Tíminn - 20.02.1975, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 20. febrúar 1975
TÍMINN
9
HVER VAR
BALDVIN
BJÖRNSSON?
— Hver var Baldvin Björnsson,
spuröi unga stúlkan, og maðurinn
sagöi: Ég veit það ekki. Já, og við
fundum hversu háskalegt hið
kyrrláta lif er, þegar maðurinn
tekur sjálfan sig frá, i ’fyllstu
merkingu þess orðs.
Það var kyrrt og milt veður,
þegar við Indriði G. Þorsteinsson
lögðum leið okkar I Norræna hús-
ið, og það var logn á Stdrhöfða og
logn um Norræna húsið, en það
eru dálitlir vorboðar i hliðarvindi
vetrarins. Og við spurðum líka:
Ilver var Baldvin Björnsson?
•Hver var Baldvin Björnsson?
Ef til vill veit það enginn, en þeir
hengja nú sum lifsplögg hans upp
i Norræna húsinu um þessar
mundir, ásamt gulli og öðrum
smiöamunum, sem unnir voru af
ótrúlegum hagleik. Við sáum
hinsvegar ekki gullið, við Indriði,
og þarf þó talsvert til þess að
missa sjónar af gulli. Við sáum
málverk. Við sáum myndlist.
Björn Th. Björnsson er sonur
hans, lika Haukur og Harald, og
GIsli B. Björnsson er sonarsonur
hans.
— Að geta talað svona vel um
þessa andskota, eins og hann
Björn Th. gerir, og eiga svona
föður, sagði Indriði. Hann gar
ekki heldur leynt hrifningu sinni,
og við gengum um. Svo þetta var
þá til á litla lslandi.
Abstrakt frá 1906
— Þetta er abstrakt, er það
ekki?
— Jú, hann sá Kandisky suður i
Þýzkalandi, og þessar eru frá
1906. Það var áður en Islendingar
eignuðust fyrsta togaránn. Nú eru
komnir skuttogarar og abstrakt-
menn, sem hafa að éta.
— Hver var Baldvin Björns-
son? spurðum við Björn Th.
Björnsson.
— Hann var allt mögulegt, og
hann var faðir minn, og núna fæ
ég að sjá þetta allt aftur. — Og
hann horfði með viðkvæmni á all-
ar þessar myndir.
Björn er leikari, en nú var hann
Viðmælandinn, Björn Th.
Björnsson listfræðingur.
ekki aðleika. Og hann hélt áfram,
og röddin færðist i sambland af
fyrirlestri og ástarjátningu:
— Baldvin Björnsson var sonur
Björns Arnasonar gullsmiðs
Arnasonar Björnssonar, prests á
Þingvöllum, Pálssonar Þorláks-
sonar, bróður Jóns á Bægisá.
Hann var þvi ættaður frá Þing-
völlum i fjóra liði.
Til náms i
Kaupmannahöfn
Baldvin Björnsson fæddist árið
1879 og lézt árið 1945. Hann fædd-
ist i Reykjavík, en fluttist með
foreldrum sinum til Isafjarðar,
þar sem hann ólst upp og lærði
gullsmiði af föður sinum. Að af-
loknu sveinsprófi 1898 sigldi hann
til framhaldsnáms i gullsmiði og
dvaldi viðnám i Kaupmannahöfn
I fjögur ár.
— Þá voru við nám i Kaup-
mannahöfn tveir merkir mynd-
listarmenn, þeir Einar Jónsson
og Asgrimur Jónsson, og varð
þeim vel til vina.
— Að afloknu framhaldsnámi
lagðist Baldvin i „iðnsveina-
flakk”, sem var mikið stundað á
þeim árum. Atvinnuleysi varð oft
til þess að ungir iðnsveinar flosn-
uðu upp og ferðuðust milli staða
og unnu fyrir mat sinum, við þau
störf, er til féllu.
Vinátta Einars Jónssonar og
Baldvins Björnssonar var náin.
Þaö kemur fram i minningum, og
það kemur fram i myndum
beggja, — myndir Baldvins, þær
elztu, minna á verk Einars, eða
öfugt. Goðsagnakennd, dularfull,
næstum trúarleg uppstilling,
blandin rómantik og þunglyndi.
