Tíminn - 11.12.1976, Blaðsíða 11

Laugardagur 11. desember 1976
n
Ánægjulegur
menningarviðburður
Guðmundur Böðvarsson:
LJÓÐASAFN III. og IV.
Hörpuútgáfan 1976.
ARIÐ 1971 hóf Hörpuútgáfan á
Akranesi að gefa út skáldverk
Guðmundar Böðvarssonar, og
var þá byrjað á óbundnu máli.
Fyrstu þrjú bindin báru sam-
heitið Linur upp og niður, en auk
þess hét hvert bindi sinu sjálf-
staeða nafni. Fyrsta bindið hét
Atreifur og aðrir fuglar, annað
Konan sem lá úti.og hið þriðja
,,— Og f jaðrirnar fjórar”.Þessu
hélt fram 1 þrjú ár, og kom ein
bók á ári. Áriö 1973 kom siðasta
bindi óbundna málsins, og tóku
þá ljóöin við. Fyrsta bindi ljóð-
anna kom 1974, annaö bindi i
fyrra og loks tvö þau siðustu nú i
haust. Þannig hefur Hörpuút-
gáfan nú lokið þessu myndar-
lega átaki, og munu þeir menn,
sem þar hafa að unniö, hljóta
þökk þjóðarinnar að launum.
í fyrsta bindi ljóðasafnsins
eru þessi verk Guðmundar
Böðvarssonar: Fyrst æskuljóð,
sum óprentuð áður, og heitir sá
kafli Ljóðæska, en auk þess eru
þar ljóðabækurnar Kyssti mig
sól, og Hin hvitu skip. t ööru
bindi Ljóðasafns eru Alfar
kvöldsins, Undir óttunnar
himni, Krystallinn i hylnum og
Minn guð og þinn. 1 þriðja bindi
Ljóðasafns eru Saltkorn i mold
I, Saltkorn i mold II og Lands-
visur. Og i fjórða bindi Ljóða-
safns, sem jafnframt er sjöunda
og siðasta bindið i ritsafninu,
eru Hriðarspor, Innan hrings-
ins, Blaö úr vetrarskógi og
Fimm kviður úr Gleðileiknum
guðdómlega, en þetta siðasta
eru svo sem kunnugt er, Dante-
þýðingar Guömundar. Auk
þessa er svobindaskrá og efnis-
yfirlit.
Margt hefur veriö skrifaö um
skáldskap Guðmundar
Böðvarssonar, fyrr og sföar, og
er litil ástæða til að endurtaka
það nú, þegar heildarútgáfa á
verkum hans sér dagsins ljós.
Flestir, sem á annaö borö hafa
lært að sækja sér unaö og lifs-
fyllingu i skáldskap, hafa lika
fyrir löngu gerzt handgengir
ljóðum hans. Þau hafa verið
mönnum gleðigjafi á góðri
stund og styrkur i andstreymi.
Þau eru heilsulind, sem öngvan
svikur.
Þegar Saltkorn i mold komu
út, urðu ýmsir til þess að segja,
að þau minntu um of á ljóða-
flokkinn Kirkjugarðurinn i
Skeiðarárþorpi eftir Banda-
rikjamanninn Edgar Lee Mast-
ers, en eins og kunnugt er þýddi
Magnús heitinn Asgeirsson þau
ljóð á sinum tima. Það er satt að
segja mjög undarlegt, hversu
starsýnt mönnum varð á þetta,
þvi að sannleikurinn er sá, aö
Saltkom i mold og Kirkjugarð-
urinn i' Skeiðarárþorpi eiga ekk-
ert sameiginlegt annað en það,
aö i báðum tilvikum er ort um
grafir dauðra og þá, sem þar
eru niður komnir. Hugblærinn
formið, efnistökin og meira að
segja efniö sjálft, — allt er þetta
svo gerólikt sem verða má.
