Fréttablaðið - 28.07.2005, Blaðsíða 18

Það er engin tilviljun, að vestur-
evrópskir einkabankar hafa und-
angengin ár eignazt talsverðan
og sums staðar ráðandi hlut í
viðskiptabönkum í Mið- og Aust-
ur-Evrópu. Bankarekstur komm-
únista í austanverðri Evrópu átti
lítið skylt við bankastarfsemi í
frjálsum markaðsbúskaparlönd-
um. Bankastjórarnir voru hand-
bendi valdastéttarinnar. Ákvarð-
anir um lánveitingar og vexti
voru í höndum manna, sem báru
enga virðingu fyrir verðmætum
umfram eigin völd. Bankarnir
voru valdatæki óhæfrar stjórn-
málastéttar, sem notaði lánveit-
ingarvaldið til að hlaða undir
eigin hagsmuni og kæfa önd-
verða krafta. Af þessu leiddi
mikla sóun og spillingu, þar eð
sparifé almennings rataði ekki í
hendur þeirra fyrirtækja, sem
hefðu kunnað bezt með féð að
fara. Slík fyrirtæki voru að vísu
fá, þar eð nær allur atvinnu-
rekstur var með líku lagi reistur
á grautfúnum stjórnmálafor-
sendum. Sparifjáreigendur áttu
ekki í önnur hús að venda. Ekk-
ert hagkerfi fær til lengdar
staðizt svo óhagfellt fyrirkomu-
lag atvinnulífs og bankamála,
enda varð raunin sú, að hagkerfi
kommúnistalandanna hrundu til
grunna undan eigin þunga af
þessum ástæðum og ýmsum
öðrum. Þegar uppi var staðið,
stóð ekki steinn yfir steini þarna
austur frá.
Þegar múrarnir hrundu fyrir
austan, var engri nothæfri þekk-
ingu á hagkvæmum og heil-
brigðum bankarekstri til að
dreifa þar um slóðir. Ríkis-
stjórnum umbótamanna í
þessum löndum reið því mjög á
því að flýta einkavæðingu við-
skiptabankanna og laða erlenda
sérþekkingu að innlendri banka-
starfsemi. Um það leyti sem
einkavæðing viðskiptabankanna
hófst hér heima laust fyrir alda-
mótin, var frívæðingu efnahags-
lífsins að mestu lokið í flestum
kommúnistalandanna og þá um
leið einkavæðingu bankanna
þar. Drátturinn hér heima
stafaði einkum af ófýsi margra
stjórnmálamanna til að sleppa
hendinni af efnahagslífinu og
bönkunum, því að fyrirtækin og
bankarnir voru mikilvæg valda-
tæki hér líkt og þar. Hjálpfúsir
sérfræðingar lögðu hönd á plóg:
mér er minnisstætt sérfræðiálit
tveggja háskólakennara, sem
sáu ýmis tormerki á einkavæð-
ingu viðskiptabankanna og
hvöttu stjórnvöld til að halda að
sér höndum (annar þeirra tók
nokkru síðar sæti í bankaráði
Landsbankans).
Hér heima var hlustað á slíkar
úrtölur, en ekki fyrir austan. Þar
var sú leið farin víðast hvar að
bjóða erlendum bönkum inn-
lenda banka til kaups eða inn-
lendum mönnum með erlendri
þátttöku. Og þetta var leiðin,
sem ríkisstjórnin hér heima
markaði í byrjun, þegar einka-
væðing bankanna komst loksins
á dagskrá. Þetta var skynsamleg
stefna, enda bar ástand banka-
málanna hér ýmis merki austur-
evrópskrar óhagkvæmni og
hafði gert það frá fyrstu tíð. Í
samræmi við þennan ásetning
sendi ríkisstjórnin frá sér ásamt
kaupendum fréttatilkynningu 16.
janúar 2003 undir svohljóðandi
fyrirsögn: ,,Þýskur banki í hópi
nýrra eigenda Búnaðarbanka Ís-
lands hf.” Aðild þýzka bankans
var sem sagt aðalatriði málsins.
Síðan hefur komið á daginn, að
þýzki bankinn er smábanki,
miklu minni en gamli Búnaðar-
bankinn, og fékk meira að segja
lán í Landsbankanum til að fjár-
magna kaupin og seldi hlut sinn í
Búnaðarbankanum skömmu síð-
ar og hvarf af vettvangi. Eftir
sitja nokkrir framsóknarmenn
með fullar hendur fjár – marga
milljarða. Og eftir stendur
spurningin um það, hvaða lög-
vörnum eigandi gamla Búnaðar-
bankans, fólkið í landinu, getur
við komið við þessar aðstæður.
