Atuagagdliutit - 01.12.1955, Side 10

Kalåtdlit-nunåta imai sårugdlérukumårpat?
apei'Kut tamåna tåssacvoK Danmar-
kimc Kaiåtdlit-r.unanilo ; avsérpag-
ssuit taereajåjuåinaligåt. umiarssuit
imamik misigssutit ukiune kingug-
dlerne uitsatiginartumik tusagag-
ssiarissalerpåt . ;sigtut iniåta nigdlcr-
tup sikorssuitdio tåkusimårneruler-
Kigsiinaaerat. sujorna ukiordlo måua
sårugdlit ‘suiait perungingajagdlui-
narsimåput. Ausiait Kaiiortuvdlo er-
Kait Kanganit sårugdlisangneruput.
taimaingmat måna apereutaoreajå-
ssalerpoK: sårugdlit Kalåtdlit-nunåta
imainit péruteriusagaluarpata Kanoic-
una iliorniarumårpugut?
Kavsérpagssuit isumaliortarput
Kanga itsaK Kalåtdlit-nunåt sarug-
dleKarsimångitsoK sårugdleKånginga-
jagsiinassordlunit. ukiut måkua silap
kiagtisimårfigissaisa sujulé issigtui-
nartut ilivitsulnaussarssuartut isuma-
KarfiglneKartarput. tusartaraluarpu-
gurac ukiut ilåine nunaicarfit ilait
sårugdleKartarsiinassut, ilisiraéngi-
larputdle KanoK peKartigissarnersut.
tamatumungalo åma pissutauvoK it-
saK Kalåtdlit-nunåta aulisagaKarnera
sårugdleKartarneralo agdlautigineKar-
patdlårmat. 1820-kune 1840-kunilo
sivikitsunguatsiartumik sårugdleKar-
tarsimanera kisime tusagagssiaussar-
poK.
§ 1.
inuit peKatigitdlunit inutigssarsiu-
mik ingerdlataKarnigssamik agdla-
gartaK pisimassaK nåpertordlugo imi-
gagssanik niorKuteKarnermut imitsi-
ssarnermutdlunit pisinautitauvdlutik
sulivfingnik ingerdlataKagssamårtut
sulivtik tåuna autdlarnertåsangilat
tamatumunga akuerssissutigssaK kig-
dliligausinauvdlunilo patsisigssaKar-
tineKarsinaussugssaK kommunalbe-
styrelsep KinuteKarneratigut landsrå-
dirait pitinago.
§ 2. .
inuit peKatigitdlunit inåtigssarsiu-
mik ingerdlataKarnigssamik agdla-
gartaK pisimassaK nåpertordlugo ne-
rissagssanik imigagssanigdlo savssai-
nermut pisinautitauvdlutik sulivfing-
mik ingerdlataKagssamårtut, savssai-
nermik § 1-mut ilagitineKångitsumik,
imalunit igdlusisitsinermut igdlusi-
simassunigdlo sullssussinermut pisi-
nautitauvdlutik, sulivfik tåuna aut-
dlarnertåsångilåt sulivfiup initai per-
Kingnigssamut kommissionimit ilua-
rineKartinagit.
§ 3.
peKatigit katisimårnerine inuinait-
dlunit katisimårnerine katerssortar-
fingne, filmertarfingne ininilunit av-
dlane inungnut tamanut atugagsså-
ngortitausimassune pissartune politit
sujumut akuerssiserérdlugit aitsåt
akilingmik imigagssagdlertoKartå-
saoK.
§ 4.
sulitfingne imigagssagdlerfiussar-
tune katisimårnernilo § 3-me taine-
Kartune inuit putumasorissaussut
inuitdlo 18-inik ukioKalerérsimångit-
sut ukioKalerérsiinasorinångitsutdlu-
nit imigagssamik imineKarnigssåt
inerterKutauvoK.
sulivfingne imigagssamik nioreuti-
lingne imigagssap inungnut putuma-
sorissaussunut inusugtunutdlo ingm.
l-ime taineKartunut tuniuneKarnigsså
inerterKutauvoK inuit tåukua imigag-
ssat nangmi. ■ : atugss... mrait ilima-
gisavdlugo plssutig.ssaKarpat.
