Tíminn - 24.12.1974, Blaðsíða 20

20
TÍMINN
JÓLABLAÐ 1974
Margir villtir fuglar hafa lært
að notfæra sér mannabyggð
og þá vernd sem hún getur
veitt. Hér er önd með unga
sina á leið yfir Lækjargötuna i
Reykjavik. Hún hefur fengið
sér lögreglufylgd, frúin, en
hópur glaðra ungmenna fylg-
ist með ferðaiaginu.
I) ÝRA LÍF OG
NÝLEGA flutti dr. Arnþór
Garðarsson prófessor erindi á
sögusýningunni i Reykjavik. Hét
það Breytingar á dýralifi og bú-
seta. Hér er um að ræða efni, sem
mörgum mun þykja fróðlegt, og
þvi var Arnþór beðinn að ræða
þetta við lesendur Timans, hvað
hann góðfúslega féllst á aö gera.
Músin fylgdi
manninum
— Gafstþú, Arnþór, erindi þinu
þetta nafn vegna þess, aö þú telj-
ir, að mjög mikil breyting hafi
orðið á dýralifi hér, þegar menn
settust að i landinu?
— Á því er enginn efi, að þá tók
dýralifið miklum breytingum.
Annars vegar voru það beinar
breytingar, sem maðurinn olli, en
hins vegar þær, sem eiga rætur að
rekja til gróðurfarsbreytinga. En
um þessar siðar nefndu breyting-
ar er það að segja, að miklu erfið-
ara er að gera sér grein fyrir
þeim.
Maðurinn hefur frá fyrstu tið
flutt með sér dýr hingað, sem sið-
an hafa i flestum tilfellum lagzt
út. Oftast hefur hér verið um
óviljandi innflutning að ræða,
eins og þegar skordýr og mýs
hafa flutzt á milli landa með
mönnum, en þó er hitt engan veg-
inn dæmalaust, að innflutningur-
inn hafi verið gerður af ráðnum
hug, og nægir að nefna hreindýr
og mink þvi til sönnunar, þótt þar
sé að visu um næsta ólik dýr að
ræða.
— Hafa ekki verið mýs hér á
landi, fyrr en menn settust hér
að?
— Þegar menn settust hér fyrst
að, hefur islenzka dýrarikið —
það er að segja á landi — vafa-
laust verið miklum mun fáskrúð-
ugra en það er nú. Spendýr á
landi hafa tæplega verið önnur en
refir, sem komið höföu og koma
enn með rekfs frá Grænlandi, og
svo hefur væntanlega verið eitt-
hvað af hvitabjörnum.
En mýs hafa ekki verið hér þá.
Með manninum kemur fyrst
hagamúsin, sú hin sama, sem enn
lifir hér til sveita i talsvert nánu
sambýli við menn, alveg eins og I
Noregi. A þessum tima voru
hvorkikomnarhúsamýs né rottur
i norðanverða Evrópu, og haga-
músin var það nagdýr, sem fylgdi
manninum fastast eftir.
Þá var hvítabjörninn
landlægur hér
— Þú gazt aðeins um bjarn-
dýr áðan. Er liklegt, að isbjörninn
hafi haft hér fast aðsetur, áður en
mennsettust að i landinu?
— Við höfum um pað
fjölmargar heimildir á siðari
öldum, — langt aftur i timann —
að hvitabirnir hafi komið hingað
með rekis frá Grænlandi, og oft i
talsvert miklum mæli. Það væri
óeðlilegt að hugsa sér, að þetta
hafi ekki lika gerzt áður en menn
settust hér að, en hins vegar hefur
isinn varla komið hér svo oft eöa
verið hér svo stööugt, að hvita-
birnir gætu ferðazt með honum á
milli landanna eins og þeim
sýndist. Það er með öðrum orðum
nokkurn veginn vist, aö þeir hafi
blátt áfram ekki komizt héðan
aftur, þótt þeir hefðu viljað, og
þar sem ekki voru neinir menn i
landinu til þess að veiða þá, hefur
ekki verið um annað aö ræða fyrir
þá en að hafast hér við þaö sem
eftir var ævinnar.
