Fréttablaðið - 02.05.2005, Blaðsíða 18

Í blaðinu í fyrradag var dreginn
saman mikill fróðleikur um það
hvers konar fólk heldur til á
nokkrum tilteknum krám í miðbæ
Reykjavíkur og var á greininni að
skilja að óskráðar en afdráttar-
lausar reglur séu í gildi um hegð-
un, fas, klæðaburð, skoðanir, tón-
listarsmekk, áhugamál og jafnvel
líkamsvöxt til að mega teljast
tækur í viðkomandi hóp. Með öðr-
um orðum: maður kemur sér upp
einkennum; maður staðlar sig;
maður skapar sig: maður er ekki
lengur Stína úr Bakkaseli eða
Guðjón frá Tálknafirði heldur
týpa. Maður tilheyrir ekki lengur
Reykjahlíðarættinni eða Briem-
urunum heldur hefur maður
gengið til liðs við nýjan ættbálk;
maður er FM-hnakki – maður til-
heyrir Úlpufólkinu.
Sækjast sér um líkir og hvað
með það? Ég veit það ekki alveg.
Getur hugsast að svona mengja-
fræði sé til vitnis um breytingar á
íslensku samfélagi? Að hér sé
hugsanlega að myndast borgar-
menning eftir allar þessar aldir?
Einu sinni sagði Einar Már Guð-
mundsson eitthvað á þá leið að
þótt Íslendingar væru ekki millj-
ónaþjóð þá kæmi það ekki að sök
því að ólíkt milljónaþjóðfélögun-
um þá væri bara eitt eintak hér af
hverri týpu. Nú virðist þeim vera
nokkuð að fjölga eintökunum af
hverri týpu. Hver og einn er
minna sérstæður en var í þorps-
menningu fyrri ára.
Og þar með gæti verið að
breytast sú sérstaka tegund nokk-
uð plássfrekrar einstaklings-
hyggju sem löngum hefur legið
hér í landi og lýsir sér með ýmsu
móti – allt frá litum á þökum, sem
Íslendingar hafa löngum notað til
að tjá sinn innri mann og kunn-
áttuleysi í biðraðamenningu – til
íslenskrar sönghefðar eins og hún
var stunduð í kirkjum hér fram á
19. öld og heyrist enn til dæmis í
Skagafirðinum á karlaklósettinu á
dansleikjum og felst í keppni um
það hver getur haft hæst og yfir-
gnæft hljóðin í hinum með
öskrum...
Forðum tíð taldi fólk sig fyrst
til tiltekinnar fjölskyldu, síðan
ættar, þá héraðs, sveitar og lands-
hluta, loks starfsgreinar og
stjórnmálaskoðana og að síðustu
þjóðar. Allt er þetta vissulega enn
til staðar en nú hafa bæst við alls
kyns óljósari og alþjóðlegri sam-
félög sem fólk sækir sjálfsmynd
sína og sjálfsskilgreiningu allt
eins til. Þannig virðist mörgum
tamara að skilgreina sig út frá
enskum fótboltaliðum en fæðing-
arstað sínum eða starfi – eða ef út
í það er farið íslenskum fótbolta-
liðum. Menn koma hiklaust fram í
viðtölum til þess að ræða um
gengi Chelsea eða Manchester
United í fyrstu persónu fleirtölu:
já við vorum óheppnir með að
missa þarna mann út af... en ég
hef trú á því að við munum taka
þetta næst. Þetta er nánast eins og
ef ég færi að tala eins og ég hefði
komið nálægt því að skrifa síð-
ustu bók Ian McEwan, sem er
frægur enskur höfundur: já við
vorum í vandræðum með kaflann
um Blair en svo duttum við niður
á lausnina...
Þetta er sýndarveruleiki, til
vitnis um það hvernig mörk sýnd-
ar og reyndar eru að mást út;
þarna sitja menn kannski í bolum
viðkomandi félags, veifa fána
þess og treflum og æpa á mótherj-
ana, málaðir í framan að hætti
ættbálksins en í raunveruleikan-
um sitja þeir heima í stofu í Hafn-
arfirðinum og eru í þykjustuleik.