Lögfræðingar virðast undarlega
áhugalausir um málið.
Valdsmenn hafa gegnum tíð-
ina farið frjálslega með ýmsar
eigur almennings. Þeir hafa
skenkt vinum sínum ríkisjarðir
rétt fyrir kosningar, gefið lista-
verk úr opinberum söfnum og
svo framvegis, en það eru smá-
munir hjá því, sem nú tíðkast.
Umfang upptökunnar hefur
margfaldazt: tíðarandinn leyfir
engin vettlingatök. Í fyrsta sinn í
sögu lýðveldisins hefur álitlegum
hópi manna að því er virðist
tekizt að auðgast umtalsvert á
stjórnmálaafskiptum og stjórn-
málatengslum. Stjórnmálaflokk-
arnir hafa með hiki dregið sig út
úr bankarekstri, rétt er það, og
þó ekki, þar eð trúnaðarmenn
ríkisstjórnarflokkanna eiga enn
hvor sinn fulltrúann í banka-
ráðum tveggja stærstu bank-
anna. Skaðabæturnar fyrir valda-
missinn skömmtuðu menn sér
sjálfir í Búnaðarbankanum. Enn
er minna vitað um ýmsa þætti
einkavæðingar Landsbankans. ■
E inkavæðingarnefnd opnar tilboð í Símann í viðurvist fjöl-miðlafólks og bjóðenda í dag. Í kjölfarið verður gengið tilviðræðna við hæstbjóðendur. Þær viðræður eiga að ganga
fljótt fyrir sig þar sem drög að kaupsamningi liggja þegar fyrir.
Eru því allar líkur á því að Landssími Íslands verði kominn úr
höndum ríkisins í lok ágúst.
Sala Símans er stærsta einstaka einkavæðingin í sögu íslensku
þjóðarinnar. Aldrei hefur verðmætara opinbert fyrirtæki verið selt
í einu lagi. Frá því að Sjálfstæðisflokkurinn settist í ríkisstjórn,
undir forsæti Davíðs Oddssonar árið 1991, hefur markvisst verið
unnið að því að minnka umsvif ríkisins og koma opinberum fyrir-
tækjum í hendur einkaaðila. Frá árinu 1999 hefur söluvirði seldra
hlutabréfa í eigu ríkisins numið 55 milljörðum króna. Umfangs-
mesta einkavæðingin á þessum tíma hefur verið sala Fjárfesting-
arbanka atvinnulífsins, Búnaðarbankans og Landsbankans.
Í dag mun liggja fyrir hve verðmætur Síminn er í augum fjár-
festa, sem hafa undanfarnar vikur yfirfarið ítarleg gögn um
rekstur fyrirtækisins. Árið 2001 var verðmæti Símans metið á 45
milljarða króna. Sérfræðingar telja hann meira virði í dag í ljósi
þess að hægt sé að hagræða í rekstrinum. Til samanburðar var
tæpur helmingshlutur í hvorum ríkisbankanum, Búnaðarbank-
anum og Landsbankanum, seldur á rúmlega tólf milljarða á árun-
um 2002 og 2003.
Umfjöllun Fréttablaðsins um einkavæðingu bankanna í byrjun
sumars sýnir hversu snúið getur verið að selja ríkisfyrirtæki án
þess að nokkur geti gert ferlið tortryggilegt. Eftir að söluferli
Símans var kynnt 4. apríl síðastliðinn hefur fátt farið úrskeiðis þótt
sumir hafi komið með gagnlegar ábendingar. Eins og Jón Sveins-
son, formaður einkavæðingarnefndar, greindi frá í Markaðnum í
maí hefur mikil áhersla verið lögð á að ferlið sé faglegt, gagnsætt
og trúverðugt. Það hefur gengið eftir og ræður í því samhengi
miklu að hæstbjóðandi kaupir Símann. Við slíkar aðstæður er lítið
svigrúm fyrir geðþóttaákvarðanir þegar tilboð eru metin.
Breska fjármálafyrirtækið Morgan Stanley hefur verið einka-
væðingarnefnd til ráðgjafar og hefur nefndin í stórum atriðum
farið að ráðgjöf bankans. Þó var ekki hlustað á þær ábendingar að
selja Símann í heilu lagi án skilyrða. Farin var sú leið að takmarka
eignarhlut hvers aðila eða tengdra aðila við 45 prósent. Það er póli-
tísk ákvörðun til að mæta þeim sjónarmiðum að Síminn eigi ekki að
vera á einni hendi. Hins vegar hefur það flækt söluferlið og ef til
vill fælt erlenda fjárfesta frá.