Þeir héldu saman suður i
Þýzkaland árið 1902, Einar fór til
Rómar, en Baldvin ferðaðist um
Prússland og Pólland, og þar
byrjaði hann að mála. Seinria
settist hann um kyrrt i Berlin og
varð forstöðumaður i gullsmiða-
deild stórrar skartgripaverk-
smiðju.
— Arið 1906 kvæntist hann
þýzkri stúlku, Mörtu Klöru
Bemme, en hún var frá Leipzig.
— Um verk Baldvins á þessum
árum er margt vitað. Til eru
myndir frá þessum árum, og
mikið var um að vera i myndlist-
inni i i Evrópu. Expressionism-
inn. Þetta heillar hann, og hann
málar ekki einasta i anda im-
pressionismans, heldur einnig
kúbisma og verk i anda Kandi-
skys. Baldvin notaði timann vel.
Hann skoðaði söfn, sankaði að sér
bókum og las listasögu.
Til íslands með
unga konu 1915
Björn Th. heldur áfram að
rekja feril föður sins. — Hann
fluttist heim 1915 með unga,
þýzka konu, og vann fyrstu árin
að gullsmiði með Birni bróður
sinum, flytzt til Eyja, svo aftur til
Reykjavikur, tekur þátt i Gottu —
leiðangrinum til Grænlands, og
flytur svo aftur til Reykjavikur.
Oghann fer i löng ferðalög á milli
anna.
Björn Th. er sagnameistari.
Frásögn hans er róleg og mild,
næstum sefjandi. Við fylgjum
honum um salinn, fylgjum honum
um ofskynjanaheim þeirra Ein-
ars Jónssonar, þar sem hug-
myndirnar virðast henta betur i
Silfurnæla eftir Baldvin Björnsson.
Litazt um í Norræna húsinu á stórmerkri
mólverkasýningu
tónverk heldur en málverk, og
marmara, gegnum múrbroí
Kandiskys og yfir i hina mildu
gleði impressionismans, við
heislum upp á hann Odd af Skag-
anum og tyllum okkur á ram-
búkka, sem fengin er sumpart að
láni hjá van Gogh, og við skrepp-
um við henni Gottu til Grænlands.
— Við förum á mótorbáti til■
tsafjarðar, og jullan kastast til og
frá I sleftóginu, og Neðstikaup-
staöur teygir sig eins og skart-
gripur út milli holdmikilla herða
fjallkonunnar.
. Skartgripi skoðum við ekkert,
þvi við kaupum jólagjafirnar i
Kron og Hamborg, eða i járn-
vörubúðum. Indriði getur ekki
oröa bundizt, þvi hann þarf engu
að hætta:
— Assgoti er þetta gott. Þetta
er maler, segir hann. Og hann
horfir á dularfullar skútur, Lund-
únaþokulegar myndir af miðbæn-
um i Reykjavik, og á tvær bos.ma-
miklar vinnukonur, sem stökkva
með þvottabala yfir læk.
— Sjáiði, segir hann. Við nem-
um staöar, og við byrjum að trúa
á gegnumtrekkinn aftur. Sama er
upp á teningnum, þegar við sjá-
um stúlkur raka ljá. Viss gaman-
semi og glaðværð skin úr mynd-
unum.
Baldvin Björnsson sýndi aldrei
myndir að heitið gæti. Hann mun
hafa tekið þátt i einni sýningu
FIM, en þar var hánn félagi.
Hann seldi litið sem ekkert, og
myndir hans dreifðust meðal vina
og kunningja. Hann ætlaði sér
ekki mikinn hlut. Það fer ekki hjá
þvi, að þeirri spurnlngu skjóti
upp, hver hefði orðið hlutur þessa
myndlistarmanns, ef hann hefði
helgað sig málverkinu einu. Hvað
hefði orðið úr honum Bólu-Hjálm-
ari, ef hann þefði haft að éta?
Jónas Guðmundsson
Mcð lienni GOTTU i isnum við Grænland. en Baldvin var meðal leiðangursmanna og málaði margar
myndir frá Grænlandi.