Atuagagdliutit - 20.08.1998, Page 13

GRØNLANDSPOSTEN
SISAMANNGORNEQ 20. AUGUST 1998-13
- Tamima ilorpiaani kalaaliuvunga
- Kalaaliaqqanit uumisaarneqartarpugut »qallunaat puulukiinik« taaneqartarluta aamma »børnehjemermioq
angerlarniarit«-mik oqarfigineqartarluta, Nuummi børnehjemimi najugaqarnermi ukiunik 45-nik qaangiunnerani
Gaba Schmidt Paamiuneersoq oqaluttuarpoq
Meeqqat 16-it qaammatini 15-ini Danmark-imeereerlutik
Kalaallit Nunaannut utertut Røde Kors-ip Bømehjemiani
sananeqaqqammersumi Nuummiittumi 1952-imi siullermeer-
lutik juullisiortut.
De 16 børn, som kom med tilbage til Grønland efter 15
måneders ophold i Danmark, fejrede deres første jul i det
nybyggede Røde Kors Børnehjem i Nuuk i 1952.
NUUK (KK) - Arlalippassuit
puiguinnarusukkaluarpakka,
aappaatigulli ilisimasaqarfigi-
nerorusullugit.
Taama oqarpoq Kristine
Heinesen, Aasianni 1945-mi
inunngortoq Geisler-imik
naggateqarluni.
1951-imi kalaaliaqqat 21-t
allat ilagalugit Danmark-imut
aallartinneqarput M/S Disko-
mut ilaallutik, misiliinermut
tupinnartumut peqataassallu-
tik, tunngaviusussaallutik ka-
laaliaqqanut qallunaatut oqaa-
silinnut pikkorissunut, nutaa-
mik aaqqissuussinerup Den
store Grønlandskommission-
ip 1950-imi isumaliutissiissu-
taata - G-50-imik taagome-
qartup - kingunerisaanik.
Kristine Heinesen-ip kalaa-
liaqqallu allat 21-t inuunerat
allaaserineqarpoq atuakkami
»Ajunnginnerpaamik isum-
aqarluta«-mi, atuakkiortumit
Tine Bryld-imit atuakkiarin-
eqartumi; ippassarlu Atuak-
kiorfimmit saqqummersinne-
qartumi.
Inuiaqatigiinnut
iluaqutissamik
Meeqqat atuarfianni qallunaa-
tut oqaluffiusumi kalaaliaqqat
tunngavissat pilersinneqamis-
saannik isuma pinngorpoq
taamanikkut eqqarsartaaseq
naapertorlugu, qallunaat ka-
laallillu politikeriinit, Kalaallit
Nunaanni København-imilu
atorfilinnit pissaanilissuarnit
aamma namminersortut suli-
niaqatigiiffiinit Røde Kors-
imit aamma Red Bamet-imit
Danmark-imiittunit.
Isuma ajunnginnerpaaq tun-
ngavigalugu.
Statsministerip Kalaallit
Nunaannut qullersaqarfiani
allaffimmi pisortaq 21. maj
1951-imi ima allappoq:
»Kalaaliaqqat qallunaani
ilaqutariinniitinneqarnerinut
siunertarineqarpoq, nutaanik
misigisaqarlutik sunnemeqar-
lutillu utemissaat, tamakkulu
siullermik namminneq iluaqu-
tigissavaat, kisiannili aamma
Kalaallit Nunaanni inuaqati-
giit nalinginnaasumik ineriar-
tornerannut iluaqutaassap-
put«.
Siullermilli kalaaliaqqat
ukiukkut 1950/51-imi nassaa-
riniameqassapput.
Tamannalu oqamermit a-
jomamerusimavoq.
Kalaallit Nunaanni skole-
direktørip palasit kommuneni-
lu politikerit oqartussaasullu
allat qinnuigisimavai meeqqa-
nik naleqquttunik nassaami-
aqqullugit, ataatsimik marlun-
nilluunniit angajoqqaalinnik -
poqersunik qallunaatut ilik-
karsinnaasunik.
Quuti oqaloqatigi-
neqameq ajorpoq
Tine Bryld-ip atuakkiamini
allaaseraa ilaqutariit meeqqa-
minnik aallartitsisut nalomi-
nerat.
Ullumikkut ilaqutaasunik
Tine Bryld-ip arlalippassuari-
arluni oqaloqateqartamermi-
gut qularutiginngilaa ilaquta-
riippassuit iluamik paasisin-
naanngikkaat meeqqamik
Danmark-imiinnerata kingu-
nerisinnaasaat.
Tamanna eqqortumik oqaa-
tigissagaanni.
