Tíminn - 31.08.1976, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Þriöjudagur 31. ágúst 1976.
„Rak mig á fæt-
ur kvæðanorn"
JÓN Þorláksson: KVÆÐl,
frumort og þýdd. Crval. Heimir
Pálsson bjö til prentunar. Rann-
sdknastofnun i bókmenntafræöi
og Menningarsjóöur. Reykjavik
1976. 311 bls.
Þeir sem á einhvern hátt hafa
fengizt við athugun islenzkra
bókmennta finna skjótlega til
þess hve viöa skortir vandaöar
textaútgáfur. Slikar útgáfur eru
vitanlega grundvöllur allra
rannsókna. Hlaut þvi aö veröa
fyrsta verkefni Rannsókna-
stofnunar i bókmenntafræöu aö
ráöast á þennan garö. Er nú
hafin útgáfa bókaflokks sem
nefnist einfaldlega tslenzk rit,
og er séra Jón á Bægisá látinn
ríða á vaðiö.
Af þessari fyrstu bók má
væntanlega ráða hversu flokk-
urinn veröur úr garöi geröur:
Fremstfer rækilegur inngangur
þar sem gerð er grein fyrir
skáldinu og verkum þess, siðan
rúmgott úrval kvæöanna (séu
þau fyrirferðarmeiri en svo að
heildarsafn þeirra rúmist i hóf-
legri bók), þá skýringar og at-
hugasemdir og loks skrá um út-
gáfur og heimildir. Áður en
lengra er haldiö skal þess getið
aö ytri frágangur bókarinnar
viröist prýöilegur: prentun góð,
pappir viöfeldinn og band
fallegt án iburðar.
Útgáfa þessi er einkum ætluð
háskólanemum sem stund
leggja á islenzkar bókmenntir,
en jafnframt er hún hentug öll-
um áhugasömum lesendum.
Ekki má minna vera en athygli
sé vakin á bókaflokki þessum
þegar hann hefur hlaupiö af
stokkunum. I þvi skyni eru
þessar linur ritaðar.
Jón á Bægisá skipar merkis-
sess i islenzkri bókmenntasögu
vegna þess aö hann er einn
helzti forgöngumaöur i endur-
nýjunar islenzks skáldskapar-
máls á öndveröri nitjándu öld.
Hann var eins og Heimir Páls-
son kveöur aö oröi i inngangi,
það skáld átjándu aldar „sem ef
tii vili benti mest til komandi
tiða”. Þessi sögulega staöa
Bægisárklerks er löngu viður-
kennd og i þvl samhengi bent á
áþreifanleg merki sem hann
setti á kveðskap Bjarna
Thorarensens og Jónasar
Hallgrimssonar. Jón Þorláks-
son markar með verkum sinum
drjúgan áfanga fram á veg og
án þeirra ,,er óvist hvert skref
næsta kynslóö skálda heföi
stigið”, eins og útgefandi kveö-
ur aö oröi i inngangi.
Mesta verk Jóns á Bægisá er
fólgiö i þýöingum hans. Þrjár
erustærstar: Tilraun um mann-
inn eftir Alexander Pope, Para-
disarmissir Miltons og Messias
Klopstocks. Tvö siðartöldu
verkin þýöir Jón á fornyröings-
lag. Þessi þýðingariöja hins
snauða klerks er stórviki
hvernig sem á er litið. Messias
er miklu lengst þessara verka,
tröllaukinn bálkur, en Paradis-
armissir merkast og veröugast
viðfangsefni braglipurö Jóns og
orðgnótt. Frumortur kveðskap-
ur hans er allur minni i sér:
þekktastir munu nokkrir
gamansamir kviðlingar. Einnig
má nefna lengri kvæöi sem
njóta léttleika og kimni skálds-
ins til að mynda Fyrsti aprOis
um samskipti hans við , .kvæöa
norn”. Áþekkt er kvæðiö
Hamförin, sem lýsir haröri reiö
hins blinda skálds Miltons á
séra Jóni um tólf ára skeið.
Hinar miklu þýöingar Jóns
Þorlákssonar hafa aldrei veriö
endurprentaöar I heilu lagi
siðan þær voru gefnar út
skömmu eftir andlát skáldsins.
