Tíminn - 01.06.1976, Blaðsíða 12

12
TÍMINN
Þriöjudagur 1. júnl 1976.
Þriðjudagur 1. júnl 1976.
TÍMINN
13
Segja má að fnykur-
vandinn sé búinn að setja
allt í hnút: verksmiðjum
er fyrirskipað að byggja
strompa, en þegar til
kemur er ekki hægt að
veita þeim nauðsynlega
fyrirgreiðslu til þeirra
framkvæmda. í þessari
grein leggja höfundar
áherzlu á að strompar
séu hagkvæmasta lausn-
in. Og þá er bara að leysa
hnútinn — eða hvað?
Þór G. Þorsteinsson og ÞórðurO. Búason, verkfræðingar:
Eyðing lyktar
fró fiskimjöls-
verksmiðjum
Ariö 1975 sá Verkfræöistofan
Hönnun h.f. um hönnun og sam-
eiginlegt útboö á þremur 60 m há-
um reykháfum úr steinsteypu
fyrir fiskimjölsverksmiöjur á
Suövesturlandi, þ.e. Fiskiöjuna
h.f. I Keflavlk, Lýsi og mjöl h.f. i
Hafnarfiröi og SFV h.f. á Akra-
nesi. Var þetta framkvæmt i
samræmi við kröfur heilbrigöis-
yfirvalda. Bæði áöur en hönnun
hófst og á meðan á hönnun stóö
voru ýmsir aörir valkostir
kannaöir frá hagkvæmnislegu og
tæknilegu sjónarmiði svo sem:
hreinsi tæki („scruhber”) reyk-
háfar úr stáli og trefjaplasti o.fl.
Frá tæknilegu sjónarmiöi og
miöaö viö fyrirliggjandi aöstæöur
reyndust steinsteyptu reyk-
háfarnir fyllilega standast
samanburö viö aöra valkosti og
jafnframt fullnægja kröfum yfir-
valda.
Samkvæmt þeim tilboöum sem
bárust, reyndust steinsteyptu
reykháfarnir vera hagkvæmasta
lausnin á lyktareyðungunni. Rétt
er að geta þess, aö af fjárhags-
ástæöum reyndist ekki unnt aö
ráðast I byggingu reykháfanna
s.l. ár.
Þó aö útkoman I ofangreindri
athugun okkar hafi veriö reyk-
háfum i vil, ber þó ekki aö lita á
reykháfa sem algilda lausn, frek-
ar en aörar lausnir meö sama
markmiöi, þar sem staöbundnar
aöstæöur geta verið mjög mis-
munandi, sem athuga veröur
hverju sinni. Má hér sérstaklega
benda á, aö aðrar reglur og
sjónarmiö gilda fyrir úthafseyju
eins og Island, meö hlutfallslega
litla iönvæöingu, en iönaöarþétt-
býli Vestur-Evrópu eöa Banda-
rikja Noröur-Ameriku, þar sem
þéttleika reykháfa má sumstaöar
likja viö frumskóg. Til fróöleiks
um kostnaö viö rekstur hreinsi-
tækja („scrubbers”) má nefna,
aö I þéttbýlustu iönaöarhéruöum
Bandarikjanna hefur ekki reynzt
nægjanlegt fyrir stór kola- og
disilraforkuver aö reisa háa
reykháfa til aö fullnægja
heilbrigöiskröfum, heldur hefur
oröiö að bæta viö hreinsitækjum
(„scrubbers”). Fyrir rafmagns-
notendur hefur þetta haft I för
meö sér hvorki meira né minna
en 10-20% hækkun á raforku-
veröi! Þar sem reksturskostnaö-
ur á vönduöum reykháfum er svo
til enginn, sýnir þaö sem aö ofan
greinir, aö höfö skal mikil aögát,
þegar ,,scrubber”-lausn er tekin
fram yfir reykháf meö tilliti til
þess reksturskostnaöar, sem slikt
hefur I för meö sér.
