Tíminn - 15.01.1975, Blaðsíða 9

8
TÍMINN
Miðvikudagur 15. janúar 1975.
Miðvikudagur 15. janúar 1975.
TÍMINN
9
Við trúum ekki á kraftaverk
— en það gerðist þó

' U-
'■ ' 1
hún. Hún er fullkomlega
róleg. Á morgun mun
henni ganga enn betur i
skólanum. Hún mun
geta lesið betur en
daginn áður....
Ida er tólf ára og orðblind. Það
er ekki hægt að sjá þennan ágalla
á henni, en hún þjáist vegna hans
hvern einasta dag. Það, að vera
orðblindur, er að geta ekki lesið
bók eða blað. Það er, að geta ekki
stafað allra einfaldasta orð. Það
er erfiðara en orð fá lýst að vera
oröblindur og þurfa að ganga i
skóla, og oft er litið á hinn orð-
blinda sem heimskinga.
— Þangað til um siðustu jól
(1973) var skólinn hreinasta
martröð fyrir Idu, segir móðir
hennar Lis Westh-Jensen. Það
leiö varla sá dagur, að hún kæmi
ekki grátandi heim úr skólanum.
Vandamál Idu náðu til allrar fjöl-
skyldunnar. Við reyndum á allan
hátt að hjálpa henni. Sér-
kennslan, sem hún fékk i
skólanum bætti þó ekki úr fyrir
henni. Það er fyrst nú, þökk sé
hljóðmeðferðinni, sem hún hefur
gengizt undir hjá náttúrulækn-
inum, sem eitthvað jákvætt er
farið að sýna sig. Henni gengur
betur og betur með hverjum
deginum sem liður, og nú um jólin
(1974) er reiknað með að hún hafi
náð sér fullkomlega. Þá á hún að
vera farin að skrifa og lesa eðli-
lega...
Lis Westh-Jensen heyrði fyrst
um Axel og Johana Michaelsen,
náttúrulæknana i Nastved, þegar
hún las grein um þau I dönsku
vikublaði. Þar var sagt frá þvi, að
þau tækju m.a. orðblind börn til
meðferðar. Þear Lis las greinina
trúði hún þvi varla að það, sem
þarna stóð, gæti verið rétt. Þetta
var allt of ótrúlegt.
— Þetta liktist mest skottu-
lækningum, segir Lis. — Mér
finnst það reyndar ennþá, en það
skiptir ekki máli. Aðalatriðið er,
að aðferðin hjálpaði Idu. Það
hefur hún svo sannarlega gert.
Allir sjá það, sem hafa athugað
málið. Lækningin hefur meira að
segja tekizt svo vel, að i haust gat
Ida farið i venjulegan bekk, en
hafði áður þurft að vera i
hjálparbekk i skólanum.
Ida gekkst undir meðferð hjá
Ingeborg Ankerbyesmigreni-
sjúkrahúsinu i Kaupmannahöfn.
— Við tökum bæði við migreni-
sjúklingum, taugasjúklingum og
svo þeim, sem væta rúmið, segir
Johnna Michaelsen. En um
þessar mundir eru þó flestir
sjúklingar okkar orðblind börn.
Viö höfum náð mjög góðum
árangri með þau. Frá þvi við
opnuðum þetta sjúkrahús höfum
við tekið á móti hundruðum orð-
blindra barna, og flest hafa þau
læknazt fullkomnlega. Það eru þó
til einstaka börn, sem ekki eru
móttækileg fyrir hljóðmeð-
ferðinni, en það eru hreinar
undantekningar.
Hljóðmeðferðin byggist á þeirri
kenningu, að hljóðið — likt og
taugakerfið — fylgi vissum
leiðum um likamann. Við rann-
sókn, sem gerist á þann hátt, að
náttúrulæknirinn slær tónkvisl i
hönd sér og leggur hana siðan á
mismunandi staði á höfði sjúkl-
ingsins getur hann með þvi
fundið, hvort barnið er heilbrigt
eða ekki. Ef sjúklingurinn heyrir
hljóðið deyja út hinum megin i
höfðinu, er hann heilbrigður, en
það finnur ekki barn með orð-
blindu eða migrenisjúklingur.