Auðvitað er hægt að yrkja
„kirkjugarðsvisur” hvar á jörð-
inni sem er, — alls staðar þar
sem manneskjur hafa fæðzt og
lifað. þjáðst og dáið. Og Salt-
korn i mold eru svo sjálfstæður
skáldskapur, að alls öngvu máli
skiptir hvar Guðmundur
Böðvarsson hefur fengið hug-
mynd sina, hvort honum hefur
dottið i hug að vinna þetta verk
eftir að hafa lesið Kirkjugarðinn
iSkeiðarárþorpi, eöa þegarhann
átti leið framhjá einhverjum
kirkjugarði heima i Borgarfirði.
Saltkorn i mold eru ekki að-
eins snjöll gamansemi og
fyndni, heldur einnig þjóðar-
saga i samþjöppuðu formi.
Skáldið leiðir horfnar kynslóðir
fram á sviðið af þvilikri snilld,
að okkur finnst við sjá fólkið og
heyra, eins og við hefðum þekkt
það frá blautu barnsbeini. Þótt
gamankvæðin séu snjöll, eru hin
alvarlegu ekki siður athyglis-
verð. Hver getur gleymt kvæð-
inu um Signýju grasakonu, sem
eignaðist eitt barn um ævina og
missti það kornungt. Eftir það
hafði hún ekki „huggun af öðru
en hjúkra þeim allslausu börn-
um/ sem áttu ekki móður né
mat.” Hún settist aö hjá föður
sinum, sem var einbúi i Grýttu-
Gjótu, „fámáll og sérvitur segg-
ur. ” Það er svo ekki að orð-
lengja, að þau feðginin fara að
taka að sér munaöarlaus börn
og ganga þeim i foreldra stað.
Ogþvifleiribörn,sem Signý tók
aðsér, þeimmun betur stundaði
faðir hennar búskapinn:
Og Guðmundur gamli þagði
en gætti nú vel sinnar hjarðar,
stundaði beitina betur
og braut fyrir ærnar til jarðar
og þagöi, -=- og þar við sat.
En vist er að ungmennum átta,
og ef til vill miklu fleiri,
skilaði Grýtta-Gjóta
til gagns fyrir land og þjóð.
Og Signý uppskar ekki
einungis þá einu lækningu, sem
hugsanleg var, eftir að hafa
misst sitt eina barn. Hún var
lengi siðan, — og löngu eftir
dauða sinn — dýrkuð, nærri eins
og helg manneskja:
Innan hringsins varö siðasta
ljóöabók Guömundar Böðvars-
sonar, sem kom út að honum lif-
andi. Hún er nú vitaskuld höfð i
lokabindi safnsins, ásamt
Hrlðarsporum, Fimm kviöum
og seinustu ljóðum höfundar,
sem hér hafa hlotið nafnið Blaö
úr vetrarskógi. Þótt Innan
hringsins væri ekki stór að ytra
útliti og léti ekki mikið yfir sér i
upphafi, varhún fljót að ná hylli
þeirra, sem lært höfðu að meta
skáldskap Guðmundar. Liklega
hafa menn einna fyrst lært Sálm
um sólina, enda er það ljóð með
þeim athyglisverðustu i bók-
inni:
hafnað, geta dæmt um valiö, en
hinir, sem aðeins lesa það, sem
á bókinni stendur, munu flestir
ljúka upp einum munni um það,
að röðunin á kvæöunum hafi
tekizt meö þeim ágætum, að
betur veröi naumast gert. Að
byrja á kvæðinu Dyr og enda á
kvæðinu Þjóðlag úr álfhamri,
ber vott um óbrigðula smekk-
visi. Sama er að segja um nafn-
ið, Blað úr vetrarskógi. Auðvit-
að er ekki vist, að höfundurinn
hefði valiö kvæðunum þaö nafn,
ef hann hefði skirt bókina sjálf-
ur, en óliklegt er annaö en hann
hefði látið sér nafnið vel lika, ef
hann hefði lifað. Böðvar sonur
hans segirlika, aðnafniösé ekki
„...og væri sæll á sinu ævikveldi
hver sá, er mætti gera að vilja slnum
og verða, sól min, ögn af þinum eldi
og einn af geislum þinum.”