Ef skilyröin hjá SFV á Akranesi
eru valin sem samanburöar-
grundvöllur, heföi steinsteyptur
reykháfur meö einangraöri innri
klæöningu úr „eöalstáli” kostaö
um 38 M. kr. miöað viö tilboö,
sem barst I verkið sumariö 1975.
Litum við á þessa tölu sem efri
mörk, þar eð viö teljum að tölu-
vert lægri tilboö heföu fengizt, ef
timinn viö gerö tilboöa heföi ekki
veriö eins naumur og raun varö á,
enda bárust erlendis frá eftir
opnunardag tilboöa bæöi lækkan-
ir á efni og þjónustu, sem heföu
lækkaö heildarkostnaö reykháfs-
ins.
Stofnkostnaöur hreinsitækja
(„scrubber” frá „A/S Luft-
teknik” fyrirSFV á Akranesi yröi
I stórum dráttum á þessa leiö
(miðaö viö verölag haustiö 1975):
F.o.b. verö, D.kr.
630.000,-á 26,741= 16,8M.kr.
Flutningskostnaður o.fl.
(áætlað) ca. = 0,7M.kr.
17,5 M. kr.
Tollur 7% l,2M.kr.
Vörugjald 12% 2,lM.kr.
Stofnkostnaður: 29,4 M.kr.
Núviröi á reksturskostn. (25
ár): 75,0 M.kr.
Samtals núviröi:
104,4 M. kr.
Söluskattur 22%
20,8M.kr.
4,6 M.kr.
25,4 M. kr.
Uppsetning (áætlaö) ca. 4,0 M. kr.
Samtals
29,4 M. kr.
Fyrir 25% veröbólg" á ári og
16% bankavexti yröi sama dæmiö
sem hér segir:
Stofnkostnaður: 29,4 M.kr.
Núvirði á reksturskostn. (25
ár): 228,2 M.kr.
Rétt er að taka fram, að
hugsanlega fengist 7% tollur
felldur niður og yröi þá heildar-
kostnaður um 27,7 M.kr.
Reksturskostnaöur hreinsitæk-
is („scrubber”) er talinn vera um
20 þ.kr. á sólarhring I umræddri
grein og er ekki ástæöa til aö ætla,
aö sú tala sé of lág. Sé reiknað
meö aö jafnaöi 5 mánaöa rekstri á
ári, samsvarar þessi kostnaöur
um 3 M.kr. á ári.
Heildarkostnaður
Ef reiknaö er meö engri verö-
bólgu I framtiöinni og 10% banka-
vöxtum myndi stofnkostnaður
fyrir hreinsitæki að meötöldu nú-
viröi á reksturskostnaöi fyrir 25
ára endingartima, vera sem hér
segir:
Stofnkostnaður: 29,4 M. kr.
Núviröi á reksturskostn. (25
ár): 27,2 M.kr.
Samtals núviröi:
257,6 M.kr.
Samtals núviröi:
56,6M.kr.
Þar eö telja veröur harla ólik-
legt, aö engin veröbólga veröi i
framtiöinni, myndi sama dæmiö
lita þannig út fyrir 10% veröbólgu
á ári og 10% bankavexti.
Fyrir þá er ekki kæra sig um
langar framtiðaráætlanir, er
ljóst, aö heildarkostnaöur fyrir
hreinsitæki („scrubber”) af ofan-
nefndri gerö, hefur náö sömu
upphæö og stofnkostnaöur reyk-
háfs eftir liölega tveggja ára
rekstur. Af þessu er ljóst, aö
steinsteyptir reykháfar, eru eins
og málum er nú háttaö, mun hag-
kvæmari lausnir til lyktareyöing-
ar I fiskimjölsverksmiöjum á
Islandi en hreinsitæki („scrubb-
er”).
— Viö höfum I þessari stuttu
greinargerö hvorki farið út I
rekstraröryggi og viöhald þess-
ara hreinstækja né heldur boriö
saman lyktareyöingargetu þeirra
miðaö viö reykháfa og önnur
tæki, einkum vegna þess, að
siöarnefnda atriöiö er nokkuö
flókins eðlis, og þvi um nokkuö
langt mál aö ræöa.
