Tíminn - 08.08.1975, Blaðsíða 11

10
TÍMINN
Föstudagur 8. ágúst 1975
Föstudagur 8. ágúst 1975
TÍMINN
11
Hulin qeimferðamiðstöð Rússa?
Rússar taka geimskot sin upp á myndsegulband og sýna þau eftir á,
þegar ljóst er aö ekkert hefur fariö úrskeiöis.
Samvinna Bandarikjamanna
og Rússa i geimnum er nú oröin
áþreifanleg staöreynd eftir
Appollo-Soyuz feröina á dögun-
um. Rússar hafa aila tiö haidiö
mikiiii leynd yfir geimskotum
sinum og geimferöum andstætt
Bandarikjamönnum, sem jafnan
hafa látiö allt gerast fyrir opnum
tjöidum. Viö Appollo-Soyuz ferð-
ina uröu Rússar aö siaka svoiitiö
, á leyndinni, en þó uröu biaöa-
menn að láta sér lynda aö fá
hvergi aö koma nærri geimskots-
stöö Rússanna, heidur uröu þeir
að fylgjast með geimskotinu á
sjónvarpsskermum I Moskvu. Nú
hafa borizt fréttir af þvi, aö svo
mikla leynd kjósi Rússar aö hafa
yfir geimskotsstöð sinni, aö hún
sé ekki einu sinni þar, sem Rúss-
ar hafa viljað ^era láta allt til
þessa!
Nýlega lét NASA, bandariska
geimferöastofnunin, fréttamiöl-
um I té myndir, sem sagöar eru
vera af hinni raunverulegu geim-
skotsstöö Rússa. Myndirnar tók
gervihnötturinn ERTS-1 á árun-
um 1972 og '73.
Gervihnöttur þessi átti aö
mynda landgæöi: svo sem vatna-
svæöi og beitilönd, en myndirnar
sýndu lika aöra hluti, sem vöktu
mun meiri athygli Bandarikja-
manna en landgæðin. Myndirnar
sýnda nefnilega flugvelli, skot-
palla fyrir geimför, vegi og járn-
brautarlinur ásamt byggingum,
og þessi geimferðastöð er
hundruð kllómetra frá þeim staö,
sem Rússarnir sjálfir segja geim-
feröastöö sina vera.
Tjuratam, en svo nefnist þessi
leyndardómsfulla geimferöastöö
Rússanna, stendur á stórri sléttu I
Kazakhstan-héraöi. Þegar áriö
1957 hófu Rússar aö reisa þarna
aöalgeimferöastöö sina, viö ána
Syr Darja. Meöan Sputnikar,
Lúnur og Vostoker svifu um
geiminn, var skotstað þeirra alla
tiö haldiö leyndum. Visindamenn
á vesturlöndum reiknuöu samt út
eftir brautum geimfaranna aö
skotstaðurinn væri annar en
Rússar sjálfir sögðu og nú hafa
myndir Bandarikjamanna sýnt,
að þessir útreikningar voru ekki
fjarri lagi.
Jurij Gagarin varð fyrstu
manna til aö feröast um geim-
inn, árið 1961. Rússarnir kváðust
þar meö hafa slegið ýmis loft-
ferðamet, en Alþjóöaloftferöa-
stofnunin i Paris neitaöi aö viöur-
kenna metin, nema Rússarnir
gæfu upp, hvaðan flugiö var hafiö
Á sléttum Kazakhstans er geimferða-
miðstöð/ sem er svo mikilvirk að til henn-
ar þarf 100.000 manna bæ. En Stjörnu-
borgin, sem er mótpartur Rússa við
Canaveral-höfða Bandaríkjamanna,
f innst ekki á neinu korti, að því er talið er.