. § 5.
politit suliviingnut imigagssagdler-
fiussartunut niorauteKarliussunutdlu-
nit ininutdlåni; , 3-me ‘taineKartunut
KanoK ilissukutoiunit iserslnautitåu-
put.
agdlagtoK folketingsmand
Avgo Lynge
imåipoK: isuma Kangale pigissau-
ssok pigineKarpoK silap kiagtimissar-
ncrisa naligingisaine Kalåtdlit-nuna-
ne aulisarneK pingårtumik sårug-
dlingniarneK isumavdluarnarto-
KångitsoK. taimaingmat imaK nigdley-
ternigdlune sårugdléruterKcriarpat
tamåna ajutorujugssuarnermik kingu-
neKåsangatlneKarpoK. kalåtdlit inu-
tigssarsiumingnik ukiune kingugdler-
ne 20-ne Kagfagkiartutigisimassa-
mingnik ånaissaKarnigssåt ilimaginc-
KarpoK. kalåtdlit pitsungondgdlutig-
dlo isumavdlutaeruterKisåput aulisa-
gaerunigssåta tungånut avatåne auli-
sarnermik sungiussisineKangikunik.
tåssalo tamåssa Kavsérpagssuit erKar-
sautigissåt.
taimaingmat misigssuatåriartigo
ilumut taima Kavsit isumaKartarnerå-
tut isumavdluarnartoKångitsiginer-
SOK.
kalåtdlit OKalugtuatoKait soruname
aulisarneK pivdlugo oKauseKangangit-
putumåtoKartitdlugo, påssoKartit-
dlugo avdlatutdlunit perugdluliorto-
Kartitdlugo politit sulivfik uvdlormut
tåssunga erninaK matusinauvåt § 3-
milo taineKartune taimåitoKartitdlu-
go perKussisinauvdlutik katerisima-
neK erninaK soråisassoK peKataussut-
(llo tåuna Kimåsagåt.
§ 6.
ileraorerKussame tåssane imigag-
ssåkut pineKarput imiat akiieråruti-
tagdlit, igdlune imialiaK sunalunit,
vine vinigssanit sanåu, paornanit vi-
niliaK paornat ivserånit aulakornar-
tortalingmik Kåpiortitsinikut sanåK
imigagssatdlo avdlat aulakornartor-
talingmik Kåpiortitsinikut sanåt.
§ 7.
inuit sulivfitdlunit ilerKorerKussap
matuma atulernerane sulivfingnik §§
l-ime 2-milunit taineicartunik ingcr-
dlataKartut ilerKorerKussap atulerne-
ranit Kåumatit pingasungortinagit Ki-
nuteKåsåput pissariaKarneratut aku-
erssissutigssamik iluaringnissutig-
ssamigdlunit.
§ »■
ilerKorerKussap aulajangersagartai-
nik tåukulunit nåpertordlugit perKii-
ssutigineKartunik uniorKutitsineK su-
jårasåruteKautausinauvoK akilisitsi-
ssutausinauvdlunilunit.
ilerKoreraussaK måna atulerpoK 18.
november 1955-ime.
Kalåtdlit-nunåta landsrådianit isu-
maKatiglssutigineKarpoK 26. august
1955-ime.
landsråde sivnerdlugo
(ats.) Lundsteen.
imigagssanik il. il. imitsissarner-
mik niorKuleKarnermigdlo landsrå-
dip ilerKorerKussångortlkatdlagå ma-
tuma sujulianitoK Kalåtdlit-nunåta
landsrådianit 26. august 1955-ime isu-
maKatiglssutigineKartoK atortugat-
dlartugssatut matumuna aulajanger-
sarnekarpoK.
Kalåldlit-nunånut ministerie, 18.
november 1955.
(ats.) Johs. Kjærbøl.
/(ats.) K. Budde Lund.
fg.
diat. aulisagkat erKartorneKartartut
tåssauneruput orssugdlit: natårnat
eicaluit åmalo angmagssat. sårugdlit
erKartorncKångingajagdluinarput
(åmalume sulugpågkat. eritaissaria-
Karpordle oKalugtuatorKat ilait Cana-
damit pissungmata). sårugdllme so-
KutigineKangårsimångitdlat orsso-
Kånginamik ameKaratigdlo issigtume
nerissausinauvdlutigdlo atissausinau-
ssunik.
taimåitordle atausiåkånguanik så-
rugdleKarneranut nalunaerKutaussu-
nik OKalugtuanitoKarpoK: sordlo ka-
låtdlit oKalugtuåine Kr. Lyngip ka-
terssorsimassaine ipoK Igdluigkamik
oicalugtuaK. tåssane OKalugtuarine-
Karput åiparit kisimitdlutik KCKerta-
me nunaKartut. uvia piniartorssung-
mat ajorssauteKångitdlat, kisiåne ila-
ne neKikatagtarput. taimåitumik
„ukiåkut sårugdlit Kagfitdlarångata“
uvia sårugdlingniartarpoK mikia-
långordlugit orssersordlugit neKika-
talerångainik nulianilo nerissarissari-
ssaramikik.
