Tíminn - 14.05.1976, Síða 7

Föstudagur 14. maí 1976.
TÍMINN
7
Tónskáldafréttir frá
Kaliforniu
Þegar við komum á
bandariska bókasafnið að Nes-
haga 16 á þriðjudagskvöldið (4.
mai) voru þar saman komnir
fáeinir gestir, aðallega
tónlistarmenn og gagnrýn-
endur. Andrúmloftiö var ögn
vandræðalegt, þvi klukkan var
orðin rúmlega hálfniu og
sýnilegt að aðsókn yrði afar
dræm: Menn stóðu i smáhóp og
röbbuöu saman i hálfum hljóð-
um, en aðrir ráfuðu um milli
hillanna og skoðuðu bókatitla.
Menningarstofnun Banda-
rikjanna hefur haft uppi tals-
verð tilþrif i vetur, nú siðast
með málverka- og kvikmynda-
sýningu Hans Richters. En
tilgangur þessa fámenna hóps
var að heyra Bandarikjamann-
inn Ingram Marshall segja tið-
indi af nýjungum i tónlist á
Vesturströndinni, en hann gerði
hér stuttan stanz á heimleiö úr
ársdvöl i Stokkhólmi. Marshall
erungur maður, virðistvera um
þritugt, og i kynningu þeirri
sem Victor B. Olason, forstjóri
Menningarstofnunar Banda-
rikjanna hér á landi, lét út
ganga um hann, segir að hann
sé þekktastur fyrir „tón-texta
segulbönd” (text-sound) og
„flutta” (live) elektróniska
tónlist. í lok erindis sins lýsti
hann dálitið eigin verkum, og
varpaði þannig nokkru ljósi á
þessi dularfullu orðasambönd.
Átta ungskáld
Marshall byrjaði ræðu sina
með þvi aðgeta stuttlega amer-
iskra, og þó einkum kaliforn-
iskra, tónskálda af eldri kyn-
slóðinni, s.s. John Cage og
Milton Babbitt, en sneri sér
siðan að hinum yngri mönnum.
Þar varð fyrstur fyrir Terry
Rileyog verk hans „In C”, sem
byggist á þvi að endurtekin eru i
sifellu, mest að geöþótta hljóð-
fær aleikaranna, lagabrot i
tóntegundinni C. Verk þetta
tekur annars um 30 min. i
flutningi, og er gert fyrir hljóð-
færaskipan allt frá triói I hljóm-
sveit. Marshall sagði „In (?"•
teljast til timamótaverka, en i
þvi gætti áhrifa frá John Cage.
Næst var fluttur kafli úr 3.
þætti tónverksins „Drumming”
eftir Steve Rike, en verkiö allt
er um hálfur annar timi að
lengd. Þótt „In C” og
„Drumming” virtust að ýmsu
leyti lik, eru þessi tvö tónskáld,
Riley og Rike (öll nöfn eru hér
ágizkuð eftir framburði), mjög
ólik,þviRikefylgir „formlegri”
stefnu iþvi aðskrifa tónlistsina
nákvæmlega og ætla hljóðfæra-
leikurunum að fylgja nótunum
út I æsar, en hljómlist Rileys er
atburðarkennd. „Drumming”
er skrifað fyrir 3 glockenspiel, 3
marimbur (vestur-afriskt hljóö-
færi sem lfldst vibrafóni, en er
órafmagnað og úr tré), 2 kven-
raddir og 3 hljóðbumbur (tune
drums). Aðalatriði tónlistar
Rikes er mjög flókið takt-
mynztur, sem verður til við
örlitiö mismunandi takthraða
hinna ýmsu radda: þær renna
hver fram úr annarri, greinast
sundur og sameinast aftur á
ýmsan hátt. Þetta nefndi
Marshall „phasing”. Rike var
um tima f Ghana til að kynna
sér afrfskan trumbuslátt. Þótt
undarlegt megi heita, eru bæði
„In C” og „Drumming” afar
áheyrileg, með miklum skrið-
þunga og fjörlegri framsókn, en
„Drumming” er til á plötu hjá
Deutsche Grammophon.
Nú var fluttur kafli úr
„Quintext” eftir Jim Tenny .