Alla vega ekki hin raunverulega geim-
ferðamiðstöð. Rússar hafa alla tíð haldið
því fram, að geimferðamiðstöð þeirra
væri í Baikonur, en nú er talið á Vestur-
löndum, að geimferðamiðstöð þeirra sé
raunverulega í hundruð kílómetra fjar-
lægð frá Baikonur og hennar rétta nafn sé
Tjuratam.
og hvar geimfariö hefði lent
Rússar kváðu lendinguna hafa átt
sér stað á landsvæöi samyrkju-
bús, eins,en þeir haröneituöu aö
gefa nokkuð upp um það, hvaöan
Gagarin heföi hafið geimferð
sina.
-0-
Sjálfir segja Rússar geimferða-
miðstöö sina vera i Baikonur og
hafa alla tið haldið fast við það
nafn, en Baikonur-þorp er
hundruð kílómetra frá Tjuratam.
Framan af tóku sérfræðingar á
Vesturlöndum Baikonur gott og
gilt og á meðan unnu Rússar i
kyrrþey aö þvi að fjarlægja
nafnið Tjuratam af kortinu.
En útreikningar vestrænna vis-
indamanna vöktu grunsemdir um
launung Rússa og ljósmyndir
gervihnatta þykja nú styðja til-
vist Tjuratam fullkomlega. Ekki
hvaö sizt þar sem fullvist er talið,
að hiö raunverulega Baikonur sé
aðeins húsaþyrping — endastöö
litillar námujárnbrautar,' þar
sem engin geimferðartæki af
neinu tagi er aö sjá.
Fyrir Apollo-Soyuz-feröina
höföu aðeins tveir útlendingar
fengiö að koma i geimferðarmiö-
stöö Rússa, Frakklandsforset-
arnir De Gaulle og Pompidou
fengu báöir aö fylgjast meö geim-
skoti hjá Rússum. Sendiherra
Bandarikjanna i Sovétrikjunum
var viðstaddur skot Soyuz á dög-
unum. Þá fengu bandarisku
geimfararnir i Apollo smá nasa-
sjón af geimferðamiðstöð Rúss-
anna og nokkrir blaöamenn einn-
ig. Opinberlega er svo látið heita,
sem allar þessar heimsóknir hafi
verið til staöarins Baikonur, en á
Vesturlöndum telja menn sig full-
vissa um, aö þarna hafi Rússar
aðeins svipt hulunni af Tjuratam.
Þegar geimferöaáætlun Rússa
fór aö taka á sig raunverulega
mynd og eldflaugatilraunir voru
hafnar I lok sjötta áratugsins,
fluttu þúsundir visindamanna og
verkfræðinga með fjölskyldur
sinar til Tjuratam-svæöisins. Þar
sem áöur var smáþorp, reis nú
100.000 manna bær, sem I daglegu
tali er nefndur Stjörnuborgin eöa
Zvezdagrad — en þennan bæ er
ekki aö finna á neinu korti, þó
Rússar bendi alltaf á nafniö Bai-
konur, þegar Stjörnubæinn ber á
góma. I Stjörnubænum er allt,
sem slikur bær þarfnast, skólar,
leikhús, Iþróttavellir o.s.frv., en
allt er þetta huliö leyndarhjúpi
fyrir umheiminum og þessa er
vandlega gætt.
Þrjátiu kilómetra i norður frá
Stjörnubænum er svo aðalstöðin
fyrir samsetningu geimfara og
þar eru þau reynd. Eldflaugarnar
koma til Tjuratam frá borgum I
Evrópuhluta-Sovétrikjanna.
Flutningar fara fram með járn-
brautum. Þessi samsetningastöð
gengur undir nafninu Geim-
flaugabærinn. í Geimflaugabæn-
um er oft á tlðum unnið að sam-
setningu fjöldamargra eldflauga,
og þegar samsetningu er lokiö,
eru eldflaugin og geimfarið sett á
járnbrautarvagna og flutt að
skotpöllunum, vel að merkja,
þegar búið er að þrautreyna hvert
tól og hvert tæki.
Skotpallarnir teygja sig i 65
kilómetra og liggja frá vestri til
austurs norður af Eldflaugabæn-
um. Þeir eru af ýmsum gerðum.