- Paasisariaqarpat taama-
nikkut qanoq issimanersoq,
meeqqat ilaata akkaa aali-
sartoq Hans Holm Tine Bryld-
imut Nuummi oqarpoq. Qal-
lunaat oqaluttuuttarpaatigut
suut qanoq ittuussanersut.
Oqarfigiinnartarpaatigut. Qal-
lunaat oqallisigeqatigineqar-
neq ajorput, oqaloqatigineqar-
neq ajorput, soorlu aamma
Guuti oqaloqatigineqarneq
ajortoq.
Kommunerådemut ilaasor-
tanngorpunga, ilaasortaane-
ralu pissutigalugu Red Bar-
net-imit siunersiorneqarpu-
nga, meeqqat umiarsuarmut
ilaallutik Danmark-iliartussat
toqqaqqullugit, atuakkiortoq
Karl Heilmann Maniitsumi
Tine Bryld-imut oqaluttuar-
poq. Paasitinneqanngilanga
sumunnassanersut uterumaar-
nersulluunniit, toqqaannartus-
saavakka... Taamanikkut ape-
risoqameq ajorpoq. Oqarfigi-
neqaannartarpugut imatut i-
matullu iliorit. Nassuiaanne-
qameq ajorpugut sooq. Qallu-
naaginnangajaat qullersaap-
put. Uagut kalaallit oqaasis-
saqarpianngilagut. Meeqqat
umiarsuarmut ilaallutik aalla-
reermata oqaluuserineqaqqin-
ngillat.
Ilaannikkut namminersorlu-
ni toqqaasoqartarpoq.
- Matukkut silarlikkut ka-
suttortoqarpoq, meeqqat 22-
usut ilaat Carla Lucia Knak-
kergaard Qullissaneersoq oqa-
luttuarpoq. Silataaniippoq qal-
lunaaq arnaq kusanavissoq.
Oqamera naapertorlugu nuan-
nersunik nutaarsiassaqartip-
paatigut. Danmark-iliamissa-
mik neqerooruteqarpoq aqqa-
luaralu apeqqutigalugu. Toq-
qorsimammalli nassaarisin-
naanngilarput. Taava amap o-
qarfigaanga uanga aallassa-
sunga.
Naasorissaasuni.
Meeqqat naleqquttut 20-t nas-
saariniamerat sukkaatsuinnar-
rnik ingerlavoq, qanorli ukio-
qamissaannik inuunerminnilu
atugarisaannik piumasaqaatit
sakkukillisinneqarmata toq-
qaaniarneq sukkanerusumik
ingerlalerpoq. Meeqqat 20-
unngitsut, kisiannili 22-t talli-
maniit arfineq-pingasunut
ukiullit Danmark-imut aallar-
put, junillu arfineq-aappaanni
M/S Disko København-imut
nunalippoq.
Meeqqat Red Bamet-ip aa-
sarsiortarfianut Fedgaarden-
imut Faxep eqqaaniittumuka-
anneqarput, puallarsissallutik
nunamilu takomartami naju-
gaqalemissaminnut piukkun-
narsassallutik.
1951-imi aasap ingerlanera-
ni meeqqat peqqissaartumik
misissomeqarput; nakorsanit
tamillu pissusaanik ilisimasa-
linnit. Meeqqat nunaannar-
miinnertik timimikkut tami-
mikkullu iluaqutigilluarsima-
vaat, sunalu pillugu misissor-
neqarnersut oqaatigineqan-
ngilaq.
Dronning Ingrid prinsesselu
Anne-Marie 1951-imi ukiak-
kut Fedgaarden-imut tikeraar-
put, kalaaliaqqat qanoq inner-
sut takusarlugit.
Suut tamarmik iluatsittussa-
tut pissuseqalerunarput.
Meeqqat Fedgaarden-
imiinnermik kingoma anga-
joqqaarsiassaminnut inissin-
neqassapput, ukiup tulliani
Nuummi Dansk Røde Kors-ip
bømehjemissaata naammassi-
nissaata tungaanut najugaqar-
fissaminnut.
Meeqqat amerlanersaat a-
ngajoqqaarsiassaminnit pigis-
saartunit aaneqarput.
1950-ikkut aallartinneranni
Red Bamet-imi pisortaavoq
biskop Fuglsang-Damgaard-
ip nulia Calina Fuglsang-
Damgaard, taakkulu Daniel
Barselaj Danielsen Illoqqor-
toormiuneersoq meerarsiar-
taaraat.
Meeqqat sinneri nakorsanit,
napparsimasunik paarsisunit,
ilinniartitsisunit, atorfilinnit,
naasuemianit, niuertunit aam-
ma nujalerisumit ataatsimit
aaneqarput.