Ida kom i fyrstu meðferð um
jólin fyrir einu ári. Tvisvar
sinnum i viku fór hún með móður
sinni til Nastved til þess að hlusta
þar I tiu minútur á segulbands-
upptöku eða hljómplötu sem á
voru sérkennileg svokölluð sinus-
hljóð.
— Þetta var ekki sársaukafullt,
en ég varð mjög þreytt og leið af
þessu, en sú tilfinning er horfin
núna. Nú finnst mér ég aðeins
veröa róleg og ég finn til vel-
liðunar um allan likamann.
Menn vita ekki, hvað i raun og
veru gerist i höfði Idu, þegar hún
hlustar á þessi hljóð, en greinilegt
er, að eitthvað gerist. Strax
Lis, móðir Idu segir: Mér finnst þetta Ilkast skottulækningum, en kraftaverkið hefur gerzt, það er
staðreynd.
Aðferðin, sem hjálpaði Idu, hefur einnig verið notuð með góðum árangri við migrenisjúklinga og tauga
veiklað fólk.
Á hverju kvöldi,
þegarldaWesth-Jensen i
Lyngby i Danmörku er
komin upp i rúmið sitt,
kveikir hún á plötu-
spilaranum sinum, og
setur heyrnartækin á
höfuðið. Siðan hlustar
hún á hin undarlegustu
hlióð i tiu minútur.
Hljóðin eru há og lág,
skær og dimm, og ósam-
hljóma. Þegar hún er
búin að hlusta á það,
sem á bandinu er, sofnar
þegar hún hafði farið sex til átta
sinnum I þessa meðferð mátti
sjá, að hún fór að lesa og skrifa
betur heldur en hún hafði gert
áður.
— Barn, sem þjáist af orð-
blindu, er oft mjög spennt á
taugum, segir Johnna
Michaelsen. Oftast eru heima-
verkefnin lesin upphátt fyrir þau,
og þau verða að einbeita sér að
þvi að muna allt, sem þau hafa
heyrt fram á næsta dag. Þar af
leiðandi er ekki óalgengt, að börn
með orðblindu hafi mjög gott
minni. Þegar þau hafa fengið
hljóðmeðferðina verða þau bæði
rólegri og I andlegu jafnvægi. Við
erum vön að halda þvi fram að
breytingarnar fari að koma i ljós
Frh. á bls. 15
Ida Westh-Jensen 12 dra og með orðblindi p.

Skólinn var fyrir að hún hreinasta martröð — því Ida gat ekki lært að lesa þrdtt yrði aðnjótandi sérkennslu og sérstakrar aðstoðar allra

Foreldrar Idu leituðu til ndttúrulækna, og Ida gekkst undir hljóðmeðferð

r 1 dag getur hún lesið, en í upphaf i voru foreldrarnir fullir efasemda
Hafsteinn Snæland Sólheimum, Vogum:
FISKUR UNDIR ALÞJÓÐLEGU KVENNAÁRI
.. .. •»,
_ ______________________V ____-____
Undanfarnar vikur hefur tals-
vert verið rætt um svokallaða
menningarneyzlu — (hvaðan i
greflinum, sem það orð er nú til-
komið) — fólksins i dreifbýlinu,
og þá ekki sizt i hinum mörgu
sjávarþorpum landsins.
Það, sem öllu þessu fjaðrafoki
veldur, er, að þvi er mér skilst,
mynd nokkur, sem tveir ungir
menn gerðu, og sýnd var i sjón-
varpinu. Nánar tiltekið var
myndin gerð I Grindavik, og átti
að lýsa daglegu lifi og starfi fólks
i sjávarþorpi, hvar sem væri á
Islandi.