Ein erfyrir Soyuz-för, önnur fyrir
hjálpareldflaugar af gerðinni
Mynd úr geimferöamiðstöð Rússa. Fremst er Soyuz-geimfar flutt
til með stórum krana og tilbúin eldflaug fylgir á eftir.
Proton. Það eru Proton-eldflaug-
ar, sem flytja Saljut-geimstöðv-
ar, og gervihnetti út i geiminn.
Sami skotpallurinn og var not-
aður, þegar Gagarin fór fyrstur
manna i geimferð, er enn i notkun
fyrir Soyuz-flaugar, þvi epn nota
Sovétmenn sömu hjálparflaugar
og þeir byrjuðu með I upphafi.
Þegar geimfar er á loft komið,
stýra Sovétmenn þvi til norðaust-
urs yfir auðar steppur og skóga
Siberiu út yfir Kyrrahafið norð-
anvert. Væri geimfarinu stýrt
beint i austur fengizt betri með-
byr frá snúningi jarðarinnar, en
þá lægi brautin yfir Kina og það
forðast Sovétmenn eins og heitan
eldinn.
Sjónvarpið flytur sovézkum
borgurum myndir frá geimskot-
um, sem siðan berast um allan
heim. En þarna er munur á
Sovétmönnum og Bandarikja-
mönnum. Geimskot Bandarikja-
manna fara fram fyrir opnum
tjöldum og er sjónvarpað sam-
stundis, en Sovétmenn taka sin
geimskot upp á myndsegulbönd
og sýna þau eftir á, þegar ljóst er,
að allt gengur að óskum. Bein út-
sending á geimskoti I Sovétrikj-
unum á ekki upp á pallborðið hjá
yfirvöldunum, þó þeir hafi orðið
að gera undantekningu varðandi
Apollo-Soyuz-ferðina, þvi alltaf er
hætta á,að eitthvað fari úrskeiðis
og slikir atburðir eru ekki fyrir
Pétur og Pál.
Auk Tjuratam-stöðvarinnar,
eru tvær ^ðrar geimferöamið-
stöðvar i Sovétrikjunum. Yfir
annarri þeirra hvilir jafnvel enn
meiri leynd en yfir Tjuratam, en
það er eingöngu sýslað með tæki
til hernaðar. Hin miðstöðin hefur
um árabil verið notuð til eld-
flaugatilraunanna.
Þegar leið á sjötta áratuginn
voru geimskot Rússa farin að
nálgast töluna 100 á ári. Flest
geimskotin voru- af hernaðarlegu
tagi og þegar þau bættust við all-
ar almennu geimrannsóknirnar,
þá annaði Tjuratam-stöðin ekki
öllu saman. Arið 1966 byggðu
Rússar þvi miðstöð fyrir geim-
rannsóknir sinar á hernaðarsvið-
inu við bæinn Plesetsk langt norð-
ur af Moskvu. Sovétmenn hafa
aldrei viðurkennt tilvist þessarar
stöðvar og halda þvi stöðugt
fram, að öll þeirra geimskot fari
fram i „Baikonur”.
Hin miðstöðin er I grennd við
Kapustin Yar og var I notkun þeg-
ar er Sovétmenn gerðu tilraunir
með V-2 flaugar, sem Rússar her-
tóku af Þjóðverjum. Þarna eru
alls kyns eldflaugatilraunir fram-
kvæmdar, sem fyrr segir og sögu-
sagnir ganga um að þarna hafi
mönnuðum geimförum verið
skotið á loft á árunum 1958 og ’59,
— áður- en Tjuratam var full-
byggð, en þau geimskot hafi end-
að I mistökum og ósköpum.
Samvinna Rússa og Banda-
rikjamanna I geimnum hefur
neytt Rússa til að lyfta huliðs-
hjúpnum að einhverju leyti af
geimferðamiðstöðvum sinum.