Hans Egede atuagkiamine („Rela-
tioner", 1738-me naicitertune) Nup
eraåne misiligtagkaminik oKalugtua-
raluarame sulugpågkat, eKaluit åma-
lo „smålorsk" uvausimåsassut eraar-
torneruvai. nuånarisså tåssa Eaa-
lungne pårdlerne (Ameralingne)
eKalungniarneK. atuagkiame ilåne
OKarpoK kitåmiut sineriangmiut ukiu-
titdlugo kanajungitsunik aulisaga-
Kångitsut, kangerdlungmiutdle sulug-
pågarniartartut. pingårtumik ukiune
sujugdlerne pakatsisimassorujugssu-
vok ikånerit Norgemltugunik aulisa-
gaKarujugssuåsagaluartut sussånga-
jagfigissaramlkik.
ardlaKångitsuinarnik sårugdliugu-
nartut erKartorpai. 1723-me aprile
Kåumataugå AmeragdliarsimavoK
(„Amaralik-Fjorden"), ericarlorpålo
„kangerdlungme tåssane kalåtdlit
måjime junimilo pissarissaidgait au-
lisagarpagssuit angmagssangnik tai-
neKartartut, torskit pitsaoidssut
(„dejligste torsk") eKaluitdlo ... ka-
ngerdlungmit tåssånga nunåkordlune
kangerdluk avdla avangnå-tungåni-
tOK norgemiut nunagisimassåt aricar-
figissariaKarpoK. tåssaniputdlo inug-
pagssuit torskinik, eKalungnik ang-
magssangnigdlo aulisariat.....“ ipiu-
tak kangerdlugdlo tåssane erKartor-
neKartut tåssåuput Itivnera Amerag-
dlup Kapisigdlitdlo kangerdluala
akornånitoK, Nuvdlo kangerdluata
avaleKutå kangigdleK Kapisigdlit, må-
na sårugdlingnik aulisarfiuvdluaKi-
SSOK.
kingorna OKalugtuarå kujatåmiut
Igdluerunernut („Haabets Havn")
tikltut tarKavssuma piniagagssaicar-
neranik sujunersiorsimavdlugit. OKa-
lugtuaråt tarKavane „torskerpagssuit,
natårnat eKaluitdlo aulisarneKartar-
tut". 1723-mile K’aKortuliarame auii-
sagkanik ericaftugaKangångilaK, tai-
mågdlåt tupersimavfik erKartorpå tå-
ssane „torskinik angisunik mikissu-
nigdlo" aulisartut. tåuko torskit angi-
sut sårugdliusagunarput. åmalo er-
Kartorpå Igdluerunernit nuniarnine
„nunanarfingmut niuvertoKarfiup
avangnåne milit 8 imlt. 10 ungasig-
tigissumitumut", tåssane kalålerpag-
ssuit najugaKåinaratik åma nunaKar-
fik tåuna „torskinik, eKalungnik, na-
tårnanik sulugpågkanigdlo aulisaga-
KarpoK".
Hans Egedevdle sårugdlit ugkatdlo
atautsimut OKautigissånguatsiarami-
git tamåko pivdlugit OKauserissai
KanoK agtigissumik tungavigisavdlu-
git nalunarpoK. imåisimånguatsiar-
poK ukiut Kalåtdlit-nunånivfigissai
måna nalivtine ukiunisut silap kiag-
tisimårfigissaisut sårugdleKartigisi-
mångitsut, åma’le 1895-imit 1915-imut
imigagssanik il. il imitsissarnermik niorKuteKarner
migdlo landsrådip ilerKorerKussångortlkatdlagå
silap nigdlertisimårfigissaisut sårug-
dlisagtiginatik.
Otho Fabricius atuagkiamine lali-
nerisume 1780-ime naKitertume så-
rugdlik pivdlugo okarpoK sinerissat
ikåneritdlo najortarai, angnertunig-
dle peicårfeKångifsoK. sårugdlingniar-
fiussartut nalungisane taigorpai: Ki-
kertarsveitsik, Påmiut saniane Fre-
derikshåb, Qvannersok, NeksortoK,
Amerllok, Sukkertopip erKåiie Nar-
sakmiut, Tunudliorfik avdlatdlo ku-
jasingnerussut. sårugdlit upernåkut
ukiåkutdlo pissarineKartarput neri-
neuartardlutik utdlugit, panertitdlugit
mikialångordlugitdlo.