Núer þaðsvo, aðbezt er að
segja hverja sögu eins og hún
gengur, og þvi ætla ég að viður-
kenna það, að ég sá ekki þessa
umræddu mynd, og mun enda
ekki gera neina tilraun til að skil-
greina hana frá listrænu sjónar-
miði. En það, sem ég hnýt um i
sambandi við umræður manna
um tittnefnda mynd, er sú
skoðun, eða réttar sagt sann-
færing höfunda myndarinnar, að
fólk á þessum stöðum, njóti ekki,
ýmissa hluta vegna, listar, á við
Ibúa þéttbýlisins þ.e.a.s.
Reykjavikur.
Þá skýtur upp þeirri hugsun:
hvað er list?
Nú á dögum er svo komið, að
nánast allur fjárinn er talinn til
lista. Þvi nær allt, sem manns-
hönd, eða hugur, geta skapað er
kallað listaverk, svo framarlega
sem þessi verk megna að vekja
fólki einhvers konar tilfinningar,
og skiptir þá ekki máli hvort um
er að ræða ánægju og gleði, eða
þá viðbjóð og ótta, jafnvel þung-
lyndi og sorg. Yfir landið hella sér
herskarar listamanna: málarar,
skáld, rithöfundar, myndhöggv-
arar og leikritahöfundar, ausandi
út listaverkum yfir blásaklaust
fólk, sem flest hefur ekki minnsta
áhuga á að verða fyrir þessum
ósköpum. Siðan koma svo þessir
ágætu myndhöfundar, og furða
sig á menningarneyzluleysi (af-
sakið orðið) dreifbýlisbúa.
Þar sem ég hef sjálfur átt þvi
láni að fagna s.l. 20 ár að vera
einn af þessum menningarsnauðu
dreifbýlingum, langar mig að
leggja hér orð i belg.
Bezt er þá að skýra út i stuttu
máli eina aðalástæðuna fyrir
litlum áhuga fólks i dreifbýlinu á
þvi að kalla yfir sig þessa svo-
kölluðu listmenningu.
Um nokkurra ára skeið höfum
viö haft sjónvarp á flestum
heimilum landsins. Þar eru að
jafnaði kynntar þær málverka-
sýningar sem á dagskrá eru
hverju sinni á höfuðborgar-
svæðinu. Sama er að segja um
höggmyndasýningar og fleiri list-
viöburði. A allflestum heimilum
er einnig til útvarp, og ekkert
skortir á, að þar séu kynnt þau
andans verk, sem á boðstólum
eru, leikverk, ritverk og tónverk.
Þaö þarf þvi ekki að _ ganga að
þvi gruflandi, að dreifbýlisfólkið
veit ágæta vel um tilveru þess-
arar listar. En þá kemur hinn sári
sannleikur: Það kærir sig ein-
faldlega ekkert um að fá að njóta
hennar. Og þá vaknar spurn-
ingin: Hvers vegna ekki? — Þvi
er fljótsvarað. Flest af þvi, sem á
borð er borið i þessum efnum, er
svo þungt, formelt og hrútleiðin-
legt, að venjulegt, eðlilegt,
vinnandi fólk telur fritimum
sinum betur varið til annars en
að horfa eða hlusta á sllkt.
Þar að auki á þetta fólk sina
eigin menningu, og sina eigin list,
sem það iðkar og nýtur i rikum
mæli, þó að fákænir þéttbýlis-
drengir hafi ef til vill ekki komið
auga á það atriði. Það væri þvi
ekki úr yegi að benda á dæmi til
skýringar.
Við dreifbýlingar myndum t.d.
telja snöggt um betra listaverk
veí uppborinn heygalta á túni hjá
góðum bónda eða snilldarlega
upphlaðinn saltfiskstakk hjá
verkamanni i fiskverkun,
heldur en ræfilslegt heyfang, sett
upp af fiflskap á sýningu, eða
hrúgu af franskbrauðum, einnig á
sýningu — hvorutveggja i nafni
þeirrar listar sem myndhöfundar-
nir tveir mega nú vart vanti halda
yfir, að við skulum ekki fá að
njóta. Nei, góðir hálsar — Við
deifbýlingar höfum daglega fyrir
augum fleiri mál- og höggmynda-
verk, en nöfnum tjáir að nefna, —
listaverk vinnunnar. En — eins
og við skiljum ekki mörg lista-
verk þessara ungu þéttbýlinga,
eins skulum við ekki ætlast til, að
þeir skilji okkar.