Hins vegar bendir ekkert til þess
að þeir opni þær upp á gátt I nán-
ustu framtið — eða að það verði
nokkurn timann gert.
(Þýttog endursagt)
a '
m
'

Rússnesk eldflaug á skotpallinum
Þetta er myndin, sem gerfihnötturinn ERTS 1 tók, og mönnum þótti sanna þær
tilgátur, sem vestrænir visindamenn höfðu uppi um leyiida geimferOamiOstöð
Réssa.
Dr. Jóhann M. Kristjónsson:
Færeyingar og
fiskveiðilögsagan
Hafið, mengunin og rdnyrkjan
Uppreisn hafsins
NÝ „landamæri” góðu heilli
gripa um sig með þjóðum
heims. Það er efnahags- og fisk-
veiðilögsagan svonefnda.
Gott er til þess að vita, að Is-
lendingareiga stærri hlut að þvi
heimsmáli, en vænta mátti af
svo fámennri þjóð, en það er
stefntaðháum vinning „að vera
eða vera ekki” þvi skilyrðið fyr-
ir þvi að islenzka þjóðin geti
haldið áfram að vera til, er næg
og örugg fiskveiðilögsaga, en
deilum veldur hve stór hún má
vera, en þó fyrst og fremst hve
gagnger.
Að litt athuguðu máli, skal þvi
ekki neitað, að það er nokkuð á
þollund nágrannanna reynt, en
svo sterk rök eru fyrir gagn-
gerðri endurhæfingu fiskveiði
þjóða, að þau standa sem ákall
æðri máttar út úr þeim glund-
roða, sem rikt hefir frá örofi
alda um meðferð á heimshöfun-
um og sjóinn i heild. Mannheim-
ur allur hefur litið á sjóinn sem
sjálfskapaðan safnara alls þess
sora og eiturs, sem heims-
byggðin hefir framleitt og af sér
lagt.
MÆTTI HAFIÐ mæla mundi
það segja við skaðvald sinn
þurrfættlinga heimsbyggðar-
innar. Þú hefir vanþakkað gjaf-
ir minar, vanmetið möguleika
mina, inisþyrmt lífi minu og
traðkað á fórnum minum með
mengunargiæpnum og gegndar-
lausri græðgi i stundarhags-
muni.
— 0 —
Heimsbylting er nauðsynleg i
umgengni við sjóinn. Lita ber á
hann, sem gróðurreit, er náttúr-
an hefir búið mannheimi til lifs-
framfæris. Sýna þarf i verki að
islenzka þjóðin umgengst þetta
mikla forðabúr matvæla með
tilhlýðilegri nærgætni og full-
komlega vitandi um ábyrgð og
skyldur að búa sem bezt að efl-
ingu og rækt fiskistofna. Mætti
það verða fordæmi hverri þeirri
þjóð, sem vildi seilast til yfir-
ráða stórra hafsvæða. Sama á
að gilda um sjónám, sem land-
nám. Lifið i sjónum þarf að
ávaxta eins og ræktaða jörð.
Nauðsynlegt er, að gjöra
heiminum ljóst hve mikla
ábyrgð þeir bera, sem eru
skömmtunarstjórar svo mikils
magns matvæla sem auðug
fiskimið eru og skyldunnar að
skila þeim afurðum rétta boð-
leið þangað, sem þörfin er mest.
Gjöra ljóst hverjir það hafa
verið, sem hafa rányrkt mest is-
lenzk fiskimið, gengið að smá-
seiðum og ungfiski á stórum
svæðum að fjörusteinum i is-
lenzkri landhelgi, án þess að
hugsa hið minnsta um afleiðing-
ar. Þeir geti sizt allra vænzt
ivilnana og undanþágu nú. Eng-
inn þjófnaður er jafn ógeðslegur
og hættulegur sem veiðiþjófnað-
ur, þá er stolið margföldu
magni stundarverðmæta, — lifi,
sem á eftir að margfalda af-
komu sina. Þetta er heimsglæp-
ur þegar um matvæli er að
ræða.