Heföi ef til vill átt aö sýna þeim
meiri sóma i þessari útgáfu þótt
þaö þrengdi kosti frumortra
kvæöa. Myndi sérstök útgáfa
Paradisarmissis með inngangi
og skýringum raunar vel við
hæfi. Þaö er mála sannast að
þýðingar Jóns á Bægisá eru
meöal þeirra bókmenntaverka
sem oftlega eru nefnd meö virö-
ingu en fáir hafa lesiö.
Nokkuð hefur verið ritaö um
Jón Þorláksson og skáldskap
hans. Fyrir þrettán árum gaf
séra Sigurðúr Stefánsson út all-
langa ævisögu embættisbróður
sins: hlauthún dræmar móttök-
ur enda gagnrýnislitið verk og
býsna mæröarfullt þótt ást höf-
undar á viöfangsefninu sé virö-
ingarverð. Aögengilegt úrval á
kvæðum séra Jóns gaf Andrés
Björnsson út 1956 meö greinar-
góöum inngangi. Viröist það
raunar fyllilega viöhlitandi aö
þvi er tekur til frumortra
kvæöa. Hitt er ætið meiri erfiö-
leikum bundið að velja kafla úr
hinum miklu þýöingum: gætir
þess raunar einnig i þessari
nýju bók. Heimir Pálsson velur
sem vænta má mest úr Paradis-
armissi, en aöeins er einn stutt-
ur kafli úr Messiasi sem I þýö-
ingu Jóns er 920 bls. með tvi-
dálka fomyröislagi!
Útgáfa Heimils Pálssonar
viröist vel unnin i hvivetna eins
og hún liggur fyrir. Inngangur
er skUmerkilegur: fyrst ævi-
ágrip Jóns i stuttu máli, gerö
grein fyrir ritstörfum hans,
verkúm þeim sem hann þýöir,
tekið dæmi til samanburöar á
þýöingu Jóns á Paradisarmissi,
frumtexta og þýzkri þýöingu
sem hann fór eftir. Lagt er mat
á frumort kvæöi, sáima og
veraldleg ljóð, form hans og stil
og bókmenntalega stööu. Allt
er þétta hófsamlega ritaö.
Astæöa er til aö nefna að útgef-
andi lætur fylgja stutt yfirlit
um upplýsingastefnuna i

Evrópu á átjándu öld. Þetta er
þakkarvert svo langt sem þaö
nær, enda hefur löngum á þaö
skort að íslenzkar bókmenntir
væru i umfjöllun nægjaniega
settar isamband við hræringar i
evrópsku menntalifi. Vonandi
verður fordæmi Heimis fylgt i
komandi útgáfum þessa bóka-
flokks.
Til aö átta sig á hvert nýja-
bragö var af skáldskap Jóns
Þorlákssonar á sinni tið verður
að hafa i huga svipmót þess
kveöskapar sem næstfór. Jón er
til að mynda miklu liprari höf-
undur en Eggert ólafsson. Hann
haföi fullt vald á fornu skálda-
máli en kveöskapur hans verður
aldrei ofhlaöinn, stiröur eöa
samanbarinn. Útgefandi oröar
það svo að hann hafi „kunnað
brögöin þótt hann beitti þeim
sjaldan. Og einmitt i þvi dregur
hann fremur dám af upplýs-
ingastefnu en barokk,
klassisma eöa jafnvel róman-
tik. Hann velur sér fremur ein-
faldan stil en flókinn”.
Meöferð Jóns á fornyrðislag-
inu er viöa með ágætum I Para-
disarmissi. Bragur hans er I
senn ljós og einfaldur, gæddur
virðuleik og ljóðrænum þokka.
Dæmi má taka úr fjórðu bók þar
sem lýstersælureit hinna fyrstu
hjóna i Eden:
Fóðurfullir gripir
um fold lágu,
gnúöu kvöldjórtur,
göptu munnum,
þvi rás snarhallri
rööull flýtti
vi'öum ægis aö
vestursölum
og heiðar stjömur
þær er húm boða
hófust hvörvetna
á himinmetum.
