Tíminn - 03.06.1975, Blaðsíða 11

10
TÍMINN
Þriðjudagur 3. júni 1975
Þriðjudagur 3. júni 1975
TÍMINN
11
Ólafur Jóhannesson bankamálaráðherra ávarpar gesti,
Formenn norrænu bankamannasambandanna ásamt
framkv.stj.
Ragnar ólafsson hrl., formaður bankaráðs Seðlabankans,
ásamt Tryggva Péturssyni, bankastjóra I Hveragerði.
Með þeim á myndinni eru konur þeirra, þær Theodóra
Guðmundsdóttir og Guðrún Jónasdóttir.
Stjórn norræna bankamannasambandsins ásamt framkvæmdastjóra. Hannes Pálsson er fulltrúi Isl. bankamanna
f stjórninni.
Séð yfir samkvæmið.
BANKAMENN HALDA UPP
Á 40 ÁRA AFMÆLI
Sambands ísl. bankamanna, en það var
stofnað 30. jan. 1935
Fjölmargir bankamenn og gestir vfðsvegar að tóku þótt í
afmælisfagnaði, og fundur í Norræna bankamannasambandinu
var haldinn hér d landi í tilefni afmælisins
Lennard Lundgren, framkvæmdastjóri Norræna banka-
mannasambandsins, ásamt Hannesi Pálssyni, formanni
Samb. ísl. bankamanna.
Jón Sólnes, bankastjóri og alþingismaður, og kona hans
ræða við Matthías Mathiesen fjármálaráðherra og Jónas
Rafnar bankastjóra.
Guðrún Hjartar og Hjörtur Hjartar, framkvæmdastjóri skipadeildar StS, ásamt Bjarna Magnússyni í Landsbank-
anum.
Hannes Pálsson, formaður bankamanna, ásamt þeim Vilhjálmi Hjálmarssyni menntamálaráðherra, Halldóri E.
Sigurðssyni landbúnaðarráðherra og Friðjóni Þórðarsyni sýslumanni. Myndin er tekin I móttöku á Kjarvalsstöðum,
eins og aðrar myndir er hér birtast.
A ANNAN hvitasunnudag var
öllum landslýð sýnd í sjónvarpi
skrfpamynd af einu mesta lista-
verki fslenzkra nútimabók-
mennta, Lénharði fógeta eftir
Einar H. Kvaran. Ég horfði á
þessa mynd með athygli, en
ekki aðdáun. Það er vist, að
sjaldan hef ég orðið meira undr-
andi en i þetta skipti. Furðuleg-
ast þótti mér að jafnmætur
maður og Ævar Kvaran, sem oft
er búinn að skemmta mér vel,
bæði i sjónvarpi og útvarpi,
skuli standa að þessari eyði-
leggingu á einu mesta listaverki
afa sins. Það sannast á honum
málshátturinn: „Allir eiga
glappaskot á ævi sinni”. Áður
en ég rökræði þetta nánar, ætla
ég að skreppa talsvert langt aft-
ur i timann.
Seint á öörum áratug þessar-
ar aldar lenti ég i þvi að kenna
unglingum fyrir fermingu, þvi
aö þá var erfitt að fá kennara.
Ég kenndi tslandssögu Jónasar
frá Hriflu, sem þá var ný af nál-
inni og var vel af henni látið, og
hefur hún verið kennd fram á
þennan dag litið breytt, og hefur
mig oft undrað það. Þegar ég
fór að athuga þessa bók, þá varð
égalveg undrandi á einu, og það
var hlutdrægnin. Það var engu
likara en höfundur hefði ekki at-
hugað, að við Sunnlendingar er-
um til. Hins vegar allt tint til
sem gerðistá Norðurlandi. Mest
var þetta áberandi um 15. og 16.
aldirnar.
Ekki merkilegra atvik en
hvalreki á fjörur Hrafns lög-
manns á Rauðuskriðu varð að
komast i íslandssöguna, en ekki
nefnt á nafn það sem gerðist á
Suðurlandi á sama tima. Þó var
þaö ekki ómerkilegra en það, að
þeir komu saman úr öllum
sveitum Arnessýslu aö Áshild-
armýri og samþykktu hina
frægu Ashildarmýrarsam-
þykkt, sem er vafalaust það
langmerkilegasta plagg, sem til
er frá þeim tima. Þar er i fyrsta
skipti mótmælt þvi, að ekki hef-
ur verið staðið við Gamlasátt-
mála. Þá er samþykkt að verj-
ast öllum yfirgangi, og ef ein-
hver verður fyrir sliku, þá að
skilja ekki við málið fyrr en sá
hefir fengið fullar bætur, sem
fyrir órétti hefir orðið.