Guðmundur Böðvarsson.
Hér áður til sjávar og sveita,
var soltið og flakkað, og stundum
sem horfin úr hafinu veiði,
sem horfinn af landinu gróður,
og margur sem átti sér ekki
neinn öruggan griðastað.
Að setjast á Signýjar leiði
var sálubót fátækri móður,
ef ekki var annað að leita.
— Hún amma min geröi það.
í þriöja bindi Ljóðasafns eru
auk Saltkorna i mold, Landsvis-
ur, þar sem eru önnur eins ljóö
og Hvítur hestur, Vorið góða og
Völuvisa:
Eitt verðégað segja þér áður enég dey,
enda skalt þú börnum þlnum kenna fræði mín,
sögðu mér það álfarnir i Suðurey,
sögðu mér það dvergarnir i Noröurey,
sögðu mér þaö gullinmura og gleymérei
og gleymdu þvi ei:
að hefnist þeim er svikur sina huldumey,
honum verður erfiöur dauðinn.
Það sem mesta athygli vekur
i siðasta vindi ritsafnsins, eru
þó tvimælalaust ljóðin, sem
bera nafnið Blað úr vetrarskögi.
Þau höfðu að visu flest birzt áö-
ur, hingað og þangað i blöðum
og timaritum, og þvi koma þau
okkur kunnuglega fyrir sjónir,
þegar við lesum þau hér. —
Guðmundur Böðvarsson var að
visu ekki gamall maður, þegar
hann lézt, á sjötugasta aldurs-
ári, enda eru sannarlega ekki
nein ellimörk á þeim ljóðum,
sem hann orti á siðustu hérvist-
ardögum sinum. Hugmynda-
flugið er enn i fullu fjöri og
tungutakið með sinum
gamalkunna glæsibrag. (Dyr,
Sigurðarkvæði, 1974, om.fl.).
Höfundur þessara lina þykist
hafa traustar heimildir fyrir
þvi, að synir Guðmundar Bööv-
arssonar, þeir Böðvar, mennta-
skólakennari á Akureyri, og
Sigurður, bóndi á Kirkjubóli,
hafi valið þessi siðustu ljóð
skáldsins og raðað þeim niður.
Böðvar skrifar formálsorð að
þeim og gerir þar ágæta grein
fyrir þvi, með hvaða hug var
gengiö að þvi verki að velja
ljóðin og birta þau. — Þeir einir,
sem vita hverju hefur verið
valið „til að sýna að hér séu
kalkvistir á ferð, heldur til aö
minna á, að hér eru ljóð látins
manns sem eru ort þegar:
...sumarið er liðið og
hið langa, gráa haust
og löngu-löngu sýnt
að hverju fer.”
Um þessa útgátu á verkum
Guðmundar Böðvarssonar er
hægt aö vera fáorður. Hún er
smekkleg og snotur, en iburðar-
laus. Bandið er vélaband,
hvorki gott né vont, en pappir-
inn hefði mátt vera betri. I
fyrsta bindi Ljóðasafns var
dálitiö af prentvillum, sérstak-
lega vareinvond villa ikvæðinu
um Litla-Brún, en þessi siðustu
bindi eru nærri villulaus.
1 þvi Nóaflóði misgóðra bóka,
sem jafnan steypist yfir lands-
fólkið um þetta leyti árs, er það
mikiö ánægjuefni að fá i hendur
gersemar eins og ljóð Guð-
mundar Böðvarssonar. Það er
menningarviðburður, þegar
komin er á markað samstæð
heildarútgáfa á verkum þessa
snilldarmanns.