Ég ætla mér þó ekki að halda
þvi fram, að ekki finnist á þessum
sviðum listamenn, sem höfða til
okkar allra, en þeir eru þvi miður
svo fáir, að það tekur varla að
blanda þeim hér inn i umræður-
nar.
Og þá er það menningin á sviði
ritlistar og tónlistar.
1 flestum þorpum á íslandi ef
ekki öllum, eru starfandi margs
konar félög. Má þar nefna kven-
félög, ungmennafélög, klúbba
ýmis konar, leikfélög, ofl. o.fl.
011, og ég vil undirstrika það sér-
staklega, öll þessi félög vinna að
einhvers konar menningarstarf-
semi. Kvenfélögin eru að vissu
leiti i sérflokki, þar sem þeirra
verksvið er einkum helgað
konum, en þó er það svo, að
þegar upp er staðið, þá njóta lik-
lega fleiri starfsemi þeirra en
nokkurra annarra félaga. En nóg
um það. Fyrrtalin félög eru um
allt land, allan ársins hring,
önnum kafin við að veita alls kyns
menningarstraumum á fjörur
félaga sinna og gesta þeirra. Og
það, sem meira er um vert —
þetta er sú tegund menningar,
sem vel er þegin af þvi fólki, sem
á að njóta hennar. Og gaman
hefði ég af að lita þann dag, þegar
Reykvikingar gætu sýnt leikrit
með rumlega átta þúsund manna
þáiítöku, en það samsvarar þvi
að Leikklúbbur Laxdæla sýndi
fyrir nokkru 2 reikrit samtimis
með þátttöku u.þ.b. 40 manns, en
ibúar hreppsins eru um fjögur
hundruð. Og það sem kannske er
mest um vert — fólk kom á þessar
sýningar og til að njóta þeirra, og
fór ánægt heim aftur.
Snúum okkur þá að tónlistinni.
Varla mun það byggt ból til á
landinu, að ekki fyrirfinnist þar
kór. Þetta eru alls konar kórar,
viðast er kirkjukór viðkomandi
staðar aðalundirstaðan. Þessir
kórar eru flestir samansettir af
fólki með litla sem enga tón-
menntun — bændum, sjó-
mönnum, verkamönnum, o.s.frv.
Stjórnendur flestra þessara kóra
eru einnig litt eða ekki menntaðir
á sviði þeirrar tónlistar, sem dag-
lega berst til eyrna okkar á öldum
ljósvakans, og nefnd er þvó voða-
lega nafni synfoný — en þó eru
þeir flestir það vel menntaðir —
eða sjálfmenntaðir — að þeim
hefur tekizt að gera úr þessum
óþjálfuðu röddum þann kór, sem
við dreifbýlingar kunnum vel að
meta, og hlýðum á okkur til
ánægju. Hvort er það nú meira
listaverk — að ná fram góðum
árangri hjá hópi fólks, sem flest
hefur fengið nokkra tilsögn i
söngmennt, með lærðan stjórn-
anda við stýrið, eða að ná fram
allsæmilegum árangri, þ.e.a.s.
að fá góðar undirtektir hjá áheyr-
endum, hjá hópi fólks, sem enga
undirstöðumenntun hefur hlotið i
söng, og stjórnandi allt að þvi
sjálfmenntaður? Dæmi nú hver
sem vill.
Ég vil geta þess, að ég átti aðild
að þvi að fá hluta af Sinfoniu-
hljómsveit Islands til að leika á
ýmsum stöðum úti á landi fyrir
nokkru undir kjörorðinu List um
landið. En þrátt fyrir frábæran
leik, og mjög svo aðgengilegt pró-
gramm, létu áheyrendur á sér
standa. Það var samdóma álit
mitt, og þeirra þátttakenda þess-
arar ferðar, sem ég hafði sam-
band við, að aðeins nafnið
Sinfoniuhljómsveit hefði orðið til
að stórspilla aðsókn. Og enn segi
ég: Dæmi nú hver sem vill.