II. J. Rinkile Kalåtdlit-nunåne nå-
lagausimassoK agdlagdlune peridgsår-
taKigame åma atuagkiamine „Grøn-
land, geografisk og statistisk beskre-
vet" 1857-ime naKiterneKartume påsi-
ssutigssauvdluartunik agdlagpoK.
sårugdlik „kabliauet" ingmikut
ingmikortuliaralugo agdlautigå i-
mångoK kujasingnerussut sårugdlinit
mingnerussoK. Kalåtdlit-nunåta imai-
ne sugfissångitsorå neriniardlunile
ukiup ilågut nagdliusimårtartutitdlu-
go. sårugdlit avatåne ikånernineru-
put junip 20-at sujoricutdlugo ikå-
nerne tåkutisanatik.
„nunavdle sinåne ilånikut, taimåi-
toK imaKa K’eKertarssuatsiaiginarne,
upernåkut pingårtumik aprilime så-
rugdleicarsinaussarpoK. tauvalo au-
ssalåginalernerane sårugdléreat ang-
magssagssuarnit angnerungangitsut
amerdlanertigut amerdlasorssuvdlu-
tik tåkutarput". „sårugdligfiuneru-
ssarput jule augustilo, ukialerneralo.
taimanikutdle agdlåt sårugdlit pi-
ssaussarnere ukiune åssigingitsune
nunavdlo ilaine angnikitsune åssigl-
ngitaKaut".
„sårugdlitdle ukiut tamaisa tamå-
ne tåkutarput K’aKortumit Sisimiu-
nut, Kenertat akornåne kangerdlung-
nilo, nunaKarfeitarpordlo pérutiuitsu-
nik Kakutiguinardlunit pérutartunik,
tåukualo ilagåt pingårtumik Ii’eKer-
tarssuatsiait".
„Handelip tingugsiarissartagai ka-
låtdlitdlo nangmingneK tingugtorsi-
naussait nautsorssutigalugit ukiune
kingugdlerne tatdlimane avguaKati-
gigsitamik ukiumut 200.000 pissau-
ssarsorinarput. tåukunånga 20—
30.000 handelip akiligånik aulisar-
neKardlutigdlunit panerserneKartar-
put“.
„pingårtumik ilungersuåssutigine-
Kartaraluarpoic sårugdlit suagdlit su-
jumorniardlugit, Kaicutigulnardle su-
jumorneKartarput atausiåkånguit,
åmalume sårugdlit atausiåkåt kanger-
dlungne åssigingitsune ukiup ilågut
sukutdlunit agdlåt ukiume sujumor-
ncKarsinaussarput. pingårtumik tu-
pingnarpoK sårugdlérarpagssuit
upernåkut tåkutarnerat, sordlo K’a-
Kortup erKåne, sordluna Kanikulug-
tume sårugdlit erniorfeKarsimassut".
tåssalo Rinkip OKausé.
låssalume mana tamåko påsisima-
nerulerpavut, sårugdléreat centime-
terit ardlaKångitsunit angissusigdlit
angnerussutdlo (kalåtdlisul „sårug-
dlérea“-nik „sårugdlitsiai“nigdlo tai-
ssartagkavut) ukiut tamaisa ugårea-
nut akuliutdlutik tåkusimårtartut ka-
låliaraat piniårissartagait ilåtigut
Islandime sårugdlit erniorfinit ilati-
gutdlo Kalåtdlit-nunåta imaine så-
rugdliminernit uningaortunit ernior-
tunit pissussarunarmata.
tauva ericartulåsavarput niuverto-
ruseKarfik K’eKertarssuatsiait Såvata
kujatå-tungånitoK ukiut måko kiagti-
simårfiussut atutingikatdlarmata så-
rugdlingniarfiuvdluarnerussut ilåt.
umassunik ilisimatup tusåmassap
1908—09-me Tjalfimik aulisagkanik
Kalåtdlit-nunåta imainut misigssular-
torneitarmat pissortaussup, professor
Ad. S. Jensenip 1908-me angalanin6
pivdlugo nalunaerutimine ereartor-
på K’eKertarssuaitsiait ukiut tamai-'
10