Tenny þessi hefur, eins og
flestir hinna, verið viðloðandi
Califomia Institute of the Arts i
Los Angeles, en það var stofnaö
fyrir fé frá Walt Disney og
þangað safnað alls konar lista-
mönnum. Var mikið lif i
tuskunum til að byrja með, en
siðan tóku við mögur ár með
rýrum sjóðum, og dró þá mjög
úr starfseminni. En nú telja
menn að hagur Strympu sé
aftur að vænkast, hvað sem
veldur. Þegar
Tenny kom til Kalifomiu frá
New York, var hann þekktastur
fyrir elektróniska og tölvu-
tónlist, en siðan þangað kom
hefur hann einungis skrifað
.fyrir hljóðfæri. Veldur þvl i og
með áhugi kennara I hljóðfæra-
leik við Listastofnun Kalifomiu,
sem hafa mestan áhuga á þvi að
spila nútimamúsik, ólikt
flestum öðrum kennurum, að
sögn Marshalls. „Quintext” er
skrifað fyrir strengjakvintett
(þ.e. kvartett og bassa) og vísar
,,—text” til þess, að hér er um
„texture music” aðræða, en svo
munu taktæfingar þeirra
Rileys, Rikes og Tennys vera
nefndar. Hinir ýmsu kaflar
„Quintext” eru samdir til
heiðurs hinum og þessum
tónskáldum, og I kaflanum sem
við heyröum var tekið ofan fyrir
19.-aldar tónskáldinu Carl
Ruggles, og lagt út af lagi hans
„Angels”. „Quintext” er
gerólikt verk hinum tveimur,
sem byggðust á hröðum og
flóknum trumbuslætti — hér
voru dökkar strengjaharmóniur
mest áberandi.
Peter Garland er ungur
nemandi Tennys, sem auk þess
að semja tónlist stofnaði tima-
ritið „Soundings” fyrir fáeinum
árum, þar sem prentaðar eru
nótur verka af þessu tagi. Hefur
„Quintext” veriðgefiö út I.tima-
ritinu. Marshall flutti hluta úr
verki Garlands „Apple bloss-
oms”, sem skrifaö er fyrir 4
marimbur. The Black Earth
Percussion Ensemble flutti, en
hljóðfæraleikararnir munuráða
að mestu hverja stefnu verkið
tekur. Garland, eins og allir
hinir, reynir fyrst og fremst að
fullvinna örlitið efni, lagbút,
einfalt taktmynztur, hljóm — og
satt að segja með undraverðum
árangri.
Næst heyrðum við Daniel
Lentz frá Santa Barbara, sem
m.a. er þekktur fyrir fögur kór-
veik, sem hann flytur með kór
sinum The San Andreas Fault.
En verkið sem við heyröum úr
hér var llka gott „Söngur Siren-
anna”, fyrir pianó, klarinettu,
knéfiölu og kvenrödd (kven-
fiðlarans). Verkið er samsett úr
12 söngvum sirenanna, en
textinn er úr Ilionskviðu, sá
hinn sami prentaður var i
tónlistargagnrýni i Timanum
21. nóv. 1975.
Þá var kynntur Chalamain
Palestine, undramaður mikill
sem gengur lengst allra manna I
smæð efniviðar sins. Áður en
hann kom að Listastofnun Kali-
forniu, var hann þekktur fyrir
rafeinda-trumbumúsik sina, en
saga Marshalls af Palestine
hefst þegar Listastofnunin
keypti tvo Bösendorfer-flygla.
Palestine renndi þegar til þeirra
hýru auga, og ekki voru þeir
fyrr komnir inn á gólf en hann
settist við annan þeirra og byrj-
aði að berja á hann sama hljóm-
inn i sibylju. Tónlist Palestines
er „ævintýri i yfirtónum”, og
merkilega hrifandi, en kafli sá
sem viðheyrðum (sem var sami
hljómurinn barinn I sifellu á
Bösendorfer-flygil af tónskáld-
inu sjálfu), var hluti af 4ra tima
verki. Annars segir Marshall
tónleika Palestines teljast jafn-
mikið til listasýninga og hreinn-
ar tónlistar.
En Palestine gerði betur en
þetta, þvi hann komst i kynni
við kirkjuorganista í Los Ange-
les og fékk hjá honum leyfi til að
spila i kirkjunni á hverjum degi
milli 7og 8. Hér var hann enn aö
rannsaka yfirtónana (eins og
Guðmunda Andrésdóttir
rannsakar hringformið), þvi
meðanorgelmúsikin hljómaði i
hvelfingum kirkjunnar, mátti
sjá Palestine ganga um gólf
fram og aftur — hann festi lykl-
ana á orgelinu niðri með eld-
spýtum og lét tónlistina vaxa af
sjálfsdáðum úr einum hljómi.