íslenzka þjóðin verður að
sannfæra aðrar þjóðir um, að
þetta sé afstaða hennar til van-
næringar-vandamáls mann-
kynsins. Að hindra eða spilla
þessum áformum hennar, þá sé
ekki aðeins verið að rýra björg i
eigið bú hennar, heldur auka
enn á hörmungar þjóða sem
svelta. Mættu sem flestar þjóðir
setja sér þetta mark.
Með þessum „vopnum” verð-
ur islenzka þjóðin aö vinna
landhelgina verja hana og nýta.
önnur ráð eru ekki til.
— 0 —
Siðustu missiri hefir vaxið
með þjóðinni uggur út af meng-
un og rányrkju og meiri aðgátar
veriðkrafizt. Vissast mun þó, að
vera vel á verði, svo ekki slakni
á þeim góða ásetningi þegar
veiðisvæðið er orðið svona stórt
og af svo miklu að taka og opn-
ara en nokkru sinni fyrr. Hvort
gæzla þessarar miklu viðáttu
landhelginnar drægi ekki úr
gæzlu innri fiskimiða, svo að i
staðinn fyrir auðug fiskimið
landgrunnsins fengjum við hálf-
dauðan sjó úthafsins.
— 0 —
Svarið við veiðileyfum til er-
lendra þjóða hlýtur að verða
NEI. Forsendan er auösæ. Það
er enginn fiskur til að semja
um.Það verður ekki meiri fisk-
ur til á þessu hafsvæði, en Is-
lendingar og Færeyingar geta
aflað — ég segi Færeyingar, ég
geri þvi nánari skil hér á eftir —
ef ekki á að ganga of mikið á
fiskistofnana, hvað sem fiski-
fræðingar kunna að gizka á.
Hvarf ekki sildin svo snöggt,
miðað við venjulegan samdrátt
i fiskstofnum, að undrun sætti?
Jóhann M. Kristjánsson.
Gæti ekki farið eins með þorsk-
inn? Eru ekki siðustu forvöð að
„hemla”? En takmarkið er ekki
aðeins að halda i horfinu, heldur
gefa stofnunum möguleika til að
vaxa.
í „skiptum” fyrir betri gæzlu
á landgrunnsmiðum, ef efni
stæðu ekki til um fullkomna
gæzlu á lögsögunni allri, gæti að
skaðlitlu komið til mála tima-
bundnar undanþágur á yztu 50
milunum.
Efnahagslögsagan verður að
gilda undantekningarlaust.
Öumdeilanlegt er, að þessi
mikla útfærsla landhelginnar
kemur harðast niður á Færey-
ingum.sem eru svo háðir fisk-
veiðum að 90% heildarfram-
leiðslu þjóðarinnar eru sjávar-
afurðir. Til samanburðar má
nefna Breta og Vestur-Þjóö-
verjameð 9 >'01%ög 0í>',01%,sem
raskar ekki un hársbreidd
efnahagsafkomu þessara iðnað-
arrisa, þegar fiskveiðar Færey-
inga eru lif eða dauði færeysku
þjóðarinnar. Spurningin um að
semja varanlega við aðrar þjóð-
ir um undanþágu til fiskveiða
innan 200 milnanna, nær aðeins
til einnrar undantekningar:
Færeyinga.
tslendingar eiga að veita
Færeyingum þau fiskveiðirétt-
indi er þeir þarfnast til viðbótar
heimamiðum og fjarlægari mið-
um, svo sem Barenshafi og
Grænland, svo að fiskimið
þeirra og skilyrði til fiskveiöa,
eftir 200 milna útfærsluna yrðu
hlutfallslega ekki lakari en Is-
lendinga sjálfra.