Þá er snjallasta setningin i
samþykktinni á þessa leið: „Ef
svo óliklega tekst til að hefnd
verði meiri en tilverknaðurinn
svo að til fjársektar komi, þá
eru allir skyldir að greiða þá
sekt. Einn fyrir alla og allir
fyrir einn”. Þarna stofna Ár-
nesingar með öðrum orðum
fyrsta samvinnufélag I heimi.
Þessi fræga setning, sem er
kjörorð samvinnufélaganna,
sést fyrst rituð þarna og eru all-
ar likur á, að hún sé samin af
bóndanum, sem fyrstur skrifaði
undir samþykktina, Halldóri
rika I Tungufelli.
Manni hefði nú fundizt nær, að
Jónas fræddi unglinga landsins
um það, hvar fyrsta samvinnu-
félagið hefði verið stofnað,
heldur en um hvali, sem rak á
Rauðuskriðu.
Það gerðist svo sex árum
seinna, að Árnesingar safna liði
ásamt Rangæingum undir for-
ystu Torfa sýslumanns í Klofa
og drepa Lénharö fógeta á
Hrauni I Olfusi. Hann hafði farið
um sveitir með herflokk og
framið mörg glæpaverk. Þetta
er ekki nefnt i tslandssögunni.
Hvorki Torfi né Lénharður eru
nefndir á nafn, og ekki heldur
Stefán biskup 1 Skálholti, sem
var nefndur grjótbiskupinn.
Bændur þessa land mættu þó
muna hann, þvi hann setti lög
um heytollana. Aðeins er
minnzt á deilur þeirra biskup-
anna, ögmundar Pálssonar i
Skálholti og Jóns Arasonar á
Hólum, þegar Skálholtsbiskup
hafði 1200 og Hólabiskup 900
manna lið á Þingvelli, og við
sjálft lá að allur þingheimur
berðist eins og i Njálu.
Til þess að komast hjá vand-
ræðum, varð samkomulag um
það aö máliö yrði leyst með ein-
vfgi. Einn maður úr hvoru liði
berðist fyrir sinn biskup, og
völdu Sunnlendingar Eystein
sterka frá Mörk en Norðlend-
ingar Atla hinn sterka. Eysteinn
vann og felldi Atla til jarðar.
Sfðan hefur mér fundizt, að
hann hefði verðskuldað að vera
nokkurs konar þjóðhetja okkar
Sunnlendinga. Það mætti segja
mér, að þetta fólk, sem er I
skóla I 9 ár, hefði aldrei heyrt
hann nefndan. 1 Islandssögu
Jónasar er sagt frá þessu á þann
veg, að skorið hafi verið úr deil-
unni með einvigi og Sunnlend-
ingurinn unnið. Ekki er haft svo
mikið við að nefna hann á nafn.
Það mætti segja mér að nafn
hans stæði i Islandssögunni, ef
hann hefði verið Þingeyingur.
Ég var þvi meira en litið á-
nægður, þegar Einar H. Kvaran
tók þetta gleymda timabil úr
sögu okkar Sunnlendinga fyrir i
leikritinu Lénharði fógeta, og
það með þeim snilldarbrag, að
ég hika ekki við að fullyrða, að
þaö er eitt mesta listaverk i
bókmenntum þessarar aldar,
enda er það með afbrigðum vin-
sælt. Um þetta get ég vel dæmt,
þvl Ungmennafélag Hruna-
manna tók þetta leikrit til sýn-
ingar fyrir um fjórum áratug-
um, og sýndi það hér um sveitir
við fádæma góðan orðstir, enda
var það afbragðs vel leikið að
allra dómi.
Það hefði mér ekki flogið i hug
þá,aöég ætti eftir aðlifa það, að
horfa á þetta leikrit i sjónvarpi,
sem mætur maður stæði að, og
auk þess afkomandi höfundar.
