Tíminn - 30.01.1975, Blaðsíða 6

6
Fimmtudagur 30. janúar 1975.
Fóstureyðingarfrumvarpið fyrir Alþingi í breyttri mynd:
Breytingar gerðar í von um, að
sem víðtækust samstaða náist
— sagði Matthías Bjarnason heilbrigðismálaráðherra
1 gær var til 1. umræOu i neðri
deild Alþingis endurflutt frum-
varp um fóstureyöingar, en þaö
frumvarp var upphaflega flutt
haustiö 1973, en dagaöi þá uppi i
nefnd. Matthias Bjarnason hcil-
brigöis málaráöherra fylgdi
frumvarpinu úr hlaöi meö áorön-
um breytingum, sem nefnd
tveggja alþingismanna og eins
embættismanns, haföi lagt til aö
geröar yröu. Meginbreytingin er
sú, aö þaö veröur ekki i valdi kon-
unnar, hvort fóstureyöing veröur
framkvæmd, eins og gert var ráö
fyrir i fyrra frumvarpinu, heldur
er gert ráö fyrir þvi, aö meö um-
sókn konunnar fylgi álit tveggja
lækna eöa læknis og féiagsráö-
gjafa og fyrir hendi séu ákveönar
forsendur til fóstureyöingar sem
nánar veröur getiö um hér á eftir.
Matthias Bjarnason heil-
brigðismálaráðherra lagði
áherzlu á það i ræðu sinni, að
breytingarnar, sem gerðar hafa
verið frá fyrra frumvarpinu,
væru fyrst og fremst tilkomnar i
von um, aö viðtæk samstaða næð-
ist um afgreiðslu frumvarpsins á
yfirstandandi þingi. Gat hann um
gagnrýni þá, sem fram hefði
komið á fyrra frumvarpið, og
gerði m.a. grein fyrir áliti stjórn-
ar Læknafélags tslands, sem m.a.
lýsti sig andviga 9. greininni eins
og hún var.
Nokkrir þingmenn tóku til máls
að lokinni ræðu heilbrigðismála-
ráðherra, þ.á. m. fyrrverandi
heilbrigðismálaráðherra Magnús
Kjartansson. Lýsti Magnús sig
andvigan breytingum, sem gerð-
ar hafa verið á frumvarpinu,
einkum 9. greininni. Einnig tóku
til máls Sverrir Hermannsson
(S), Sigurlaug Bjarnadóttir (S)
og Bjarnfriöur Leósdóttir (Ab).
Hér á eftir fer úrdráttur úr
ræðu Matthiasar Bjarnasonar
heilbrigðisráðherra:
„Frumvarp það til laga um
ráðgjöf og fræðslu varðandi kyn-
lif og barneignir og um fóstur-
eyðingar og ófrjósemisaðgerðir,
sem lagt er hér fram, á sér nokk-
uð langan aðdraganda.
í marzmánuði árið 1970 skipaöi
þáverandi heilbrigðis- og trygg-
ingamálaráðherra Eggert Þor-
steinsson, nefnd til að endurskoða
lögin um fóstureyðingar, af-
kynjanir og vananir, þ.e. lög nr.
38, 28. janúar 1935, um leiðbein-
ingar fyrir konur um varnir gegn
þvi að verða barnshafandi og um
fóstureyðingar, og hins vegar lög
Gunnar J. Friöriksson.
Tekur sæti
á Alþingi
1 gær tók sæti á Alþingi Gunnar
J. Friðriksson iönrekandi i stað
Ellerts B. Schram, sem verður
fjarverandi á næstunni vegna
opinberra erinda erlendis. Gunn-
ar J. Friðriksson hefur ekki áður
setið á þingi.
nr. 16 frá 13. jan. 1938, um að
heimila i viðeigandi tilfellum að-
gerðir á fólki, er koma i veg fyrir
að það auki kyn sitt.