Kveðskapur sem þessi er for-
boöi þeirrar listar sem Jónas
þreytti undir fornum bragar-
háttum, raunar einnig eins og
Jón Þorláksson I þýð
ingum (sum ljóö Heine og
Schillers).
Þaö má rétt vera sem Jón
Helgason sagði i ritgerö um
Bægisárklerk fyrir liðlega
þremur áratugum að hann verði
ekki talinn i fremstu röð
islenzkra skálda. Má þó hvert
skáld vera fúllsæmt af sumum
köflum Paradisarmissis. En
hvað sem liður ströngu listrænu
mati á þýöingum hans sem
gjalda þess vitaskuld aö hann
fór ekki eftir frumtexta ensku
verkanna, mun þeirri niöur-
stööu Jöns Helgasonar vart
andmælt aö Jón á Bægisá sé aö
einuleyti mestur allra islenzkra
skálda: „Ég man ekki eftir
neinu skáldi öðru sem ósigldur
og sviptur öllu samneyti viö þá
staöi þar sem æö menningarinn-
ar sló hraöast, lifandi I sifelidri
fátækt og basli, bókafár og jafn-
vel stundum I pappirshraki, hafi
glimt við stórvirki heimsbók-
menntanna og þannig haldið sér
vakandi og starfandi, án þess aö
hafa I rauninni neina skynsam-
lega von um aö sjá ávöxt fyrir-
hafnarsinnar i annarri mynd en
síhækkandi dyngju skrifaöra
blaöa. Þannig veröur séra Jón
okkur ímynd þess sem viö telj-
um okkur helzt til gildis á liön-
um öldum: hinnar ódrepandi
seiglu aö fást viö andleg störf,
jafnvel á timum þeirrar efna-
hagslegrar vesaldar sem mest
gat orðið.”
Vissulega skuldum við slikum
manni viröingu og þökk. Þaö er
vel ef þessi útgáfa verður til að
vekja endurnýjaöan áhuga á
lífsstarfi Bægisárklerks.
Væntanlega mun fram haidiö af
fullum krafti útgáfustarfi á
vegum Bókmenntastofnuar. Af
nógu er aö taka.
Gunnar Stefánsson
bókmenntir
STRANGARI REGLUR
UM INNANLANDS-
FLUTNINGA
í NOREGI
Samkvæmt grein I timaritinu
Holland Shipbuilding i júli s.l.
veröa brátt lögfestar I Noregi
strangari og ákveönari reglur um
mnanlandsvöruflutninga er gilt
hafa þar i landi hingaö til. Veröur
stefnt aö þvi aö færa vöruflutn-
inga aftur I vaxandi mæli yfir til
skipa og járnbrauta, m.a. vegna
umhverfis- og/eða landverndar.
Hagskýrsiur fyrir 1974 sýndu aö
á þvi ári önnuöust skip kringum
59% vöruflutninga milli staða
innanlands i Noregi, en járn-
brautir aöeins 11%. Mismunurinn
30%, samsvarandi 14.500
milijónum tonn/km, var fluttur
meö bilum. En frá sjónarmiði
umhverfisverndar eru bilarnir
viða taldir litlir. aufúsugestir
vegna útblásturs og hávaöa, auk
þess sem hinir þungu vörubilar
feli I sér mikiö álag á vegakerfiö,
sem sé dýrt aö stofnkostnaöi og i
viöhaldi I hinu fjöllótta landi meö
erfiða veöráttu.
Eftir gildistöku hinna nýju
laga, sem taka munu til allra
venjulegara vöruflutninga innan-
lands, mun hiö opinbera hafa
meiri ihlutun um þaö en áöur,
hvernig vörur eru sendar milli
staöa I Noregi og val fólks á flutn-
ingatækjum þvi minnka veru-
lega. Þeim, sem halda uppi reglu-
bundnum samgöngum sam-
kvæmt fyrirframgerðum ferða-
áætlunum, eru ætluö forréttindi
umfram aöra.
