Fréttablaðið - 23.06.2005, Qupperneq 22

Börn eru bráðnauðsynleg, nema
hvað, og það þarf því kannski ekki
að koma mönnum mjög á óvart, að
þau skuli að ýmsu leyti líkjast
öðrum lífsnauðsynjum.
Flestar nauðsynjar eru þeirrar
náttúru, að menn kaupa minna af
þeim og meira af munaðarvarn-
ingi eftir því sem efnahagur
þeirra batnar. Börn eru alveg eins
að þessu leyti: batnandi hagur
dregur úr barneignum. Það var al-
gengt á fyrri tíð, að konur eignuð-
ust þetta fjögur, sex, átta börn,
sumar jafnvel tíu, tólf eða sextán,
en það er sjaldgæft nú orðið. Ís-
lenzkar konur eignuðust að jafn-
aði 5,7 lifandi börn 1853 og 4,3
börn 1960. Nú er frjósemin komin
niður í tvö börn á hverja konu.
Fólksfjölgunin hefur hægt á sér
eftir því. Íslendingum fjölgaði um
2,3 prósent 1960, en aukningin
hefur numið aðeins 0,7 prósentum
á ári nokkur undangengin ár.
Mannfjölgun á Íslandi stafar nú
öll af innflutningi fólks frá útlönd-
um, þar eð tvö börn á hverja konu
myndu ekki duga til að halda
fólksfjöldanum í horfinu (til þess
þyrfti 2,1 barn á hverja konu, því
að sumar konur eignast engin
börn). Ísland er engin undantekn-
ing frá þeirri almennu reglu, að
batnandi hagur dregur úr fólks-
fjölgun.
Sama munstur birtist í mann-
fjöldatölum annars staðar að. Í
mörgum fátækustu löndum heims
er ekkert lát á viðkomunni: Þar
halda konur áfram að eignast sex
eða sjö börn að jafnaði eins og
ekkert sé, t.d. í Afganistan og
Kongó. Hvers vegna? Í fyrsta lagi
eru menntunarskilyrði af skorn-
um skammti í þessum löndum og
mörgum öðrum, svo að kvenna
bíður þá annað hvort erfiðisvinna
utan heimilis eða innan, og þær
velja iðulega síðari kostinn, fái
þær á annað borð nokkru ráðið
um niðurstöðuna. Í annan stað
hneigist fátækt fólk til að hlaða
niður börnum í þeirri von, að eitt-
hvert þeirra giftist ekki burt og
geti þá séð fyrir foreldrunum í
ellinni. Barneignum er m.ö.o.
ætlað að koma í stað ellilífeyris og
annarrar ellihjálpar í löndum, þar
sem lítilli eða engri velferðar-
þjónustu af hálfu almannavalds-
ins er til að dreifa. Batnandi efna-
hagur heldur aftur af fólksfjölgun
m.a. vegna þess að ellitryggingar
og aðrar velferðarbætur draga úr
nauðsyn þess að eignast bara
nógu mörg börn til þess, að eitt
þeirra verði þá kannski eftir
heima hjá foreldrunum. Sum
Afríkulönd eru nú fyrst að inn-
leiða ellilífeyri og munu þá með
því móti búa í haginn fyrir hægari
fólksfjölgun. Það er öðrum þræði
tilgangurinn.
Tilgangurinn? Hvernig má það
vera? Barnmargar fjölskyldur í
fátækum löndum neyðast stund-
um til að leggja mismikla rækt
við börnin, þar eð þær hafa t.d.
ekki ráð á að senda þau öll í skóla.
Á fyrri tíð voru synirnir frekar
sendir í skóla en dæturnar, og
þannig er þetta enn sums staðar,
og af því leiðir aðstöðumun og
óréttlæti, sem ekki hefur enn
tekizt að uppræta víðast hvar um
þróunarlöndin. Þannig hefur
mikill mannauður farið til spillis.
Ör fólksfjölgun hneigist þar að
auki til þess að halda aftur af hag-
vexti vegna þess, að mikil ómegð
á heimilum dreifir kröftunum og
tekjur heimilanna hrökkva
skemmra en ella og hvert barn
fær þá að jafnaði lakari aðhlynn-
ingu en ella. Þess vegna ríður á
því, að fátækum þjóðum takist að
koma sér upp almannatrygging-
um að evrópskri fyrirmynd, því
að þá mun draga enn frekar úr
fólksfjölgun, og það örvar hag-
vöxtinn.
Leyfum tölunum að tala.