Þessi maður léti drepa Eystein
frá Mörk nokkrum árum áður
en hann stóð á Þingvöllum albú-
inn að halda uppi heiðri Sunn-
lendinga, sem hann gerði með
miklum sóma, og það sem ekki
er minnst um vert, án mann-
drápa, svo að Norðlendingar
sættu sig langt um betur við ó-
sigurinn og hugguðu sig með
þvi, aö það hefði verið ólöglegt
hjá Eysteini að kasta vopnunum
og hlaupa undir Atla og varpa
honum til jarðar.
Ég segi um sögufölsun eins og
kemur fram ímyndinni: Hvem-
.ig er þetta hægt? Það eru sjálf-
sagt engin lög til, sem banna
svona skepnuskap, en þau þurfa
að koma, og hefðu átt að vera
komin fyrir löngu. Þvi skora ég
á Alþingi að setja lög hér um,
þar sem algerlega væri bannað
að taka listaverk eftir dána höf-
unda og breyta þeim eftir eigin
geðþótta. Þetta hafa Sviar gert,
enda er þetta sjálfsagt.
En þetta er ekki það eina, sem
ég hef að athuga við sjónvarps-
myndina, þótt þetta sé lang
verst. 1 stuttu máli sagt, er flest
það, sem gerir leikritið að þvi ó-
gleymanlega listaverki sem það
er,vandlega þurrkað út úr kvik-
myndinni. Enda er hvergi bita-
sætt I henni að minum dómi, og
illa er ég svikinn, ef ég á ekki
marga skoðunarbræður meöal
eldri kynslóðarinnar. Að þvi
kemur, að búið verði að þjálfa
unga fólkið upp I það að vilja
ekki horfa á nema skepnuskap,
en þá er illa farið. Ég er ekki að
fullyrða neitt um að svona
slæmt sé þetta orðið, en sporin
hræða.
t leikritinu leiðir höfundur
fram allar stéttir i þessu þjóðfé-
lagi. Allar stéttir eiga sinn full-
trúa, allt frá stórbrotnum höfð-
ingja eins og Torfa i Klofa, sem
seglr margar ógleymanlegar
srtningar. Hún er ekki siður vel
gerð sú mynd, sem, hann dregur
af smælingjanum Freysteini á
Kotströnd (Kotstrandarkvik-
indinu). Hann hefur jafnvel
vakið hvað mesta kátinu og
hrifningu, þar sem ég hef horft á
Lénharð, enda verið frábær-
lega vel leikinn. Þessa skoplegu
persónu hafa þeir gjörsamlega
þurrkað út úr myndinni, sést
bregða fyrir, en segir ekkert.
Ekki gat það aumara verið.
Hugljúfasta persónan I leik-
ritinu er auðvitað Guðný á Sel-
fossi, sjálf „Suðurlandssólin”.
Það er ekki svo vel, að henni sé
komið sæmilega gegnum mynd-
ina. Mesta spennan I sambandi
við Guðnýju er auðvitað þegar
hún gengur á hólm við Lénharð
siöasta kvöldið á Hrauni áður en
Torfi kemur með her manns til
þess að taka Lénharð. Guðný er
látin tefja timann með öllum
ráðum, og þetta endar með þvi
að hún drekkur hann fyrir borð.
Söngur Guðnýjar, og viðtalið
milli hennar og Lénharðar við
þetta tækifæri, er algert há-
mark i leikritinu að flestra
dómi, það þori ég að fullyrða. t
myndinni er ekki svo vel, að
Guðný- geti sungið, heldur les
húnkvæðin, og það er heldur til-
komulitið i augum okkár, sem
höfum séð Guðnýju bezt leikna
af úrvalsleikkonum. Enda
verður þetta algerlega áhrifa-
laust. í leikritinu er Lénharður
út úr drukkinn og steinsofandi i
lokrekkjunni, svo að Guðný ætl-
ar ekki að geta vakið hann, þeg-
ar Torfamenn ráðast á húsið og
Eysteinn ver einn dyrnar. Þetta
þykir vlst ekki nógu áhrifamikið
imyndinni, þvi þar er það þann-
ig, að þegar menn Torfa koma,
er auðvitað engin mótstaða, þvi
Eysteinn er dauður. Aðkoman
er eins og þessir herrar vilja
hafa hana. Lénharður er nefni-
lega hinn hreyknasti að brölta á
maga Guðnýjar, og litur varla
upp þegar þeir koma. Þetta er
næst stærsta hneykslið i mynd-
inni.næstá eftir drápi Eysteins.