Týpufræðin er af svipuðum toga;
þykjustuleikur: „minns“ og
„þinns“. Það að vera FM-hnakki
eða Úlpumenni er þá „minns“,
þetta er hliðarsjálf sem maður
kemur sér upp, gervi sem notað
er í samskiptum við aðra til að
skapa ósagðan grundvöll fyrir
þau samskipti og koma upp gagn-
kvæmum skilningi.
Hópkenndin er að breytast
með auknum fjarlægðum milli
fólks í borginni. Þegar allir
þekkja ekki lengur alla þá dæma
allir alla. Þannig verða til staðal-
myndirnar.
Þær geta verið fyndnar og þær
geta verið bjálfalegar – og þær
geta verið hættulegar. Hættan er
þá sú að fólk fari að lifa sig um of
inn í þennan dóm umhverfisins
um sig og taki að leika misvel mis-
gáfulegar hugmyndir um þann til-
tekna hóp sem það á að tilheyra.
Hvimleiðast verður þetta þegar
um er að ræða svokallaða minni-
hlutahópa þegar einstaklingnum
gefst lítið svigrúm til að vera hann
sjálfur eða koma sér upp öðru
hliðarsjálfi. Þá verður þessi dilka-
dráttshugsunarháttur að kúgunar-
tæki, hvort sem staðalhugmyndin
er „jákvæð“ eða neikvæð.
Sú tíð er væntanlega liðin að
hér á landi séu 300.000 týpur. Þeim
hefur fækkað í svona fimmtíu.
Kannski að þjóðfélagið sé ekki
jafn skemmtilegt fyrir vikið en á
móti kemur að fólk kann nú að
bíða í biðröð og syngja saman. ■
S íðastliðinn fimmtudag dæmdi Hæstiréttur karlmann íþriggja mánaða skilorðsbundið fangelsi fyrir að berjaeiginkonu sína. Í niðurstöðu dómsins kemur fram að árás-
in hafi verið alvarleg og að árásarmaðurinn eigi sér engar máls-
bætur. Ekki var einhugur um þessi málalok í réttinum því Jón
Steinar Gunnlaugsson hæstaréttardómari skilaði séráliti. Jón
Steinar tekur þar undir forsendur dómsins en þrátt fyrir það
vill hann milda dóminn yfir árásarmanninum og telur hæfilega
refsingu vera 30 daga skilorðsbundið fangelsi.
Burtséð frá því hvað hægt er að segja um 30 daga eða þriggja
mánaða skilorðsbundinn dóm fyrir að berja eiginkonu sína er
athyglisvert að skoða rökstuðning Jóns Steinars fyrir því af
hverju hann telur árásarmanninn eiga skilinn mildari dóm en
kollegar hans felldu í Hæstarétti.
„Fallast má á með ákærða að opinber umfjöllun um brot
hans, þar sem meðal annars var birt mynd af honum undir
nafni, hafi verið einhliða og ósanngjörn og til þess fallin að
valda honum þjáningum og skaða,“ segir Jón Steinar í séráliti
sínu. Það er sem sagt fjölmiðlaumfjöllun um málið sem á að
koma manninum til refsilækkunar.
Þarna er Jón Steinar kominn út á hálan ís, svo ekki sé meira
sagt. En segjum sem svo að þetta sé viðmið sem íslenskir dóm-
stólar eigi að taka upp í dómum sínum. Hvaða forsendur eiga
þeir þá að gefa sér þegar mælistika er lögð á opinbera umfjöll-
un? Er það fjöldi ljósmynda sem birtast af sakborningi? Hversu
margir dálksentimetrar eru skrifaðir og hversu margar mínút-
ur eru lagðar undir mál hans í ljósvakamiðlunum? Og bíðum
við, það hlýtur líka að verða að taka tillit til útbreiðslu fjölmiðl-
anna, lestrar þeirra og áhorfs. Vill Jón Steinar að dómstólar
styðjist við kannanir Gallups á þeim þáttum svo hægt sé að
meta til hversu margra fréttaflutningurinn náði og þar með
hversu stóran afslátt eigi að gefa sakborningi af refsingunni?