Nú gerir verksmiöja út ökutæki
til flutninga á eigin framleiöslu,
en komi I ljós, aö ökutækin séu
miöur vel nýtt, er I hinum nýju
lögum gert ráð fyrir aö hiö opin-
bera geti fellt niður flutningaleyfi
þeirra ökutækja. Heyrir þetta
undir nýmæli og einnig þaö aö
hleösla fyrir fleiri aöila, þótt þaö
sé til aö fá fullfermi á bil, mun
yfirleitt ekki leyfö nema aöilum,
sem halda uppi skipulags-
bundnum áætlunarferöum.
Viröist hiö fyrirhugaöa skipu-
lag flutninga I Noregi aö ýmsu
leyti sniöiö eftir nýlegu fordæmi
Vestur-Þjóöverja um takmörkun
á og sumpart bann viö langieiöa-
flutningi þungavarnings meö
vörubilum um þjóövegi (hraö-
brautir) landsins. En þar gilda
m.a. slikar takmarkanir, aö
u.þ.b. 89% af vörubilum landsins
hafa ekki leyfi til aö aka lengra en
50 km út frá sínum skráningar-
staö. 11% blla hafa heimild til
lengri aksturs meö nánari tak-
mörkunum, sem gilda og eru
mestar fyrir þá bila, sem taka aö
sér flutninga fyrir aöra en eig
endur.
A þaö skal bent, aö vegaskattur
vörubila i Noregi meö disilvélum
hefir aö undanförnu veriö miklu
hærri en hér á landi, og þaö auö-
vitaö faliö I sér opinbera stefnu-
mörkun. T.d var vörubill i
Noregi, allt aö 22ja tonna meö
hlassi, sem ók 50.000 km., á s.l.
ári ætlaö að greiöa n.kr. 28.400.00
meö gengi 3354/20 Isl. kr.
952.593.00 I vegaskatt, en hér á
landi var samskonar vörubil meö
jafnlöngum akstri á ári ætiaö aö
greiöa vegaskatt sem hér greinir:
30.00km.á 5/80 kr. 174.000.00
15.000km. á 5/22 kr. 78.300.00
5.000 km. á 4/64 kr. 23.200.00
kr 275.500.00
Er þetta athyglisvert meö tilliti
til samanburðar, sem
Framkvæmdastofnun rikisins
hefur nýlega birt um tölu bila á
hvern km. vega á Islandi og ná-
lægum löndum sem hér greinir:
Bretland 43 bilar á hvern km.
vega
V-Þýzkaland 42 bilar á hvern km.
vega
Sviþjóð 27 bilar á hvern km. vega
Danmörk 22bflaráhvernkm.
vega
Noregur 14 bilar á hvern km. vega
Finnland 13bilaráhvernkm.
vega
Island 5bilar á hvern km. vega
Ætti þessi samanburður aö
sýna aö eigi gjöld af ökutækjum
sjálfum og rekstrarvörum til
þeirra aö standa undir vega-
kostnaöinum i hlutaöeigandi
löndum, þá eru t.d. rúmlega 8-falt
fleiri bflar um hvern km. i Bret-
landi og Þýzkalandi en á Islandi
og nærri 3-falt fleiri I Noregi. En
þegar á þaö er litiö, aö bilar, sem
þyngstir eru á fóðrum I vegagerð
og viðhaldi, borga 245% minni
vegaskatt hér á landi en i Noregi,
og hafa auk þess litt takmarkaðar
langleiöaökuheimildir, þá er ljóst
aö um mjög mismunandi
stjórnarstefnur er aö ræöa. Hvor
er réttari? Mér verður hugsaö til
þess, aö gjaldmiöill Norömanna
og Vestur-Þjóöverja stendur vel
meöal mynta heims og virðist þaö
yfirleitt benda til traustrar
stjórnarstefnu I þessum löndum,
meðan Islenzkur gjaldmiöill
hrynur að verögildi sem i skriðu-
föllum og er fyrir löngu oröinn
einhver aumasti og ótryggasti
gjaldmiöill á noröurhveli jarðar.
En þessu fylgir hér á landi mjög
óeölileg eignatilfærsla og gifur-
legt ranglæti og upplausn innan
þjóöfélagsins.
Guöjón F. Teitsson