1 nefndina voru skipaðir 3 lækn-
ar, Pétur Jakobsson, prófessor,
Tómas Helgason, prófessor, og
Sigurður Samúelsson, prófessor.
Tæpu ári siðar tók Guðrún Er-
lendsdóttir, hæstaréttarlögmað-
ur, sæti Sigurðar Samúelssonar i
nefndinni, þar eð hann óskaði eft-
ir að verða leystur undan starfi.
Siðla árs 1971 tók Vilborg Harðar-
dóttir, blaðamaður, sæti I nefnd-
inni. Nefnd þessi hélt 24 fundi og
skilaði af sér frumvarpi ásamt
langri greinargerð. Var frum-
varpið siðan lagt fyrir þing 19.
nóv. 1973.
Miklar deilur —
ný nefnd skipuð
Um frumvarpið sköpuðust
miklar deilur bæði utan þings og
innan. Eftir fyrstu umræðu var
frumvarpinu visað til heilbrigðis-
og trygginganefndar og er
skemmst frá þvi að segja, að
nefndarálit leitaldrei dagsins ljós
og kom frumvarpið ekki til ann-
arrar umræöu.
Þann 1. nóvember 1974 skipaði
ég svo nefnd til að undirbúa
endurframlagningu frumvarps-
ins. Nefndina skipuðu þeir Ingi-
mar Sigurðsson, fulltrúi i heil-
brigðis- og tryggingamálaráðu-
neytinu, Ellert Schram, alþingis-
maður, og Halldór Asgrimsson,
alþingismaður. Nefnd þessari var
falið að endurskoða frumvarpið
með tilliti til þeirra athugasemda
og þeirrar gagnrýni, er fram
hafði komið við upphaflega gerð
frumvarpsins og gera tillögur um
breytingar, þar sem höfð væri
hliðsjón af tveimur meginatrið-
um:
1 fyrsta lagi að nauðsynleg væri
ný löggjöf, þar eð lögin frá 1935 og
1938 væru löngu úrelt og ófull-
nægjandi, og i öðru lagi.að mögu-
legt yrði að gera frumvarpið að
lögum.
//Fóstureyðing ávallt
neyðarúrræöi"
Breytingar þessar eru að min-
um dómi i senn framkvæman-
legri og réttlátari en áður. Aðal-
breytingin er sú breyting, sem
orðin er á 9. gr. hins upprunalega
frumvarps. Samkvæmt þeirri
grein skyldi fóstureyöing heimil,
að ósk konu, ef engar læknis-
fræöilegar ástæður mæltu á móti
aðgeröinni og aðgeröin væri
framkvæmd á fyrstu 12 vikum
meðgöngutimans. Fóstureyðing
var þvi heimil án nokkurra
félagslegra eða læknisfræðilegra
ástæöna, eða sem eins konar
getnaöarvörn, er gripa mætti til,
sýndist konu svo. Þetta braut
mjög i bága viö álit nefndarinnar
eins og það kom fram i greinar-
geröinni með frumvarpinu, þvi
þar segir orðrétt: „Nefndin litur
svo á, að fóstureyðing sé alltaf
neyðarúrræði vegna þess að um
er að ræða læknisaðgerð, sem
getur haft áhættu I för meö sér og
krefst sérhæfðs starfsfólks og
fullkomins útbúnaðar til sér-
hæfðrar læknismeðferöar ef eitt-
hvað ber út af.”
