren-
sen. Og i hitt ið fyrra orti ég
smákvæði i frekara þakklætis-
skyni fyrir næturgreiðann. Það
heitir „Gömul minning” og er
svona:
1 Trékyllisvik eru túnin
og taðan iðjagræn,
og særinn i sifellu þylur
sömu morgunbæn.
Og uppi yfir blessuðum bæn-
um
er blikandi heiðartraf.
Þar tölti ég um tunglskins-
nóttu
með tösku og birkistaf.
En handan við heiðarásinn,
á hæðum við mýrarfen,
býr hún Bina min Soebeck,
borin Thorarensen.
Þetta þætti gott kvæði, ef það
hefði aldur Jónasar Hallgrims-
sonar.
Úr Bréfi til Láru, 5. útgáfu,
Reykjavik 1950.
r vitringar
föðurbróðir minn og móðir hans
er ættuð úr Hornafirði.
Hvar eiga þau heima?
Austur á Seyðisfirði.
Og er Vilmundur fæddur þar?
Nei, hann er fæddur i
Hornafirði. Og hann segir að það
sé enginn guð til.
Það hlýtur aö vera eitthvað
bogið viö þann Hornfiröing, sem
segir að enginn guð sé til. Hann er
þó ekki ofviti?
Nei, það er Vilmundur ekki.
Þú skalt ekki halda, að það sé
nein skömm að vera ofviti.
Allir sem vita, aö enginn guð er
til, hafa of mikið vit fyrir heim-
inn.
Kvöldið eftir paufaðist ég upp á
efsta loft á Bergstaðastræti 9 A,
Það voru tveir stigar, 29 tröppur.
En hvað er gaman að búa svona
hátt I húsi. Svo danglaði hægri
höndin mattlaus á hurö I
norðurendanum.
Kom inn! segir stutt og þurrleg
rödd.
Ég þokaöi huröinni frá
dyrastafnum. Fyrst sást svolitil
rifa, svo stærri rifa, loks blasti við
mér all-stór stofa með stórum
glugga. Það hlýtur að vera
skemmtilegt að búa i herbergi
með stórum glugga. Við borð
undir glugganum situr ungur
maður. Hann er að hætta aö lesa.
A borðinu logar blússbrennari.
Hann er bjartur, og I skininu frá
honum liggja nokkrar þykkar
bækur á boröinu. Það eru
útlendar bækur. Mikill visdómur
hlýtur aö vera I svona þykkum
bókum. Ætli þar sé ekki mikiö um
hjartað? Það vildi ég ætti nokkrar
þykkar bækur frá útlöndum um
lifsgátuna. Ég á bara eina þykka
bók, Odysseifskviðu. Hún er ekki
nærri eins þykk og þessar bækur.
Og það er aldrei neinn visdómur i
þykkum bókum á Islenzku. Hann
hlýtur að vera ákaflega lærður
maður. Það er bezt ég tali
varlega. Ætli hann sjái ekki sjúk-
dóminn? Kannski hefur hann
heyrt ég gangi meö ólæknandi
sjúkdóm og hefur gert boð eftir
mér til aölækna mig, af þvl að við
erum báöir Skaftfellingar. Hver
veitnema þaö sé hægra að lækna,
ef læknirinn og sjúklingurinn eru
báðir úr sömu sýslu.
Gott kvöld! segi ég. Ég heiti
Þórbergur Þoröarson. Eruö þéi
ekki Vilmundur Jónsson?
Jú. Hann stóð upp, og viö tókum
i höndina hvor á öðrum. Hann
horfði skarpt framan I mig. Nú
sér hann sjúkdóminn. Ég renndi
augunum skáhallt framhjá
honum, svo að hann sæi ekki sjúk-
dóminn. Það er fyrirlitlegt að
ganga meö sjúkdóm. Hann var á
aldur við mig og tæplega
meðalmaður á hæð. Hann var
dökkhærður og brúneygur, með
mikið enni og skarplegur yfirlit-
um. Og hendurnar á honum voru
eins og þær gætu smiðað lokur i
bilaö hjarta. Mér sýndist hann
afar gáfulegur.
Hann Bjarni Magnússon frændi
yðar sagöi, að yöur langað til að
tala við mig.
Gerið þér svo vel.
Siðan byrjaði samtaliö eins og
af sjálfu sér. Fyrst lauslegt hjal
um hversdagslífið, svo djúpar
viðræður um fólk og atburði i
Austur-Skaftafellssýslu.
Vilmundur virtist vera öllu
paulkunnugur I Hornafirði. Hann
hafði aö visu flutzt þaðan
ársgamali. En móöir hans var
fluggáfuð kona og kunni sögu
þessarar yndislegu sveitar, sem
hún hafði ekki treyst sér til að
heimsækja i rúm tuttugu ár, af
þvi að hún óttaðist, aö hún gæti
ekki slitið sig þaðan I annað sinn.
Menn geta fariö hundrað sinnum
alfarnir úr Mosfellssveitinni. En
þaö fer enginn oftar en einu sinni
alfarinn úr Hornafirði.
Þegar nálgaöist miönættið,
háttaði Vilmundur i litlu herbergi
undir súð vestur úr stofunni, en
mig bað hann aö setjast á stól
fyrir framan rúmið sitt, og ég
sagði honum söguna af Skuplu,
fór með kveðskap eftir Þorstein
tól og lét hann heyra raddir nokk-
urra Suðursveitunga, þar til ég
var ekki lengur viss um, hvort
hann hélt áfram að hlusta. Þá
sagði ég góöa nótt og þreifaði mig
i svarta-myrkri niður 29
ósýnilegar tröppur. En ég var
samt ekkert myrkfælinn. Þetta
var svo löngu áður en reimleik-
arnir byrjuðu i Bergstaðastræti 9
A. Ég var i syngjandi skapi, og ég
Framhald á 17. siðu.