Qitomarsiartaameq
Oqaatigineqareersutut eqqar-
saataavoq kalaaliaqqat 22-t
Kalaallit Nunaannut utissasut,
meeqqallu atuarfianni nutaali-
aasumi qallunaatut atuarfiusu-
mi tunngaviulissallutik.
Taamaakkaluartoq meeqqat
arfinillit uteqqinngillat, Dan-
mark-imi angajoqqaarsiamin-
nit qitomarsiartaarineqaramik.
Tine Bryld allappoq paasiu-
minaalluinnartoq sooq ilaqu-
tariit ilaat 1951/52-imi kalaa-
liaqqanik qitomarsiartaarsin-
naanersut, ilaqutariit ilaat qi-
tornarsiartaamissaminnik iti-
gartinneqarmata.
Tine Bryld isumaqarpoq
pissutaanerpaasoq meeqqat
Kalaallit Nunaannut utemis-
saat ukiakkut 1952-imut ki-
nguartinneqarmat - nalingin-
naasumillu uiverneq anga-
joqqaarsiallu tatinnissimane-
rat.
Taamatut qitomarsiartaar-
neq Tine Bryld-ip apeqquser-
paa. Kalaallit Nunaanni anga-
joqqaat annertunemsumik
piumanngikkaluarlutik ukiu-
mi ataatsimi Danmark-imiit-
toqarnissaanik akuersisimasut
iluamik paasisimanerlugu
meeqqamik qitomarsianngor-
nerat qanoq kinguneqassa-
nersoq?
Kalaallit Nunaannut qul-
lersaqarfimmi allattugaatitigut
paasineqarsinnaavoq Sara
Lennert Sisimiuneersoq 1953-
imi februarinti akuersisima-
soq emermi Henriup qitor-
narsianngomissaanik.
- Qanorlu pisoqamersoq ili-
simavissimaneraa qularaara,
Tine Bryld allappoq.
Nuummi bomehjemimi
Qaammatini 15-ini Danmark-
imeereerlutik meeqqat sinne-
ruttut 16-it 25. september
1952-imi M/S Umanak-mut
ilaallutik Kalaallit Nunaannut
uterput.
Nuummut tikipput, Røde
Kors-ip Bømehjemertaavani
najugaqalerlutik - aamma
meeqqat arfinillit Nuummeer-
sut, illoqarfimmilu ilaqutaqar-
tut.
Meeqqat taakku arfinillit
ilaqutaasalu Nuummi ater-
fiortut tamanna eqqumiigaat,
kisiannili meeqqat busimut
ilaallutik ingerlaannaq bøme-
hjemimukaanneqarput.
Soriarsinnaanngillallu.
Bodil Berthelsen-ip Na-
nortalimmeersup Nuummut
tikinnertik eqqaamavaa: -
Nuummut tikikkatta eqqaa-
mavara eqqumiigalugu sooq
qallunaat taama amerlatigisut
uagutsinnik tikilluaqqusiartor-
mata. Qallunaarpassuit aatsaat
Danmarkimi qimappavut,
maannalu aamma qallunaar-
passuit qungujulaarlutik aala-
teripput.
Børnehjemimi pisortan-
ngorpoq napparsimasunik
paarsisoq Dorothea Bengtzen,
pisortaalluni 1952-imi aallart-
inneranit 1960-imi soraamin-
ngomissami tungaanut. 1959-
imi Nuummi landsrådip ataat-
simiittarfiani tunineqarpoq
»Florence Nightingale-me-
dalje«-mik, ukiorpassuarni
Kalaallit Nunaanni sulisima-
nini pissutigalugu.
- Dorothea Bengtzen kalaa-
liaqqat bømehjemimiittut - a-
junngitsuni ajortunilu - anaa-
naraat, Tine Bryld allappoq.
Annertumik ajunngitsumik,
asangaarnermik inuuninilu
tamaat isumassomermik.
Oqaatsit puigukkat
Børnehjemimi qallunaat oqaa-
sii atomeqarput - qallunaatuin-
< naq oqaluttoqarpoq, tassami
£ Kalaallit Nunaanni meeqqat
9 atuarfianni nutaami atuaqatigi-
!; inni qallunaatut oqaluffiusuni
| meeqqat taakku pingaameru-
sussaammata.
Ukiup aappaa avillugu
Danmark-imeereemermik, a-
tuarfimmi aamma Nuummi
børnehjemimi qallunaatuin-
naq ilinniartinneqarnermik
kingoma meeqqat kalaallisut
oqaatsiminnik puigulertorput.