Forsendurnar
Or þessari þversögn hefur verið
bætt i núverandi gerð frumvarps-
ins. Fyrri kafli 9. greinar frum-
varpsins hljóðar nú þannig:
„Fóstureyðing er heimil:
1. Félagslegar ástæður:
Þegar ætla má, að þungun og
tilkoma barns verði konunni og
hennar nánustu óbærileg vegna
óviðráðanlegra félagslegra
ástæðna. Viö slikar aöstæður
skal tekið tillit til eftirfarandi:
a) Hafi konan aliö mörg börn meö
stuttu millibili og skammt er
liðið frá siöasta barnsburöi.
b) Eigi konan við að búa bágar
heimilisástæður vegna
ómegðar, fátæktar eða alvar-
legs heilsuleysis annarra á
heimilinu.
c) Þegar konan getur ekki vegna
æsku og þroskaleysis annast
barnið á fullnægjandi hátt.
d) Annarra ástæðna, séu þær
fyllilega sambærilegar við
ofangreindar aðstæður.”
Fóstureyðingin sjálf
leysir engin
félagsvandamál
Um fyrstu setningu þessarar
greinar er það að segja, að ef við
álitum fóstureyðingu neyðarúr-
ræði, hljótum við lika að álita að
kona æski ekki fóstureyðingar
nema hún sjálf áliti að tilkoma
barns þess, er hún gengur með sé
henni óbærileg á þeim tima, er
hún fer fram á slika aðgerð.
Hvort óbærilegt er að ala barn,
sem ekki er álitið timabært, að
áliti móður þess, föður eða beggja
foreldra, fer oftast eftir þeirri að-
stöðu.er móðir eða báðir foreldrar
geta að eigin rammleik og með
aðstoð þjóðfélagsins skapað þess-
um nýja einstaklingi. Húsnæðis-
skortur, lágar tekjur, skortur á
dagvistun og annarri aðstoð við
uppeldi hins nýja einstaklings,
eru efalaust stundum ástæður
þess, að barn er af foreldri eða
foreldrum sinum talið óvelkomið
i þennan heim. Þetta eru ástæður,
sem oftast má bæta úr á einn eða
annan hátt af hálfu þjóðfélagsins.
Fóstureyðingin sjálf leysir engin
félagsleg vandamál, en það skal
játað að hún gerir þjóðfélaginu
kleift að lita fram hjá félagsleg-
um vandamálum eins og t.d. hús-
næðisskorti og fátækt.
Það er mitt álit, að með aukinni
aðstoð, bæði við ógiftar sem gift-
ar mæður, bæöi hvað snertir hús-
næöi og aðstoð almannatrygginga
svo og auknu dagvistunarrými
geti þjóðfélagiö komiö i veg fyrir,
að barn, sem talið er ótimabært
og óvelkomið við fyrstu athugun,
verði móöur sinni óbærilegt.
Auknar skyldur á
herðar þjóðfélagsins
Þaö er þvi mitt álit að breyting
sú, er orðin er á frumvarpinu
hljóti að leggja auknar skyldur á
heröar þjóðfélagsins.
Um a lið þessarar greinar, þ.e.
„hafi konan alið mörg börn með
stuttu millibili og skammt er liöið
frá síöasta barnsburði” er það að
segja, að hæfilegt bil milli barns-
fæðinga er almennt talið til bóta
bæði fyrir heilsu móður og barns.
Að ganga með barn er andlegt,
likamlegt og tilfinningalegt álag
fyrir móður, og sá timi, sem liöur
milli fæðinga, er þvi sá timi sem á
að nýta til að byggja upp andlega
og likamlega krafta hennar. önn-
ur rök þarf naumast að hafa fyrir
þessum lið 9. greinar.
Annar liöur þessarar greinar,
„eigi konan við að búa bágar
heimilisástæöur vegna ómegðar,
fátæktar eða alvarlegs heilsu-
leysis annarra á heimilinu”,
endurspeglar betur en flest annað
þaö, sem minnzt var á hér á und-
an. Skortur á upplýsingum um
getnaöarvarnir, i okkar annars á
margan hátt frjálslynda þjóð-
félagi, er orsök margra ótima-
bærra fæðinga. Or þessu verður
þjóðfélagið að bæta, og þetta
frumvarp er stórt skref til úrbóta
á þessu sviði. Fátækt og heilsu-
leysi eru ástæður, sem þjóðfélag-
ið getur bætt á margan hátt, t.d.
með aukinni aðstoð við láglauna-
fólk og barnmargar fjölskyldur,
svo og með auknum bótum al-
mannatrygginga.