Starfsemi Heilbrigöiseftirlits
rikisins á þessu sviöi er mjög
gagnleg, raunar nauösynleg, og
ber tvimælalaust aö efla hana
fremur en hitt. Hins vegar er ljóst
aö fullur árangur af starfi eftir-
litsins næst ekki, ef þeir aöilar,
,

liSiifl l ’:

Þór G. Þorsteinsson
Þóröur Ó. Búason
Grein þessi var skrifuð í apríl sl. og átti að
birtast í tímaritinu Sjávarfréttum, júní-hefti,
en vegna nýlegra frétta i Tímanum um eyð-
ingu lyktar frá fiskimjölsverksmiðjum töldu
höfundar rétt að birta greinina nú og báðu
Tímann að gera það.
Þór G. Þorsteinsson og Þórður ó. Búason
eru báðir starfandi í Verkfræðistofunni
Hönnun h.f., sem hefur tekið að sér margvís-
leg verkefni, bæði innan lands og utan. Þór G.
Þorsteinsson starfaði áður í Danmörku sem
ráðgefandi verkfræðingur og vann þar mikið
að hönnun reykháfa af öllum gerðum. Þór
vann brautryðjendastarf á þessu sviði, er
hann hannaði hæsta reykháf Danmerkur, við
raforkuverið á Stigsnæs. Þórður ó. Búason
hefur einkum sérhæft sig i hönnun kyndi- og
loftræstikerfa og starfaði fyrst á þessu sviði i
Danmörku. Á vegum Hönnunar h.f. hefur
Þórður unnið mikið við hönnun kerfa fyrir
skóla og matvælaiðnaðarfyrirtæki.
sem ber aö fullnægja kröfum
þess, geta þaö ekki af fjárhags-
ástæöum. Slikum kröfum opin-
berra aöila þurfa þá aö fylgja
opinberar aögeröir sem gera
þolendunum kleift aö fullnægja
kröfunum. Lánafyrirgreiösla
opinberra aðila og/eöa niöurfell-
ing skatta og tolla veröur aö
koma til, enda eru hliöstæö dæmi
þess fyrir hendi. Hafa veröur i
huga, aö nær allar ráöstafanir til
aö draga úr mengun eru óaröbær-
ar fjárfestingar frá rekstrarlegu
sjónarmiöi fyrirtækja.
Aö lokum vonumst viö til, aö
greinargerð þessi geti oröiö til
nokkurs gagns þeim, sem aö
þessu vandamáli þurfa aö
hyggja.
Bjarni Guðmundsson, kennari Hvanneyri:
Varhugaverð
n
sú gb urrkun"
athugasemd við Teagle-
„heyverkunaraðferðina'
1 Timanum fyrri sunnudag birt-
ist viðtal viö Agúst Jónsson, ald-
inn heiöursmann, er drjúgan þátt
átti i aö færa islenzkum bændum
súgþurrkunartæknina á sinum
tima.Viðtaliö er skemmtilegt og
mjög fróölegt i marga staöi. Aftur
heyrist frá Agústi I þriðjudags-
blaöinu, og er þaö tilefni þeirra
athugasemda, sem undirritaöur
telur rétt aö koma á framfæri hér.
Þarna er birt greinargerö um
svonefnda „Teagle-lágmarks-
blástraraöferö”, sem sögö er
framleiöa „ódýrasta gæöaheyiö”.
Boöskapur greinargeröarinnar
brýtur i veigamiklum atriöum i
bága viö reynslu bænda og niöur-
stööur innlendra og erlendra
rannsókna varöandi verkun þurr-
heys, svo sem nánar veröur vikið
aö.
Aöferð Teagle miöast i fáum
oröum viö þaö aö láta hitna i hey-
inu og púa siðan hitanum úr meö
háþrýstum blásara, þannig aö
hitinn stigi aldrei yfir 50 gr. C.