Nei, fjölmiðlar eru ekki dómstólar og umfjöllun þeirra getur
ekki verið refsing. Fjölmiðlar segja fréttir og þeim fylgja
gjarnan ljósmyndir og nöfn. Það er hins vegar sígilt viðfangs-
og umræðuefni hvenær skuli sleppa því að nafngreina og birta
myndir af sakamönnum. Um það mál verður aldrei fest niður
ein skoðun.
Í veröld Jóns Steinars gæti klókur verjandi búið svo um
hnútana að ljósmynd af skjólstæðingi hans birtist í tiltölulega
lítið útbreiddu dagblaði og það yrði sakamanninum til refsi-
lækkunar. Besta dæmið um hversu sérálit Jóns Steinars er
undarlegt er að sama dag og Hæstiréttur úrskurðaði í máli
mannsins sem barði konuna sína og hann vill milda yfir refs-
ingu, féllu dómar í réttinum í þremur öðrum málum sem fengu
mun meiri fjölmiðlaumfjöllun. Í engu tilfelli var minnst á
refsilækkun af þeim sökum. Ekki í máli handrukkarans sem
fékk þriggja ára dóm, né í Landssímamálinu, eða í máli þeirra
algjörlega óþekktu manna sem léku aðalhlutverk í líkfundar-
málinu en eru nú orðnir þjóðþekktir. Man einhver eftir eftir
þessari einu mynd sem birtist í DV af manninum sem barði
konuna sína? ■
2. maí 2005 MÁNUDAGUR
SJÓNARMIÐ
JÓN KALDAL
Dómstólar geta ekki skotið sér undan því að dæma
menn til refsingar vegna fréttaflutnings.
Dómsvaldið
og fjölmiðlar
ORÐRÉTT
Víðsýni á DV
Mikil gleði og hamingja ríkir á
heimili hennar fyrir bragðið þó
að vitaskuld eigi barnið eftir að
setja eitthvert strik í lögfræði-
karríerinn.
Slúðurmoli um nýfætt barn Sigríðar
Rutar Júlíusdóttur lögmanns
DV 30. apríl
Hvernig virka þessi óheilögu?
Logi og Svanhildur í heilagt
hjónaband
Fyrirsögn
DV 30. apríl
Getur lært af körlunum
[Karlarnir í BYKO] höfðu svo
mikið umburðarlyndi fyrir því
hve vanþekking mín var mikil.
Og ég vona að þeir muni hafa
það áfram þó ég taki við sem
forstjóri fyrirtækisins, því van-
þekking mín á þessu sviði er
mjög mikil.
Ásdís Halla Bragadóttir, eftir að hafa
upplýst hve illa hún er að sér í kofa-
smíðum
Morgunblaðið 1. maí
Kaldhæðni í Staksteinum?
Það getur sízt talizt of langur
tími að það taki ríki sjö ár að
hrinda þessari stefnu í fram-
kvæmd. Það er raunar bara
nokkuð snarpt viðbragð miðað
við það hvernig ríkisstofnanir
starfa almennt. Ungt, vel mennt-
að, skilvirkt og viðbragsfljótt
starfsfólk hefur augljóslega náð
völdum í ríkisstofnunum á
kostnað hinna svifaseinu,
gamaldags skriffinna.
Staksteinar
Morgunblaðið 1. maí
Verið að kaupa köttinn í sekknum
Þá má ef til vill líka segja að í
ljósi aukins vægis varúðarmerk-
inga á tóbakspökkum, eins og
Evrópureglur kveða á um, sé
ósamræmi í því að fela vöruna
þannig að varúðarmerkið sjáist
ekki fyrr en búið er að kaupa
vöruna.