— 0 —
Það er mikið lán þjóð vorri —
en skyldan þá þeim mun meiri
— að forsjónin skuli hafa mark-
að henni skilyrði til sérhæfingar
á þeim væng framvindunnar,
sem er beint tengd lifsframfæri
manna en t.d. ekki á þann vett-
vang iðnaðarins þar sem óarga-
.dýr hans — vopnaframleiðslan
og eiturbyrlið er lifsbjörgin. En
þessi tillitssemi forsjónarinnar,
er Færeyingum sem tslending-
um jafnt ætlað, þar sem báðir
sitja við sama nytjasvæðið og
sömu aðstæður.
Ef við ekki ætlum Færeying-
um sinn hlut samkvæmt sérhæf-
ingarreglunni og tilvisun for-
sjónarinnar, þá höfum við svipt
færeysku þjóðina siðferðisleg-
um rétti hennar til tilsvarandi
hiuta fiskveiða á við okkur, á
þvi 200 milna hafsvæði er við
helgum okkur sem fiskveiðilög-
sögu. — 0 —
Hugsjónalega skoðað standa
ekki likur til að jafnaðarmenn
og sósialistar létu sér vel lynda,
að bræðraþjóðinni minnstu,
Færeyingum, yrði látin fyrir
róða. En hér skal engin úttekt
eða samanburður gerður á hug-
sjónamagni einstakra stjórn-
málaflokka, en óhjákvæmilega
yrði Sjálfstæðisflokkurinn með
forsætisráðherra, og sjávarút-
vegsmálaráðherra og Fram-
sóknarflokkurinn með dóms- og
viðskiptamálaráðherra og utan-
rikismálaráðherra, fyrst og
fremst ábyrgir fyrir þeim
samningum, sem gerðir yrðu
við Færeyingaum fiskveiðirétt-
indi.
Mættu nú Sjálfstæðismenn
standa við stóru og göfugu eink-
unnarorðin: „Gjör rétt þol ei
órétt”Og vel mættu Framsókn-
armenngjöra orð Jónasar Jóns-
sonar að sinum: „Engar fram-
kvæmdir hafa varanlegt gildi
nema þeim sé lyft til flugs á
vængjum fagurra hugsjóna og
drengilegra”.
— 0 —
Aðstaða tslendinga i sam-
skiptum við aðrar þjóðir er allt-
af sú, — að eiga við meiri mátt-
ar, þeir hafa alltaf orðið að vera
i sókn. Nú i fyrsta sinn snýst
dæmið við. Með stóra „vinn-
ingnum” i matarbúri heimsins.
200 milunum. Allt i einu eigum
við samskipti við minnimáttar.
minnstu þjóðina, vini vora og
frændur Færeyinga. Við erum
orðnir þeir sterku — HERRA-
ÞJÓÐIN — hvernig skyldi okkur
fara titilinn?
Margs er að gæta, vald er
mattur og vald krefst mikils sið-
ferðisstyrks. Nú reynir á hve
stofninn sá er sterkur.
— 0 —
íslendingar og Færeyingar
eiga að hafa nána samvinnu
með afurðasölu á heims-
markaðnum, svo hvergi komi til
árekstra eða óæskilegrar sam-
keppni. Þeir eiga, vegna legu
miðanna við og undan ströndum
landanna, lifsafkomu og eðli-
legri skiptingu þjóða á verkefn-
um, siðferöilegan rétt öllum
þjóðum fremur til að sitja einir
að þessum miðum. Sækja þann
rétt að sameiginlegum leiðum,
þar sem þvi verður komið við,
en hver i sinu lagi þegar betur
þætti henta, — minnugir þess
þó, hve ábyrgðin er stór, að vera
settir yfir svo stóran skammt
lifsbjargar milljónanna i nútið
og framtið.
Heitið skal þvi á mottóið
Gjör rétt þol ei órétt”.
góða:
Þegar öllum framanrituðum
skilyrðum hefir verið fullnægt,
þá en fyrr ekki.þá er tvöhundr-
uðmilna fiskveiðilögsaga —
tSLANDS „borin til flugs á
vængjum fagurra hugsjóna og
drengilegra”.
Reykjavik 1. ágúst 1975