En þvi miður er ekki hægt að
gera allt samtimis og þvi verður
fóstureyðingarlöggjöf á Islandi
að viðurkenna að slikar ástæður
séu fyrir hendi i okkar þjóðfélagi.
Um þriðja lið þessarar greinar,
þ.e. „þegar konan getur ekki
vegna æsku og þroskaleysis ann-
ast barnið á fullnægjandi hátt”,
þarf ekki að fara mörgum orðum.
Stóraukin kynferðisfræðsla i skól-
um, sem þvi miður er nú af mjög
skornum skammti, getur dregið
stórlega úr fóstureyðingum, sem
gerðar væru af þessari ástæðu.
Að neyða börn til þess að eiga
börn, sem þau aldrei geta annazt
og eyðileggja þannig bæði æsku
móöurinnar og barnsins er bæði
ómannúðlegt og lýsir skorti á
skilningi á þeim kröfum, sem við
gerum til uppeldis og lifsskilyrða
barna okkar.
Siðasti liður þessa kafla 9.
greinar, þ.e. annarra ástæðna séu
þær fyllilega sambærilegar við
ofangreindaraðstæður, á að veita
lögunum nauðsynlegt svigrúm til
þess aö hægt sé að taka til greina
sérstakar ástæður, sem alltaf
geta verið fyrir hendi og ekki eru
taldar hér upp.
Um læknisfræðilegar ástæður i
2. lið 9. greinar ætla ég svo ekki að
fjölyrða. Þær eru öllum svo auð-
skildar, að um þær þarf naumast
að ræða hér.
Ráðgjöf og fræðsla
mikilvægust
Ég hef fjölyrt nokkuð um
breytingar á 9. gr. frumvarpsins
vegna þess hve um hana spunnust
miklar deilur á siðasta þingi. Ef
dæma mætti eftir umræðum
mætti halda að grein þessi væri sú
i frumvarpinu er mestum sköpum
skipti. Ég er mjög mótfallinn
þessari skoðun, þar eð ég tel
fyrsta kafla frumvarpsins þar
sem fjallað er um ráðgjöf og
fræðslu þann almikilvægasta.
Með þeim kafla er þaö gert að
skyldu samkvæmt lögum að láta i
té fræðslu um kynlif og getnaðar-
Staða lóna-
sjóða iðnað-
arins
Lögð hefur verið fram i sam-
einuðu þingi fyrirspurn frá Heimi
Hanessyni (F) um stöðu lána-
sjóðs iðnaðarins og hugsanlega
sameiningu þeirra eða samræm-
ingu starfa þeirra. Fyrirspurnin,
sem er i þremur liðum, er
svohljóðandi:
1. Hvernig hefur verið háttað ráð-
stöfun fjármagns þessara sjóða
á s.l. tveimur árum, annars
vegar gagnvart útflutningsiðn-
aði og hins vegar iðnaði fyrir
heimamarkað?
2. Hvert er hlutfall lána og/eöa
styrkja þessara sjóða, annars
vegar að þvi er varðar fjárfest-
ingu tengda iðnrekstri og hins
vegar i beinu sambandi við út-
flutnings- og markaðsmál?