Orka heysins er þannig notuö til
þess aö eima vatniö úr heyinu.
Aöferð þessa hafa ýmsir bændur
notað i neyö sinni, og á hún raun-
ar ákaflega litiö skylt viö súg-
þurrkun heys. Aöferö Teagle er i
flestum tilfellum forkastanleg af
átæöum, sem nú skal greina.
íslenzka taðan —
ný orkulind?
Hiti i heyi er afleiöing þess, aö
bundin orica heysins — fóöurork-
an — losnar úr læöingi og fer for-
göröum. Hitamyndun I heyi er
fóöurtjón. Rétt er þaö, aö varm-
inn, sem viö fóöurefnabrunann
myndast, notast til þurrkunar, en
dýr er sú orka. 1 kg af þurrefni i
heyi býr yfir h.u.h. 3600 kcal, en 1
ltr. olíu tæplega 9000 kcal. Miöaö
viö gangverö á heyi og ollu um
þessar mundir er þvi verð þess-
ara „orkugjafa” nú:
10 þúsund kcal i ollu kosta 28 kr.
10 þúsund kcal i heyi kosta 65 kr.
Er heybrennslan réttlætanleg,
ekki sizt ef þess er gætt, aö þaö
eru verðmætustu fóöurefni heys-
ins, sem fara forgöröum viö hita-
myndunina? Er þaö góö bú-
mennska aö bera dýran áburö á
velræktað tún og brenna siöan
hluta uppskerunnar I hlööu? Ég
held ekki. .
Að brenna heyið, en
kaupa kraftfóður
A búum I Borgarfirði hefur Bú-
tæknideild Rannsóknastofnunar
landbúnaöarins mælt þaö tap fóö-
urefna, sem veröur viö súgþurrk-
un heys I hlööum. Meö súgþurrk-
un er þá átt viö, aö blásið hafi
veriö nær stöðugt I heyiö, frá þvi
þaö varhirtogþar til þaö var orö-
iö þurrt. Skulum viö nú skoöa
nokkrar tölur úr þeim mælingum
og hafa til samanburöar tölur um
fóöurtjón, sem mældar voru i
hlööum, þar sem hita I heyinuvar
haldiö niöri meö takmörkuöum
loftblæstri, þ.e. aðferö, sem er
hliðstæð Teagle-aöferöinni.
Bjarni Guömundsson
Þaö, aö blása úr hita, eöa eld-
varnaraöferöin, eins og sumir
nefna hana, þolir alls ekki sam-
anburö viö góöa súgþurrkunhvaö
varðveizlu fóöursins snertir,
nema helzt, ef heyiö er hirt nær
fullþurrt I hlööu, en þá eru líka
meginkostir hey þurrkunar I hlööu
látnir ónotaöir.
Reynsla bænda frá liönu sumri
styöur áöurnefnda reglu. Þeir,
sem létu súgþurrkunarblásarann
sinn ganga nótt og dag, áttu flest-
ir græna og ilmandi tööu, þrátt
fyrirrosann. Samavareinnig upp
á teningnum I tilraun þeirri, sem
Agúst Jónsson geröi á Vifilstöö-
um lýöveldishaustiö, og hann
greinir frá i viötalinu viö VS.
Tölur þær um blotnun heys, sé
röku lofti blásiö i þaösem nefndar
eru I Teagle-greinargeröinni, eru
mjög yfirdrifnar, og eiga mér vit-
anlega — ekki hliöstæöu viö is-
lenzkar meöalaöstæöur.
Heymæðin
Heyhitinn ýtir mjög undir
starfsemi ýmissa smávera i hey-
inu, þar á meöal myglusvepp-
anna. Hey, sem i hefur hitnað, er
þvi oft illa leikiö af myglu, ekki
sizt ef hitinn hefur aöeins stigiö I
45-55 gr. C„ en á þvi bili liggur
einmitt takmark Teagle.