Lokaorð min um menningar-
neyzlu (afsakið enn á ný þetta
orðskripi) — dreifbýlinga verða
þvi það, að aðeins það er list, sem
fólkið vill sjá og heyra. Að ætla að
troða upp á fólk einhverri er-
lendri hermilist, hvort sem hún
heitir abstrakt absúrð eða
abnormal og ætlast til að hinn
venjulegi maður taki henni fagn-
andi, það tekst aldrei. Fólk i
dreifbýlinu, sem vinnur 10 til 16
klukkustundir á sólarhring. til
þess meðal annars, að þétt-
býlingar hafi tima og peninga til
að stunda sina menningarneyzlu,
það biður um list, sem það skilur
— list, sem þvi finnst, falleg —
list, sem þvi finnst skemmtileg —
og frábiður sér afskiptasemi og
aðfinnslur þeirra, sem ekki hafði
annað við timann að gera. en að
láta sér leiðast. Þvi oss dreif-
býlingum leiðist eiginlega aldrei.
Það er aðeins, þegar við verðum
fyrir óvæntum árásum fávisra
þéttbýlinga, að okkur leiðist. Það
ersama,hvortþeir hafa ætlað sér
það visvitandi að hvekkja okkur
eða ekki, okkur leiðist það samt.
Og snúum okkur þá að hinu
málefninu, sem eins og' það fyrr-
nefnda hefur allmjög verið til
umræðu undanfarið. Það er hið
alþjóðlega kvennaár. ( Þið
fyrirgefið, þó að það risi á manni
þessi fáu hár, sem eftir eru, við að
heyra nafngiftina). Fyrir
nokkrum kvöldum komu fram i
sjónvarpinu maður nokkur og
kona, (ég þori nú varla að segja
kona, þvi ég veit ekki nema að
það kosti meiðyrðamál), ásamt
stjórnanda. Meðal annars sem
þar kom fram, var að annar
aðilinn taldi, að ekki væru hér á
landi næg dagvistunarheimili
barna, til að konur gætu sinnt
þeirri þörf sinni að vinna utan
heimilis. Klykkti þessi persóna út
meö þvi að lýsa þvi yfir, að þetta
yrði baráttuár, og þá væntanlega
I og með fyrir þvi, að úr þessari
brýnu þörf yrði bætt. Manneskja,
sú, er hér mælti hin spaklegu orð,
er m.a. þekkt fyrir þátttöku sina i
samtökum svokallaðra rauð-
sokka, og ætla ég mér ekki að
áfellast hana fyrir það, þar sem
ég geng alloft sjálfur i rauðum
sokkum og finnst, að það komi
mér einum við. En það er þetta
með baráttuárið, sem vex mér
dálitið i augum. Fyrir hverju ætl-
ar manneskjan eiginlega að berj-
ast?
Ég veit ekki betur en hér á
Islandi hafi konur nú þegar öðlazt
full réttindi á við karla, og að
sumu leyti meiri. Að visu skal ég
fyllilega viðurkenna réttmæti
baráttu kvenréttindakvenna og
manna hér á landi undanfarna
áratugi. En er nú ekki þolanlegt
jafnvægi fundið? Eru ekki konur
á þingi? Var ekki kona forseti
bæjarstjórnar Reykjavikur? Eru
ekki konur fullgildir meðlimir
verkalýðsfélaga? Hafa ekki
konur sömu laun fyrir sömu
vinnu? Eru ekki konur taldar
jafningjar karla á öllum sviðum
þjóðlífsins? Ég veit ekki betur,
a.m.k. er þvi svo farið um flesta
þá menn, sem ég umgengst.
1 sambandi við þessar rauð-
sokkur dettur mér I hug, hvort
ekki sé hér um að ræða sama lög-
málið og með deyjandi dýr. Að
þessi hamagangur og læti þeirra
rauðsokkanna séu f jörbrot gömlu
kvenréttindahreyfingarinnar.