3. Er ekki timabært að sameina
alla eða hluta þessara sjóða og
efla starfsemi þeirra með sam-
ræmdum aðgerðum?
varnir jafnt fyrir unga sem full-
orðna. Eina breytingin, sem gerð
er á þessum veigamikla kafla frá
fyrra frumvarpinu er sú, að nú er
kveðið á um hvaða aðilar skulu
hafa með höndum yfirumsjón
með framkvæmd og uppbyggingu
slikrar fræðslu, en það eru land-
læknir og skólayfirlæknir. Getur
sú breyting varla verið nema til
bóta. 1 öðrum kafla frumvarpsins
eru nú gerðar meiri kröfur til um-
sókna um fóstureyðingar en áður
var. Nú er gert ráð íyrir að alltaf
standi tveir aðilar að umsókninni
ásamt konunni sjálfri þ.e.a.s.
tveir læknar eða læknir og félags-
ráðgjafi. Enginn dregur i efa
hæfni einstakra sérfræðinga til
þess að gera sér grein fyrir að-
stæðum og heilsufarsástandi kon-
unnar, en hins ber að minnast að
betur sjá augu en auga og til þess
að tryggja sem bezt heilsu og vel-
ferð konunnar teljum við rétt að
fleiri en einn sérfræðingur skili
greinargerð með umsókninni.
Á þriðja kafla frumvarpsins
eða þess, sem fjallar um
ófrjósemisaðgerðir, hefur verið
gerð sú meginbreyting að aldurs-
takmarkið hefur verið hækkað úr
18 i 25 ára. Þetta er gert til þess að
reyna að tryggja velferð unglinga
sem e.t.v, óska eftir ófrjósemis-
aðgerö að litt yfirveguðu máli
vegna þroskaleysis.
Félagsráðgjafi eigi
sæti í nefndinni
1 kaflanum um almenn ákvæði
hefur sú breyting orðið á frá fyrri
gerð frumvarpsins, að nú er
kveðið á um að nefnd sú er skipuð
sé til þess að hafa eftirlit með
framkvæmd laganna verði nú
skipuð einum félagsráðgjafa
ásamt lækni og lögfræðingi.
Ég tel nauðsynlegt, að félags-
ráðgjafi eigi sæti i þessari nefnd,
svo tryggt verði að félagslegar
ástæður umsækjanda verði engu
siður réttháar en þær læknis-
fræðilegu og að þær verði
kannaðar af einstaklingi, sem
hefur sérmenntun til að meta
slikar aðstæður. Ég vil ljúka máli
minu með þeirri ósk, að það
frumvarp sem hér er íagt fram
fái málefnalega og yfirvegaöa
málsmeðferð og að þingmenn láti
orð sin hvorki stjórnast af for-
dómum né tilfinningasemi. Til
þess er frumvarpið allt of mikil-
vægt.”
Undanþegnir
afnota-
gjöldum
Magnús Kjartansson (Ab) hef-
ur lagt fram frumvarp, sem gerir
ráð fyrir þvi, að þeir sem hljóta
uppbót á elli- og örorkulifeyri
samkvæmt 19. gr. laga um al-
mannatryggingar frá 1971 verði
undanþegnir afnotagjöldum fyrir
sima. 1 greinargerð segir
flutningsmaður m.a:
„Rauntekjur aldraðs fólks og
öryrkja hafa lækkað mjög á
undanförnum mánuðum vegna
mikilla verðhækkana sem ekki
hafa verið bættar nema að óveru-
legu leyti. M.a. hafa afnotagjöld
fyrir sima hækkað mjög stórlega.
Hætt er á að afleiðingin verði sú
að aldrað fólk og öryrkjar með
lágar tekjur verði að segja upp
simum sinum og bjóða heim vax-
andi einmanaleika og öryggis-
skorti. Til þess að koma i veg
fyrir að sú verði raunin er þetta
frumvarp flutt.
Frumvarpið gerir ráð fyrir, að
undanþága verði I heimildar-
formi og framkvæmdin ákveðin
með reglugerð. Með samþykkt á
slikri heimild væri Alþingi aö
sjálfsögðu að lýsa vilja sinum og
hver ráðherra mundi telja sér
skylt að hlita honum. Hins vegar
þurfa reglugerðarákvæðin að
tryggja að undanþágan verði ekki
notuð af öðrum en þeim sem
henni er ætlað að þjóna.”