Eftir að greitt verður fyrir hlut ríkisins í Símanum er mikilvægt
að stjórnmálamenn ráðstafi andvirðinu þannig að það nýtist öllum
landsmönnum og komandi kynslóðum. Ein leið til þess er að lækka
skuldir ríkissjóðs og greiða niður lífeyrisskuldbindingar. Vilji rík-
isstjórnin eyða peningunum í einhver gæluverkefni, eins og jarð-
göng milli fámennra byggðarlaga, ætti hún að hafa dug í sér til að
skera niður vaxandi ríkisútgjöld til að mæta þeim kostnaði.
28. júlí 2005 FIMMTUDAGUR
SJÓNARMIÐ
BJÖRGVIN GUÐMUNDSSON
Tilboð í Símann verða opnuð í dag.
Stærsta einkavæ›ing
Íslandssögunnar
FRÁ DEGI TIL DAGS
Eins og Jón Sveinsson, forma›ur einkavæ›ingarnefndar, greindi
frá í Marka›num í maí hefur mikil áhersla veri› lög› á a› ferli›
sé faglegt, gagnsætt og trúver›ugt. fia› hefur gengi› eftir og
ræ›ur í flví samhengi miklu a› hæstbjó›andi kaupir Símann.
Í DAG
BANKAMÁL HÉR OG ÞAR
ÞORVALDUR
GYLFASON
fiegar múrarnir hrundu fyrir
austan, var engri nothæfri
flekkingu á hagkvæmum og
heilbrig›um bankarekstri til a›
dreifa flar um sló›ir.
Bankar og völd
Hæstu greiðendur
Ekki eru allir sammála þeirri skoðun að
sjálfsagt sé að halda í þá hefð að birta
opinberlega lista með nöfnum hæstu
skattgreiðenda í hverju umdæmi og upp-
hæð þeirra gjalda sem þeim er ætlað að
greiða. Í Vefþjóðviljanum í gær er sagt að
með öllu sé óljóst hvaða heimild starfs-
menn skattstjóra hafi til að gera þetta.
„Aðspurðir viðurkenna einhverjir þeirra
að fyrir þessari atlögu þeirra að einkalífi
ákveðinna manna hafi þeir enga sérstaka
heimild en ekkert banni þeim þetta
heldur“.
Brot í starfi?
Vefþjóðviljinn bendir í
þessu sambandi á 117.
grein skattalaganna þar
sem segir „Skattstjórum,
umboðsmönnum skattstjóra, ríkisskatt-
stjóra, skattrannsóknarstjóra ríkisins og
yfirskattanefnd er bannað, að viðlagðri
ábyrgð eftir ákvæðum almennra hegn-
ingarlaga um brot í opinberu starfi, að
skýra óviðkomandi mönnum frá því er
þeir komast að í sýslan sinni um tekjur
og efnahag skattaðila.“
Einkennilegt
Í Vefþjóðviljanum segir enn fremur: „Í
síðustu viku sendu sýslumenn og toll-
stjórinn í Reykjavík vinnuveitendum upp-
lýsingar um hvað launþegar þeirra
skulda skattinum vegna ársins 2004
eða það sem kallað er „krafa vegna op-
inberra gjalda“. Launþegarnir sjálfir fá
þessar upplýsingar ekki fyrr en á
morgun. Samkvæmt lögum skal launa-
greiðandi innheimta þessa kröfu um
opinber gjöld. Vanræki hann það ber
hann sjálfskuldarábyrgð á greiðslu þess-
ara gjalda, sem eru honum algerlega
óviðkomandi. Það er einkennilegt að
blanda launagreiðendum með þessum
hætti í fortíðarvanda launþega sinna.“
Ekki ósk vinnuveitenda
Vefþjóðviljinn lýkur umfjöllun sinni með
því að segja að skuldir einstaklings við
hið opinbera, sem geti verið bæði tekju-
skattur, meðlag og fleira, komi vinnuveit-
anda hans ekki við „frekar en ógreiddar
afborganir af bílaláni eða önnur fjármál
launþegans“. Vinnuveitendur kæri sig
sjálfsagt heldur ekki um að vera settir
með þessum hætti inni í fjármál laun-
þega, auk þess sem þessari kröfu hins
opinbera fylgi nokkuð umstang og þar
með kostnaður.
gm@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRI: Kári Jónasson FRÉTTARITSTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FRÉTTASTJÓRI: Arndís Þorgeirsdóttir VARAFRÉTTASTJÓRI:
Trausti Hafliðason FULLTRÚI RITSTJÓRA: Guðmundur Magnússon RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is UMBROT: 365 –
prentmiðlar PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri.
Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
LESTU GREININA Á VISIR.IS
OG SEGÐU SKOÐUN ÞÍNA