Það hlýtur að vera voðalegt fyrir
hugsjónamanneskjur að komast
að þvi einn góðan veðurdag, að
tilefni hugsjónanna sé ekki lengur
til. Það er eins og að missa
glæpinn. Mér dettur i hug kálfur,
sem ég átti einu sinni. Hann var
með eindæmum rólegur en þó að
ölluleyti einsog kálfar eiga að sér
að vera. Svo einn góðan veður-
dag, var hann tekinn og skotinn.
Og viti menn. Þar sem hann lá
þarna steindauður, þá baulaði
hann og bölvaði, sparkaði og
endasentist fram og til baka, al-
gjörlega út i hött. Þetta hefði
hann auðvitað allt saman átt að
gera á meðan hann enn var I fullu
fjöri. Satt bezt að segja minna
rauðsokkurnar mig oftlega á
þennan blessaðan kálf. Þetta er
hreyfing, sem er einu skoti of
seint á ferðinni
En vikjum þá aftur að þessari
vöntun á dagvistunarheimilum,
sem lá rauðsokkunni svo mjög á
hjarta. Úr hverju var fjöglun
þeirra ætlað að bæta? Jú — úr
þörf húsmæðra til að vinna utan
heimilis. En hve rik er sú þörf?
Er ekki einmitt markvisst unnið
að þvi af alls konar hreyfingum
þ.á.m. hreyfingu rauðsokka, að
telja konum trú um það, að hús-
móðurstarfið sé svo lítilmótlegt,
að nauðsynlegt sé fyrir þær að
stökkva frá uppvaskinu og barna-
öskrinu út I frelsið — út i atvinnu-
lifið? Er þetta þá alveg út i hött?
Nei — vissulega ekki. En það er
ekki vegna þess að húsmóður-
starfið sé ekki þess virði að
annast það, siður en svo. Hitt er
svo annað mál, að i okkar fá-
menna þjóðfélagi veitir sannar-
lega ekki af starfskrafti
kvennanna. Og þá komum við
aftur að dagvistunarheimilunum.
Er þá ekki, eins og manneskjan
sagði, full þörf fyrir þau? Og það
er einmitt þar, sem hnifurinn
stendur i kúnni.
Ég tel einmitt þvert á móti, að
hægt sé að leggja niður þau dag-
vistunarheimili, sem nú eru
a.m.k. flest, og fá þó konurnar út i
atvinnulifið. En hvernig þá?
Munu flestar spyrja. Jú — lausnin
er i sjálfu sér auðveld, og ekki
fólgin i öðru, en að snúa litillega
til baka i þróuninni. Við þurfum
jafnframt að leggja niður elli-
heimili. Við þurfum ekki annað en
að gera heimilin aftur að þvi at-
hvarfi manneskjunnar, sem þau
voru — og vandinn er leystur.
Við sem nú búum I hundrað og
tuttugu fermetra ibúðum,
hljótum að eiga þar skot handa
afa og ömmu, eða a.m.k. annað
þeirra.
Nú er ég ekki með þessu að
segja að leggja skuli niður þær
deildir elliheimilanna, sem
annast fólk, sem komið er á þann
aldur, eða er svo illa á sig komið,
að það getur ekki annazt sinar
daglegu þarfir. En það er á hinn
bóginn sorgleg staðreynd, að elli-
heimilin eru full af fólki, sem
bæði getur — og vill hjálpa til á
heimilum vandamanna sinna,
einmitt þeim sömu heimilum, þar
sem konan getur ekki unnið úti
vegna skorts á dagvistunar-
heimilum.
Og ef við viljum hugsa svo
langt aftur i timann — Man
nokkur eftir þvi að hafa heyrt
minnzt á unglingavandamál á
þeim tima, sem ömmurnar og
afarnir þóttu sjálfsögð á hverju
Islenzku heimili?
Er þetta ekki umhugsunarefni
fyrir hvern og einn á nýbyrjuðu
alþjóðlegu kvennaári?