Steven Moscow er ungur
maður á uppleið, sem auk „til-
raunatónlistar” semur hvað-
eina sem menn vilja heyra.
Verk hans bera keim af leiksýn-
ingu — maður þarf helzt að
heyra þau á tónleikum, og jafn-
framt að hafa partitúrinn fyrir
augum (sagöi Marshall). Meðal
verka hans er „Nótt hinna löngu
hnifa” með söng á „frönsku”,
en I þvi máli kann Moscow ekk-
ert, heldur semur hann bara
textann sjálfur. En við heyrðum
kafla úr „Thursday Dutchess”,
sem fengið hefur allmörg verð-
laun hingaö og þangað. Þar eru
alls konar hljóðfæri og raddir,
tal, hróp, söngur, hóstar. Mars-
hall sagði Moscow teljast til
serialista-siöan-Webern eins og
Milton Babbitt, og minni tónlist
hann mest á serialista, sem
truflazt hafi á geðsmunum.
Að lokum sagði Ingram
Marshallfrá sinni eigin tónlist,
sem hann sagði af ýmsu tagi.
En sýnishornið sem við fengum
var af „fluttri elektróniskri tón-
list”, sem byggist á samspili
pólýnesiskrar flautu — gamboo
— og „synthesizers”: Vélin er
stillt við tónskala flautunnar
siðan er leikið á hana, en vélin
tekur við hljómnum og endur-
sendir þá um fjórar rásir eftir
elektróniska „meðhöndlun”.
Upptaka sú sem viö heyrðum
var gerö á tónleikum I Köln
fyrir einu ári, en tónskáldið
taldi miklu betri upptöku hafa
orðið til i Stokkhólmi nýverið.
Nú lét Marshall staðar numið,
ekki vegna þess að efnivið þryti,
heldur vegna hins, hve áliöiö
gerðist kvölds. Þvi miöur komu
aðeins 10 áheyrendur til þessa
skemmtilega og fróölega fyrir-
lesturs, en svo illa tókst til, að
hannféll saman viðpróftónleika
i Norræna húsinu.
10.5. Sigurður Steinþórsson
Einarsson: ÓVARIÐ LAND
Fyrir 25 árum tókst Bandarikj-
unum að sannfæra meiri hluta al-
þingismanna um það, að yfirvof-
andi væri rússnesk árás á Vestur-
veldin og þar með ísland, og þess
vegna þyrftu íslendingar að hafa
erlendan her I landinu til öryggis
og varna.
Rökin fyrir þessari kenningu
voru þau, að styrjöld væri i
Kóreu, hinum megin á hnettinum.
125 ár hafa málsvarar þessarar
bandarisku kenningar beitt
skefjalausum áróðri fyrir þvi, að
lifsöryggi íslendinga sé undir
þvikomiðað þeir hafi hér áfram
hinn erlenda her. VL-undirskrift-
irnar frægu voru svo gerðar til
þess að kanna, hvernig áróðurinn
hefði tekizt.
Hugarfar Rússa til árásar á
Vesturveldin skal hér látið liggja
á milli hluta. Hitt ætti mönnum að
vera ljóst, að i slikum hildarleik
yrði beitt kjarnorkuvopnum. Til
þess hafa þau verið gerð.
Undir lok heimsstyrjaldarinnar
fyrirfóru Bandarikin 200.000
Japönum, konum og börnum sem
fullorðnum, I tveimur sprengjum
á borgirnar Hirósima og Naga-
saki. Nú eru sprengjur stórveld-
anna a.m.k. hundrað sinnum
skæðari drápstæki en þær voru
fyrir 30 árum.
í stórveldastyrjöld mun hvor
aðilinn fyrir sig að sjálfsögöu
beita þessum eyðingarvopnum að
herstöðvum andstæðingsins. Her-
stöö, ásamt viðáttumiklu um-
hverfi, á þvi yfir höfði sér örlög
Hirósima og Nagasaki, ef til stór-
veldastyrjaldar dregur.
Varla hefir japönsku borgirnar
skort varnarlið, þar sem þjóðin
átti I styrjöld. En hvað varð um
það varnarlið gegn kjarnorku-
sprengjunum? Svo eiga Islend-
ingar að trúa þvi, að „varnarlið”
á Kelavikurflugvelli veiti is-
lenzku þjóðinni lifsöryggi.