Rannsóknir hagfræðinga sýna,
að hjöðnun fólksfjölgunar um 2
prósent á ári örvar vöxt lands-
framleiðslu á mann að jafnaði um
1 prósent á ári frá einu landi til
annars. Hvað þýðir þetta? Takist
þjóð, sem fjölgar um 3 prósent á
ári, að stilla strengi sína svo, að
henni fjölgi eftirleiðis um 1 pró-
sent á ári, þá getur hún vænzt
þess, að hagvöxtur á mann aukist
úr t.d. 2 prósentum á ári í 3 pró-
sent - og það er hvorki meira né
minna en helmingsaukning. Það
er því brýnt fyrir fátækar þjóðir
að finna leiðir til að hamla fólks-
fjölgun og láta sér í léttu rúmi
liggja ófyrirleitinn áróður
kaþólsku kirkjunnar gegn getn-
aðarvörnum. Kínverjum tókst
þetta, en þeir fóru heldur harð-
neskjulega leið að settu marki:
Þeir lögðu þungaskatt á foreldra,
sem eignuðust fleiri börn en eitt.
Það ætti þó ekki að vera sérstakt
keppikefli að kýla fólksfjölgun-
ina niður að neðstu mörkum, því
þá mun gömlu fólki fjölga örar en
ungu fólki, og unga fólkinu, sem
smám saman kemst á vinnualdur,
mun þá ekki fjölga nóg til að geta
með góðu móti séð fyrir eldri
kynslóðinni, þegar hún kemst á
eftirlaun. Fólkinu má því helzt
ekki fjölga of hægt og ekki held-
ur of hratt. Hóf er skást. ■
U m þessar mundir er unnið hörðum höndum í fjármálaráðuneyt-inu og ríkisstofnunum að undirbúningi fjárlagafrumvarpsinsfyrir næsta ár, sem lagt verður fram í byrjun þings í október.
Fjármálayfirvöld hafa að undanförnu fengið athugasemdir frá alþjóða-
stofnunum og samtökum atvinnuveitenda og launþega hér innanlands
vegna þenslumerkja í íslensku efnahagslífi. Hefur ítrekað verið bent á
að gæta verði aðhalds í ríkisfjármálum vegna stórframkvæmdanna á
Austurlandi og mikillar þenslu í húsbyggingum á höfuðborgarsvæðinu.
Þessar athugasemdir ættu að vera leiðarljós þeirra sem stjórna nú
undirbúningi fjárlaga. Það getur á stundum verið erfitt að spá fyrir um
framvindu ríkisfjármála, því þar geta utanaðkomandi þættir eins og
þróun mála á alþjóðamarkaði haft mikil áhrif eins og dæmin sanna, en
gera verður þá kröfu til ríkisins að fjárlagafrumvarpið og fjárlögin
sjálf séu raunhæf. Ráðuneyti og stofnanir ríkisins verða þá líka að
leggja fram raunhæfar fjárlagatillögur, sem fjármálaráðuneytið getur
farið eftir.
Fjárlagafrumvarpið tekur oft miklum breytingum á haustþinginu
og þá í átt til hækkunar. Þetta fer nokkuð eftir árum og því hvernig
stendur á með kosningar. Í nútíma tölvuvæddu þjóðfélagi ætti að vera
hægt um vik að fylgjast með helstu efnahagsstærðum ráðuneyta og
stofnana, rétt eins og á almennum markaði. Fyrirtæki sem eru í Kaup-
höllinni verða að gefa upp markmið og áætlanir í rekstri sínum, svo
hluthafar og aðrir fjárfestar geti gert sér grein fyrir rekstrinum. Fjár-
málaráðuneytið er þannig eins konar kauphöll, þangað sem allar upp-
lýsingar varðandi rekstur ríkisins eru sendar og síðan á ráðuneytið að
fylgjast með því að reksturinn sé samkvæmt fjárlögum.
Á undanförnum dögum hefur Fréttablaðið birt sláandi upplýsingar
um rekstur ráðuneyta og stofnana á síðasta ári. Það geta verið skýring-
ar á einstökum liðum þar sem farið hefur verið langt fram úr áætlun
og um sumt var jafnvel vitað fyrirfram, en mikil framkvæmdagleði og
óstjórn geta líka verið skýringar á mikilli umframkeyrslu. Stóru og
umsvifamiklu ráðuneytin, eins og heilbrigðis- og tryggingamálaráðu-
neytið og menntamálaráðuneytið, fara yfirleitt mest fram úr fjárlög-
um hvað upphæðir snertir, en umsvifalítil ráðuneyti eru kannski með
hæstu prósentutöluna í umframkeyrslu. Það eru áraskipti að þessu
leyti, en krafan hlýtur að vera sú að ráðuneyti og stofnanir ríkisins
haldi sig innan fjárlagarammans. Það á sérstaklega við á þenslutímum
eins og nú. Það eru peningar skattborgaranna sem stjórnmálamenn og
embættismenn ríksins eru að höndla með og þeim ber að fara vel með
þá. Á hinn bóginn eru það líka skattborgararnir sem kalla á aukna þjón-
ustu sem hefur útgjöld í för með sér, og oft eru allir sammála um ein-
hverjar framkvæmdir eða fjárútlát á vegum hins opinbera, en svo
kippast menn við þegar reikningurinn kemur. Þá er stjórnarandstaðan
ekki sein á sér að gagnrýna, hvort sem um er að ræða rekstur ríkisins
eða sveitarfélaga. ■
23. júní 2005 FIMMTUDAGUR
SJÓNARMIÐ
KÁRI JÓNASSON
Mikil framúrkeyrsla sumra ráðuneyta
og stofnana ríkisins á síðasta ári.
