Tíminn - 14.05.1976, Blaðsíða 13

Föstudagur 14. mai 1976.
TÍMINN
13
Búnaðartíðindi
Gísli Kristjánsson skrifar
Fjárkláði
Hvers
vegna
var
kúnum
fargað ?
Fjárkláði er vágestur hvar
svo sem hann rikir og ræður.
Siðan 1760 er hann fluttist til
landsins með spönsku hrútun-
um, sem verða skyldu til ullar-
bóta, hefur margt skeð og á
mörgu gengið. Siðust tiðindi ;
þvi sviði hafa gerzt i Húna-
vatnsþingi fyrir stuttu, sumir
töldu bara gamanmál, en fjár-
kláði hefur i rauninni aldrei ver-
ið gamanmál, og er það eigi
frekarnú en fyrr. Niðurskurður
og baðanir, baðanir og niður-
skurður, illindi og óáran hafa
staðið um fjarkláðamál i meira
en tvær aldir og enn hefur fjár-
kláði fundizt i nokkrum sveitum
norðanlands og sunnan.
En fjárkláði er viðar en á fs-
landi og er þó engin huggun
fyrir okkur. Farmers Weekiy
segirfrá þvi fyrir skömmu, að i
20 greifadæmum i Bretlandi
hafi fjárkláði færzt i aukana,
svo að ekki hafi þótt ráðlegt
annað en rækilega böðun —
kláðaböðun — þvi að siöan 1973
hafi verið reynt að stemma
stigu þessa leiða farandkvilla,
en þegar nú er svo komið, að
kláði er i að minnsta kosti 200
hjörðum, sé engin leið önnur fær
en að krefjast almennrar kláða-
böðunar.
Fóöurmeistarinn
gulivægur
Það hefur löngum verið þekkt
og viðurkennt, að arðsemi bú-
fjár er að nokkru háð góðum
hug, sem rikjandi þarf að vera
milli skepnunnar og hiröisins.
„Góður hirðir er gulls igildi” er
málsháttur, sem viða um lönd
er algilt máltæki. Dýrasálar-
fræðingar hafa fyrir löngu gert
sér grein fyrir, hve mikla þýð-
ingu það hefur að góður hugur
riki milli hirðis og dýrs. t Bret-
landi hefur verið kannað hvað
umgengnishættir hafa að segja
gagnvart afuröasemi kúnna.
Slikt er að visu erfitt að mæla
eða vega, en þar eins og hér og
alls staðar er munur á viðbrögð-
um skepnanna eftir þvi hvort
fjósamaðurinn fer með gusti,
sparkar i kýrnar og togar i hala
þeirra, eða farið er að öllu með
gát, strokið um lend og klórað i
hnakka. Við fyrrnefnd viðbrögð
hrökkva kýrnar i kút, en drynja
gjarnan vinalega við umgengni
hins siðarnefnda. Meira að
segja þykjast Bretar hafa veitt
þvi eftirtekt, að það hafi áhrif á
afurðasemi kúnna hvort fjósa-
maðurinn er þögull og þurra-
frostlegur eða tali vingjarnlega
við gripina og láti vel að þeim.
Sé það rétt, að afurðasemin
verði meiri er létt útvarps-
hljómlist rikir i fjósi skil ég það
vel, sem Sölvhöj fjósameistari á
Lyngby búnaðarskóla sagði við
mig, er ég dvaldist þar sumarið
1936, en hann sagði: „Geðlag
kúnna breytist i samræmi við
lögin sem ég raula, þær kunna
þvi bezt er ég syng létt lög, þá
mjólka þær betur”. Liklega er
þetta alveg rétt.
Landeyðing
Land getur eyðst á ýmsa
vegu. Við Islendingar þekkjum
bezt þau spjöll á gróðurlendi,
þar sem vindar og vatn eru
mikilvirkust öfl. Sandfok breið-
istyfir gróðurlendi eða heflar af
þann gróður, sem fokið fer um
og árangurinn verður eyðimörk,
svo sem við þekkjum um Rang-
árvelli og marga aðra velli á
vissum hlutum landsins. Torfan
verður svo þung að hún skriður
niður brekkuna og flag verður
eftir. Þar eru skriðuföll land-
eyðandi.
1 öðru lagi geta leysingar og
stórrigningar valdið vatns-
flaumi, sem safnast i skorur
milli hæða og grafa þar sidýpk-
andi rásir unz þær verða að
djúpum giljum, sem stundum
verða svo djúp og við, að nýjar
vatnsrásir myndast i hliðum
þeirra. Afbrigði af þessu tagi
má sérstaklega sjá og skoða i
Grafningi, en hvergi hef ég séð
vatnsgröft meiri en þar til
skemmda á gróðurlendi hér-
lendis.