Heymæöi er sjúkdómur, sem
margir óttast, aö sé útbreiddur
meöal búaliös hér á landi. Taliö
er, aö þaö séu gró ákveöinna
myglusveppa, er valda heymæöi
(sjá grein Tryggva Asmundsson-
ar læknis I 7.-8. tbl. Freys 1975).
Kjörhitastig þessara sökudólga
er um 55 gr. C.svo aö meö áöur-
nefndri aöferö er beinltais verið
aö leika sér meö eldinní fleiri en
einum skilningi, jafnvel gera til-
raun til framleiöslu heilsuspill-
andi efna úr þvi ágæti, sem is-
lenzka grasiö er. Erlendar rann-
sóknir hafa ennfremur sýnt, aö
efni þau, sem heymæöi valda,
myndast hvaö örast þegar hitinn
stigur og fellur á vlxl.likt og ger-
ist I heystæöu, sem lofti er púaö i
af og til, sbr. Teagle-aöferöina.
Ekki þarf aö fara mörgum oröum
um áhrif heyhitans á gildi heysins
til fóörunar og afuröamyndunar.
Þau eru I flestum tilfellum til
mikils skaöa.
Nú, margt fleira mætti tina til,
sem mælir gegn þeirri „súg-
þurrkunaraöferð”, sem Agúst
Jónsson kynnir I þriöjudagsblaöi
Timans. Læt ég það ógert aö
sinni, enda alls óvist, aö fólk hafi
tima til aö lesa sllkt nú á sauö-
buröi.
Ég vildi aöeins skýra þaö, sem
ég einkum tel varhugavert viö
umrædda aöferö. Hún á ákaflega
litiö skylt viö súgþurrkun, og litiö
erindi til okkar. Góö súgþurrkun
er aröbær fjárfesting, sem viða
hefur stórbætt heyverkun, en enn
fleiri þurfa aö taka hana upp og
ekki sizt nota hana rétt.þ.e. spara
ekki loftið! Viö hliö votheysgerö-
arinnar getur hún, eins og Agúst
segir i viötali sinu viö VS, oröiö
landbúnaöinum mikil lyftistöng.
Ég harma þaö, aö Agúst hefur
villzt af hinni réttu braut i súg-
þurrkunarmálum, braut, sem
hann sjálfur átti kannske hvað
stærstan hlut I að markafyrir liö-
lega þrjátiu árum, og braut, sem
stórbætti aöstööu islenzkra
bænda til öflunar verömæts vetr-
arforöa fyrir búsmala sinn. Fyrir
það frumkvæöi hefur Agúst Jóns-
son, rafvirkjameistari, unniö sér
veglegt rými á spjöldum Islenzkr-
ar búnaöarsögu.
(Eftirskrift til
Ágústs á Brúnastöðum.
Fy rst ég á annaö borö er farinn
aö skrifa um verkun heys, langar
mig aö senda dálitla athugasemd
til Agústs á Brúnastöðum, vegna
svars hans til Gisla Kristjánsson-
ar I Timanum 21. mai sl„ en þar
segir Agúst á einum stað „Súg-
þurrkun er einnig sjálfsögö, ann-
aö hvort meö föstum rafknúnum
blásara eða þá að hiti er biásinn
jafnharðan úr heyinu með gný
blásara knúðum af dráttarvél.”
(lbr. hér). Siöastnefnda aöferðjn
er ekki súgþurrkun, hvaö þá
sjálfsögö súgþurrkun, heldur
neyöarlausn, sem bændur 1 flest-
um tilvikum tapa verulega á, eins
og fram hefur komiö hér aö ofan.
Aö ööru leyti vil ég þakka
Agústi á Brúnastöðum mjög góö-
ar greinar um landbúnaöarmál.
#
/
í/.
Tap fóðureininga, %, við verkun heys I hlöðu
Astand heys viö hiröingu Súgþurrkun Biásiö úr hita
Hirtþurrlegt (25-30% rakastig) 3% 6%
Hirtrakt (35-40% rakastig) 5% 15%
Hirtblautt (45-50% rakastig) 8% 30%