Hróbjartur Jónatansson um sýnileika
tóbaks
Fréttablaðið 1. maí
FRÁ DEGI TIL DAGS
Í DAG
STAÐALMYNDIR OG
SJÁLFSMYNDIR
GUÐMUNDUR
ANDRI
THORSSON
Hópkenndin er að
breytast með aukn-
um fjarlægðum milli fólks í
borginni. Þegar allir þekkja
ekki lengur alla þá dæma
allir alla. Þannig verða til
staðalmyndirnar.
,,
Verð kr. 44.990
Netverð á mann, m.v. 2 í stúdíó/íbúð
í viku. Flug, skattar, gisting og íslensk
fararstjórn. Stökktu tilboð 18. maí.
Stökktu til
Costa del Sol
18. maí
frá kr. 36.990
Skógarhlíð 18 • sími 595 1000 • Akureyri
sími 461 1099 • www.heimsferdir.is
Verð kr. 36.990
Netverð á mann, m.v. hjón með 2 börn,
2 - 11 ára, í íbúð í viku. Flug, skattar,
gisting og íslensk fararstjórn.
Stökktu tilboð 18. maí.
Ótrúlegt tilboð á síðustu sætunum
til Costa del Sol þann 18. maí.
Þú bókar og tryggir þér sæti
og 4 dögum fyrir brottför færðu
að vita hvar þú gistir.
Munið Mastercard
ferðaávísunina
Síðustu sætin
Týpur
Hring eftir hring
Sendiherrahringekjan fer bráðum af
stað og búist er við þó nokkrum til-
færslum. Á laugardag sagði DV að
Guðmundur Árni Stefánsson væri að
hætta í þingmennskunni til að fara
sem sendiherra til Kaupmannahafnar.
Guðmundur Árni segist reyndar koma
af fjöllum og ekkert vita af þessum
áformum. En það er ekki útkljáð
hvort einhver af vinstri væng
stjórnmálanna fær sendi-
herrastól. Guðmundur Árni er
talinn jafn líklegur með það
og hver annar.
Gildir samtryggingin
enn?
Það er ekki ólíklegt
að fyrir utan Þorstein Pálsson, sem
auglýsti eftir nýrri vinnu í Kastljósinu
ekki fyrir svo löngu, séu þrír aðrir
sendiherrar á leiðinni heim sökum
aldurs. Það eru þeir Jón Baldvin
Hannibalsson, Eiður Guðnason og
Kjartan Jóhannsson. Allir eiga þeir
það sameiginlegt að hafa verið þing-
menn Alþýðuflokksins áður en þeir
hófu að berjast fyrir hagsmunum Ís-
lands á erlendri grund. Samtrygging
stjórnmálamanna hefur verið á þann
veg að tryggja ákveðið „rétt“ hlutfall
fyrrverandi þingmanna úr fjórflokkun-
um í utanríkisþjónustunni. Hví ætti
Samfylkingin þá að una því að þrír
fyrrum þingmenn Alþýðuflokksins
komi heim, án þess að nokkur úr
þeirra röðum fari út?
Fleiri á leið út
Kjaftasögurnar segja að fleiri „nýliðar“ í
utanríkisþjónustunni séu á leiðinni út.
Annars vegar er talið líklegt að Júlíus
Hafstein muni hverfa á braut frá skrif-
stofu ferðamála- og viðskiptaþjónustu
utanríkisráðuneytisins og þess í stað
fljúga út í hinn stóra heim. Hann starf-
aði eins og kunnugt er náið með Davíð
í borginni þegar núverandi utanríkis-
ráðherra var borgarstjóri. Hinn nýliðinn
sem sagt er að sé á leiðinni út tengist
einnig Davíð í gegnum borgina, en eftir
því sem sögur segja á Markús Örn
Antonsson loks að verða sendiherra –
sem honum á að hafa verið lofað
þegar hann hætti sem borgarstjóri og
Árni Sigfússon tók við keflinu.
svanborg@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRI: Kári Jónasson FRÉTTARITSTJÓRAR: Sigurjón M. Egilsson og Sigmundur Ernir Rúnarsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Guðmundur Magnússon RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐAL-
SÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA:
Ísafoldarprentsmiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að
fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871