Tuttu og fimm ára áróðurs-
blekkingar mega sin mikils, þaö
sýndu nazistarnir þýzku.
Varnarliðið á að „vernda” ís-
lendinga meö þvi að njósna um
ferðir rússneskra herflugvéla,
herskipa og kafbáta, svo aö þeir
komist ekki nálægt landinu. Það
er eins og menn haldi aö Rússar
þurfi að komast upp undir Krisu-
vikurbjarg til þess að gera árás á
Keflavikurflugvöll. En þeir þurfa
þess ekki. Nú ráða þeir yfir þeirri
tækni að geta skotið kjarnorku-
sprengju heiman frá sér á flug-
völlinn og þurrkað út mannvirki
og mannlif. Hið sama geta
Bandarikin gert, enda hafa þau
æfinguna.
Islendingar eiga ekki nema
einn kost, til að draga úr geig-
vænlegri hættu I hugsanlegri stór-
veldastyrjöld. Þaö er að þurrka
brott af landinu hinn erlenda her
neð friðsamlegum hætti, áður en
íann verður þurrkaður út með
lyðingarvopnum.
Sigurvin Einarsson.
Aðalfundir samvinnu-
félaganna á Blönduósi
Mó-Reykjavik — Aðalfundir
samvinnufélaganna i Austur-
Húnavatnssýslu voru nýlega
haldnir. 1 skýrslu stjórnar og
framkvæmdastjóra Kaupfélags-
ins kom fram að heildarvelta hjá
félaginu var 657 milljónir króna
og jókst hún um 49%. Afkoma fé-
lagsins var mun verri en 1974, og
eru orsakir þær, að meöalálagn-
ing var lægri, vextir hærri og tap-
rekstur nokkurra deilda félags-
ins.
Af framkvæmdum, sem unnið
var að á árinu, má nefna að lokið
var við byggingu útibús á Hóla-
nesi. Kostnaður við þá byggingu
var 19,5 milljónir kr. Auk þess var
gengið frá plani við aðal-
verzlunarhús, og var kostnaður
við það rúmar fimm milljónir
króna.
Á fundinum var mikið rætt um
erfiða rekstrarfjárstöðu Kaupfé-
lagsins, enda hafa rekstrarlán til
bænda hækkað mjög litið frá
fyrra ári. Voru samþykktar
ályktanir þar sem skorað var á
stjórnvöld að veita meiri rekstr-
arlán til landbúnaðarins, enda
væri að öðrum kosti mikil vá fyrir
dyrum.
Cr stjórn Kaupfélagsins áttu að
ganga Ingvar Þorleifsson Sól-
heimum og Sveinn Ingólfsson
Skagaströnd en þeir voru báðir
endurkjörnir.
A fundi Sölufélagsins kom
fram, að verið er að ljúka við
byggingu frystihússins og varð
félagið þvi að leggja i mikla fjár-
festingar á siðasta ári. Innlagðar
sauðfjárafurðir hjá félaginu eru
sifelltvaxandi,og varö 15% aukn-
ing á afurðunum á siðasta ári.
Hins vegar minnkaði mjólkur-
framleiðslan i héraðinu, og komu
fram á fundinum miklar áhyggj-
ur bænda vegna þessarar þróun-
ar.
Úr stjórn Sölufélagsins áttu að
ganga Jón Tryggvason Ártúnum
og Stefán A. Jónsson Kagaðar-
hóli. Jón baðst eindregið undan
endurkjöri og var Sigurjón
Guðmundsson Fossum kjörinn i
hans stað, en Stefán var endur-
kjörinn.
Framkvæmdastjóri Samvinnu-
félaganna á Blönduósi er Árni S.
Jóhannsson.
Innköllun
hlutabréfa i Flugfélagi
íslands og ___.
Loftleiðum
Afhending hlutabréfa í Flugleiðum hf. hefst föstudag-
inn 14. mai n.k. Hluthafar fá afhent hlutabréf í Flug-
leiðum gegn framsali á hlutabréfum í Flugfélagi
íslands og Loftleiðum. Hlutabréfaskipti fara fram í
aðalskrifstofu Flugleiða, Reykjavikurflugvelli alla virka
daga á venjulegum skrifstofutíma og einnig laugar-
daginn 15. maí kl. 13-17.
FLUGLEIHIR HF
■ liWlliftil ■dPHBB ■■■