- Atuarfimmi qallunaaqqat
atuaqatigaavut, Kristine Ha-
raldsen Qullissaneersoq oqa-
luttuarpoq. Atuarfiup silataani
kalaaliaqqat pinnguaqatigisar-
pavut immitsinnullu paasissa-
nata. Taamanikkut isumaqar-
pugut uagut taakkunannga pi-
ngaamerulluta, kisianni aam-
ma eqqaamavara oqaloqati-
gisinnaannginnerat pissutigal-
ugu amiilaamangajattutut mi-
sinnartartoq. Taamaaniikkalu-
aipugut, kisianni soorlu uagut
tamannga atanngitsugut.
Ukiut 45-t qaangiummata
Tine Bryld-imit apersomeqar-
nerminni taakku anniaatigi-
nersaavaat namminneq oqaat-
siminnik puigorsimanertik.
Kinaassuseq oqaatsiniip-
poq, oqaatsinillu amigaateqa-
raanni sorlaqanngitsutut misi-
gisimasoqalersarpoq, manna-
lu pingaartutut apeqqutigine-
qartarpoq: - Kinaavunga?
Helene Thiessen-ip Nuum-
mut uternini ima oqaluttuaraa:
- Anaanaga angajoralu umi-
arsualivimmiipput. Ukioq a-
taaseq sinnerlugu matuma
siomatigut kingullermik taku-
akka. Mianersortunnguamik
umiarsuarmiit ammukarpunga
omillugillu. Anaanap peqif-
figaanga, uangalu sorpassuar-
nik oqaluttuarfigaakka. Ki-
sianni qungujulaannarpoq.
Sooruna oqarneq ajortoq?
Taava eqqaalerpara immaqa
qallunaatut oqalunneq saper-
soq. uangalu kalaallisut oqa-
lussinnaajunnaarsimasunga.
Assigiinnik oqaaseqarunnaar-
simalluta paasigakku sakis-
sanni annemartorsuarmik mi-
siginera puigorsinnaanngillu-
innarpara.
Meeqqallu arfinillit Dan-
mark-imi qitornarsianngortut
kalaallit oqaasiinik atuinerat
ajorluinnarpoq.
Johan Andersen Aasian-
neersoq ima oqaluttuarpoq:
- Kalaaliunera tanngassimaa-
mtigiuaannarpara - aliasutta-
qaangalu kalaaleqatima naa-
pitama kalaallisut oqalussin-
naannginnera pissutigalugu
uumissoraangannga. Allaat
ataasiarlunga nunaqqatima
ilaannik paannippunga, ingat-
tarsingaarmata. Oqarput oqara
kipineqartariaqaraluartoq kil-
luussisuunera pissutigalugu.
- Kalaallit oqaasii sapersi-
manngikkaluarukkit Kalaal-
lit Nunaannut nuussimassa-
galuarpunga, Joel Kågssag-
ssuk Hansen Maniitsumeer-
soq oqarpoq.
- Tamimami ilorpiaani ka-
laaliuvunga.
Ippassaq pingasunngomermi
Tine Bryld-ip atuakkiaa
»Ajunnginnerpaamik isuma-
qarluta« København-imi
Kalaallit Illuutaanni aamma
Nuummi Atuakkiorfimmi ta-
manut ilisaritinneqarpoq.
København-imi Nuummilu
meeqqat pineqartut 22-t ilaat
maannakkut 50-t sinnerlugit
ukioqalereersut peqataapput,
normullu tulliini AG-mi allaa-
serineqartassapput meeqqat
børnehjemimi najugaqarsima-
sut inuunermi atugarisima-
saat.
Normumi matumani allaa-
serisami »Inuit« quppernemi
14-17-imi taamatut ilisarititsi-
neq aallartereerparput.
Napparsimasunik paarsisoq Dorothea Bengtzen Røde Kors
Børnehjemimi Nuummiittumi 1952-imiit pisortaavoq, 1960-
imi soraarninngornissami tungaanut. 1959-imi landsrådip
ataatsimittarfiani Nuummiittumi nersornaaserneqarpoq
»Florence Nightingale-medalje«-mik, ukiorpassuarni Kala-
allit Nunaanni sulisimanini pissutigalugu.
Sygeplejersken Dorothea Bengtzen var forstander på Røde
Kors Børnehjemmet i Nuuk fra 1952 til sin pensionering i
1960. 11959 fik hun i landsrådssalen i Nuuk overrakt »Flo-
rence Nightingale-medaljen« for sin mangeårige indsats i
Grønland.
ASSJ FOTO: PRIVATFOTO