Fjárlög eiga
a› standast
FRÁ DEGI TIL DAGS
Á undanförnum dögum hefur Fréttabla›i› birt sláandi uppl‡s-
ingar um rekstur rá›uneyta og stofnana á sí›asta ári. fia› geta
veri› sk‡ringar á einstökum li›um flar sem fari› hefur veri›
langt fram úr áætlun og um sumt var jafnvel vita› fyrirfram, en
framkvæmdagle›i og óstjórn geta líka veri› sk‡ringar á mikilli
umframkeyrslu.
Í DAG
DVÍNANDI
FÓLKSFJÖLGUN
ÞORVALDUR
GYLFASON
fia› er flví br‡nt fyrir fátækar
fljó›ir a› finna lei›ir til a›
hamla fólksfjölgun og láta sér í
léttu rúmi liggja ófyrirleitinn
áró›ur kaflólsku kirkjunnar
gegn getna›arvörnum.
Ódýrari töskur
Afgreiðslutím
ar
versla
na!
Office 1 Smára
lind
Virka daga frá
11-19,
laugardaga 11
-18,
sunnudaga 13
-18
Office 1 Skeifu
nni 17
Virka daga frá
9-18,
laugardaga frá
11-16
Office 1 Akure
yri
Office 1 Egilss
töðum
Virka daga frá
11-18,
laugardaga frá
11-14
13.995,-
FERÐATÖSKUSETT
4023008-EGI
Fjórar
SAMAN!
Börn eru nau›synleg
Sigrún á norðurleið
Varla þarf að efast um það að fráfar-
andi útvarpsstjóri og verðandi sendi-
herra, Markús Örn Antonsson, ræður
dr. Sigrúnu Stefánsdóttur í starf dag-
skrárstjóra Rásar 2 og yfirmanns svæð-
isstöðva Ríkisútvarpsins á Akureyri en
Sigrún var sem kunnugt er eini um-
sækjandinn um stöðuna. Augljóst er að
Sigrún hefur allar tilskildar prófgráður í
starfið a tarna, auk fjölbreyttrar reynslu
úr fjölmiðlum, en þar fyrir utan er hún
Akureyringur að uppruna, sem
sakar vitaskuld ekki í ljósi þess
hvar höfuðstöðvarnar er að
finna ...
Hefur komið víða
Sigrún hefur komið víða
við á fjölmiðlaferli sínum. Sérstaka at-
hygli vekur að margar stöður sem hún
hefur gegnt hafa verið lagðar niður. Má
þar nefna að hún var yfirmaður
Fræðsluvarps Ríkisútvarps-
ins, sem var lagt niður
eftir hennar brott-
för. Þá veitti hún
forstöðu sérstakri
deild um hagnýta
fjölmiðlafræði
sem var lögð niður í
upprunalegri mynd
eftir að Sigrún
hætti þar störf-
um. Loks er
þess að geta að
Sigrún starfaði
lengi fyrir Nor-
ræna blaðamannaskólann í Árósum og
síðar sem yfirmaður upplýsingasviðs á
vegum Norrænu ráðherranefndarinnar
en eftir því sem best er vitað er bæði
verið að hætta rekstri skólans í núver-
andi mynd og leggja niður starf yfir-
manns upplýsingasviðs téðrar nefndar
...
Nýr útvarpsstjóri
Ef svo furðulega fer að staða dagskrár-
stjóra Rásar 2 og yfirmanns svæðis-
stöðva Ríkisútvarpsins verði lögð niður
á næstunni má ætla að dr. Sigrún Stef-
ánsdóttir sé upplögð í embætti út-
varpsstjóra. Þar yrði hún verðugur arf-
taki Markúsar, enda má segja að
menntun hennar, reynsla – og kyn –
séu klæðskerasniðin í stöðuna ...
ser@365.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRI: Kári Jónasson FRÉTTARITSTJÓRAR: Sigurjón M. Egilsson og Sigmundur Ernir Rúnarsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Guðmundur Magnússon RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐAL-
SÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA:
Ísafoldarprentsmiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að
fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
LESTU GREININA Á VISIR.IS
OG SEGÐU SKOÐUN ÞÍNA