Það er eftirtektarvert, að þau
.örnefni, sem benda til bjarndýra
eru einna þéttust á norö-vestan-
verðu landinu, og við Breiðaf jörð.
Þar eru Bjarneyjar, tvær Hvita-
bjarnareyjar, Berufjöröur, og svo
framvegis. Allt bendir þetta til
þess, að landsnámsmenn hafi hitt
hér fyrir hvitabirni, (af þvi að
þeir hafa verið hér landlægir), en
þeim hefur fljótt verið útrýmt,
enda hefur stofninn aldrei verið
stór. Trúlega hafa dýrin ekki ver-
ið fleiri en svo, að h»u hafa horfið
meö öllu svo að segja um leið og
maðurinn kom.
— Þú tókst til orða eitthvað á þá
leið áðan, að tófan hefði komið til
landsins þá eins og nú. Heldur þú
að'hún sé enn að berast hingað frá
Grænlandi?
— Ég hef ekki kynnt mér þetta
alveg nú nýverið, en mig rámar i
að hafa heyrt um það talað, að
tófur hafi sézt i Grimsey og kon.ið
þangað meö isum. Það er alkunn-
ugt, að einmitt þessi tegund refa
fylgir bjrndýrum mjög eftir á isn-
um til þess að ganga i leifar hans.
Með þeim hætti hefur hún
áreiðanlega borizt hingað, senni-
lega strax i lok isaldar, enda ekki
um aðra leið að ræða fyrir hana,
þar sem Island er eyja úti I regin-
hafi. Og hvi skyldi hún ekki enn
slæðast hingað með rekis, eins og
hún hefur veriö að gera annað
veifið frá örófi alda?
Ströndin er
takmörkuð — og þar
var álagið mest
Okkur hættir alltaf til þess að
lita á ástandið sem nú er, eins og
það væri hið eina og upprunalega,
— að svona hafi þetta alltaf verið.
En bæði Ari fróði og Þorleifur
Einarsson fræða okkur á þvi, að
landið hafi verið viði vaxið milli
fjalls og fjöru, þegar norrænir
menn settust hér að, og það má
heita orðið sannað mál.
Nú eru skógarnir að mestu
horfnir, eins og allir vita, en ekki
aðeins þeir, dýralifið hefur lika
tekið miklum breytingum, þegar
þeir tóku að hopa að marki.
Margar tegundir skordýra og
fugla eru svo bundnar skógum, að
þær lifa ekki á skóglausu landi.
Og það er nokkurn veginn vist, að
hér á landi hafa verið bæði skor-
dýr og fuglar, sem hlutu að hörfa
og deyja út, þegar skógurinn
hvarf. útrýming stórra blóm-
jurta, sem þrifast i skjóli skóga,
hlýtur að hafa haft mikil áhrif á
skordýralifiö.
Fyrst i staö hefur tsland vafa-
laust aðallega verið veiðistöö. Og
þau veiðidýr, sem sótzt var eftir,
hafa aðallega verið við ströndina,
svo sem selir, rostungar, hvalir
og fugíar, einkum þó ýmiss konar
sjófuglar. í aldanna rás hefur
þessum stranddýrum þvi fækkað
gifurlega, en það ber vel að hafa i
huga, að strönd íslands er mjög
takmörkuð. Flatarmál hennar er
litið, og ströndin er i raun og veru
aðeins mjó lina. Á þessa linu hafa
sjávardýr safnazt frá örófi alda
(meðal annars selir, sjófuglar og
sumar hvalategundir), og það er
hafið yfir allan efa, að einmitt á
þessari mjóu spildu hefur
þrýstingurinn frá manninum ver-
ið mestur, þótt auðvitað hafi hann
lika verið mikill annars staðar.
Rostungabein
í haugum — melgresi
á sjávarströnd
— Voru rostungar algengir hér
fyrrum?
— Það er nokkurn veginn vist,
að þeir hafa verið hér við vestan-