Nú skora ég á þá menn, sem
að þessum óskapnaði standa, að
svara fyrir það, að eyða 20
milljónum til svona skemmdar-
starfsemi. Sömuleiðis skuiu þeir
mæla þvibót með rökum, ef þeir
vilja heita huga sins ráðandi, Að
láta drepa Eystein, sem striðir
jafn áberandi móti sögu lands-
ins og það gerir, og svo hitt, að
láta Lénharð nauðga Guðnýju á
Selfossi.
Svo er þessi stóra spurning:
Hvers vegna eru mennirnir að
láta myndina heita Lénharð
fógeta, fyrst öllu er snúið öfugt
móti þvl sem i leikritinu er?
Þeir mættu min vegna setja
hvaða skepnuskap á svið til þess
að selja, ef þeir nefndu það rétt-
um nöfnum.
Svo að sfðustu þetta: Siðasti
þáttur leikritsins, sá fimmti og
jafnframt sá snjallasti, er alveg
felldur niður i myndinni, sem
von er. Höfundarnir eru alveg
bit, þegar búið er að drepa Ey-
stein. Þá er sjálfgert að sleppa
einum snjallasta kafla leikrits-
ins, sem eru viðskipti Magnúsar
biskupsfóstra og Guðnýjar, og
samtal þeirra á Hrauni morg-
uninn eftir bardagann. Magnús
sýnir það fádæma drengskapar-
bragð aö biðja Eysteini griða,
og að ekkert mál veröi bú-
iö á hendur honum. I staö
þess að láta myndina
enda meö þeim ágætum, sem
Einar H. Kvaran gerir, þá
fara þessir furöulegu mynda-
smiðir að smlöa höggstokk
til þess að sýna áhorfendum
hvernig á að höggva haus af
manni. Alveg sama og sýnt var I
kvikmyndinni um Mariu Stúart.
Það heföi mátt sleppa þessu að
skaðlausu. Það tekur ekki fram
endi Einars i leikritinu.
Þær miklu vinsældir, sem
Einar H. Kvaran naut með þjóð-
inni, voru ekki sizt byggðar á
þvi, að hann lét alltaf það góða
hjá manninum bera sigurorð af
þvi illa. Meira aö segja ribbalda
á borð við Lénharð fógeta lætur
hann enda þannig, að við skilj-
um við hann alveg sátt. Hann
lætur Guðnýju á Selfossi og gæði
hennar, bræða klakann úr sál
Lénharðar, og þar er jafnvel
stærsti sigur Guðnýjar i leikrit-
inu og vinnur hún þó marga og
eftirminnilega sigra.
Nú er bezt að enda þessa
skammagrein með þvi að taka
siðustu greinina úr Lénharði
fógeta: Þegar Torfi býöur Lén-
harði að ná prestsfundi, þá segir
hann: „Hvað á ég að gera viö
prest?” Lénharður litur til Guð-
nýjar: „Þarna stendur prestur-
inn minn”. Má ég tala eitt orð
við jungfrúna. (Guðný gengur
til hans). Þú vildir láta mig fara
þvert yfir fjalliði gær. Ég þakka
þér fyrir það, yndislega. Nú fer
ég yfir annað fjall. Þú sagöir i
gær, að ég ætti skilið að hitta
góða stúlku þarna fyrir handan
fjalliö. Ég þakka þér fyrir það,
elskulega barn. Ef mér auðnast
að hitta einhverja jafnyndislega
og þú ert, þá væri ég ánægöur
með feröalagið. Vertu nú sæl.
Fyrirgefðu — eins og nú er kom-
iðget ég ekki meira gert en lotið
þér. (Krýpur á kné). Guöný:
Guö fyrirgefi yður herra.
Lénharður (stendur upp): Nú
er mér ekkert að vanbúnaði,
herra sýslumaður. Tjaldið
fellur.
Helgi Haraldsson.