Og svo eru það náttúrlega eld-
gosin, sem eiga sinn mikla þátt i
landeyðingu, timabundinni að
minnsta kosti, bæði hér og þar.
Sjávarrof
Hér gnauðar brim við björg
og á skerjum við alla
strandlengju okkar, og verður
sjálfsagt eitthvað ágengt um
niðurrif hennar, en það fer
hægt.
Með öðrum orðum eru nátt-
úruöfl af þessu tagi langtum
mikilvirkari. Varnargarðar
Hollands hafa verið gerðir til að
hindra landauðn af völdum
sjávar. Við vesturströnd Jót-
lands hafa varnargarðar verið
reistir i sama skyni sunnan við
Esbjerg og alla leið til landa-
mæra.
Þar liggur stundum við að
ræktunarlönd eyðist vegna
flóða, en til þessa hefur tekizt aö
hindra eyðingu, og nú er talað
um að efla þar varnargarða og
reisa nýja fyrir hundruð mill-
jónir króna.
Við nyrðri hluta józkrar
strandar nagar Norðursjórinn
stöðugt sandhólaströndina i
þeim mæli, að á 10 árum eyðast
15 metrar, eða 240 rúmmetrar á
hverjum metra strandlengjunn-
ar. Virkin, sem Þjóðverjar
reistu á ströndinni, til varnar
liklegri innrás Englendinga á
striðsárunum, hafa langflest
hrunið fram af brúninni i fjöru
niður. Gert er ráð fyrir að verja
hundruðum milljóna króna til
þess að tryggja umrætt sjávar-
rof vesturstrandar Jótlands.
Er helzt ráðgert að hamla
stórbrimi við ströndina meö þvi
að gera rif, svo sem nokkur
hundruð metra frá landi, svo að
þar lægi öldurótið verulega.
Framkvæmd af þvi tagi hefur
reynzt vel viö strönd Flórida, og
vænta Danir hliðstæðs árangurs
af hliðstæðu framtaki.
G.K. —Tilraunastöðin i Röbaks-
dal inyrstu héruðum Sviþjóðar,
sendir bændum i landshlutanum
yfirlit yfir sitthvaö, sem geristi
búnaðarmálum á landssvæðinu,
i vélrituðu upplagi.
Hingað hefur borizt eintak af
fjölriti, sem gerir grein fyrir
hvers vegna kúnum er fargaö i
þessum landshluta. Á fimm ára
skeiði var þetta rannsakað i
Vesturbotnum.
Þar standa 6 kúakyn i fjósum
bænda og var nokkur mismunur
á hve vel hin einstöku kyn ent-
ust. Má geta þess m.a., að eitt
kúakynið öðrum fremur gekk
ört til rýrðar á umræddu tima-
bili vegna lélegra afurða. Það
reyndist eftirtektarvert, að tvær
meginástæður vorufyrir þvi, að
ungum kúm var fargað eða þær
hafa drepizt, en það eru frjó-
semistruflanir og júgurbólga.
Frjósemistruflanir urðu veru-
legar strax eftir fyrsta kálf og
fóru siðan vaxandi.
Hins vegar voru júgurveilur
breytilegar frá ári til árs og
greinilegur munur þar milli
kynja.
Höfundur skýrslunnar leggur
áherzlu á, að bændur hljóti að
vera á verði og reyna úrbætur
sérstaklega i þvi er varðar ofan-
greinda annmarka.
Fráfallsástæður i kúahjörð
bænda i Norður-Sviþjóð á árun-
um 1969-1974
Fjöldi %
Lélegarafurðir.........438 17,3
Frjósemistruflanir....546 21,6
Júgurgallar............257 10,2
Slys .................. 90 3,6
Doði................... 58 2,3
Seldar til lifs........ 62 2,5
Burðarerfiðleikar..... 18 0,7
Geðvonska............... 18 0,7
Ýmsar ást. (ónefndar) .507 20,1
Samtals 1994 79,0
Tölurnar i töflu þessari til-
greina fjölda þeirra kúa, sem
féllu frá á 5 árum, en þær voru
79% þeirra, sem við talningu
fyrsta árið stóðu i áhöfnum
bænda. Hér var um að ræða
gripi af þrem kynjum. Þegar
um getur fyrst greindu ást.
hefur það auðvitað verið mats-
atriði eigenda hvort farga
skyldi kú, eða biða þess að hún
ef til vill bætti sig með aldrin-
um. Alitamál má þvi telja hvort
eða hvernig meta skal þessa
stóru tölu.enda þótt hún sé stað-
reynd.
Hinu er ekki að leyna, aö al-
gengustu ástæðurnar til förgun-
ar voru frjósemistruflanir og
júgúrbólga.