— VS.
bókmenntir
Sögusafn heimilanna:
Kapítóla endurprentuð
— og margar nýjar bækur gefnar út í ár
Barokk-tónleikar, Kammersveitar Reykjavíkur
gébé Rvik — Þegar sögusafn
heimilanna hóf útgáfu á Sigildum
skemmtisögum fyrir nokkrum
árum, var ekki vitaö um undir-
tektir lesenda, og þvi óvist um
framhald útgáfunnar. En brátt
kom i ljós að bækur þær, sem
valdar höfðu verið, nutu mikilla
vinsælda og er nú svo komið að
margar þeirra eru uppseldar.
Sögusafið hefur þvi látiö endur-
prenta þrjár fyrstu bækurnar:
Kapitólu, Systur Angelu og Ástin
sigrar.
1 þessum bókaflokki eru ný-
komnar á markaðinn eftirtaldar
bækur: Ættareinkennið eftir
Grant Allen, mjög spennandi
saga, sem oft hefur verið spurt
um og óskað eftir að yrði gefin út
aftur. A vængjum morgunroöans
eftir Louis Tracy, en sú saga hef-
ur notið geysilegra vinsælda,
enda bæði viðburðarik og spenn-
andi.
Fyrir tveim árum hóf Sögusafn
heimilanna útgáfu á nýjum bóka-
flokki undir heitinu Grænu skáld-
sögurnar. Fyrstu bækurnar, sem
komu i þeim flokki, var Á hverf-
anda hveli eftir Margaret
Mitchell og Jane Eyre eftir Char-
lotteBrontK, hvorttveggja heims-
frægar skáldsögur. 1 ár koma út i
þessum bókaflokki Þetta allt og
himininn lika eftir Rachel Field,
óviðjafnanleg saga, byggð á
sannsögulegu efni. Hún hefur
verið þýdd á fjölda tungumála og
farið sigurför um allan heiminn.
Auk þess hefur hún verið kvik-
mynduö og lék hin þekkta leik-
kona, Bette Davis, aðalhlutverk-
ið. Heitar ástir nefnist bók eftir
Joy Packer, en sögusvið hennar
er Suður-Afrika. Þeir atburðir
sem hún greinir frá, eru þó á eng-
an hátt staðbundnir og gæti hún
gerzt hvar sem væri i heiminum.
Þá hefur Sögusafn heimilanna
gefið út nýja skáldsögu eftir hinn
vinsæla danska höfund Morten
Korch, og nefnist hún I.aundóttir-
in, sem er hugþekk og spennandi
saga. t fyrra kom út bók á is-
lenzku eftir sama höfund og hét
hún Tviburabræðurnir.
Kammersveit Reykjavikur
heldur aðra tónleika sina á vetr-
inum n.k. sunnudag kl. 4 I Krists-
kirkju, Landakoti.
A þessum aöventutónleikum
flytur Kammersveitin eingöngu
tónlist frá barokktimanum.
Tónleikarnir hefjast á kvintett-
um fyrir málmblásturshljóöfæri
eftir 17. aldar tónskáldin Holb-
orne, Pezel, Purcell og Scheidt.
Þá veröur fluttur einn af k'on-
sertum Johanns Sebastian Bach
fyrir sembal og hljómsveit. Er
hann i A-dúr, BWV 1055. Einleik-
ari með sveitinni i þessum kons-
ert er Helga Ingolfsdóttir, semb-
aljeikari. Með henni leikur fáliöuð
hljómsveit skipuð einungis einum
hljóðfæraleikara i hverri rödd
eins og tiðkaðist á dögum Bachs.
Siðast á tónleikaskránni er hinn
kunni jólakonsert Arcangelo Cor-
ellis, en hann var upphaflega
saminn til flutnings á jólanótt.
Aögöngumiðar aö tónleikunum
veröa seidir við innganginn.