Fréttablaðið - 08.01.2006, Qupperneq 8

8. janúar 2006 SUNNUDAGUR
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRI: Kári Jónasson FRÉTTARITSTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FRÉTTASTJÓRI: Arndís Þorgeirsdóttir VARAFRÉTTASTJÓRI:
Trausti Hafliðason FULLTRÚI RITSTJÓRA: Guðmundur Magnússon RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI:
550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA:
Ísafoldarprentsmiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá
blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
Forsetinn talar
Forseti Íslands, Ólafur Ragnar
Grímsson, á ekki aðeins að baki feril
sem stjórnmálamaður. Hann var um
árabil einn helsti félagsvísindamaður
þjóðarinnar og brautryðjandi í kennslu
í þeirri grein í Háskóla Íslands. Á
þriðjudaginn ætlar hann að fara á ný
í fræðimannsfötin (þessi gráu - þið
munið) en þá talar hann á hádegisfundi
Sagnfræðingafélagsins í
Þjóðminjasafninu. Félagið
er að hleypa af stað nýrri
fyrirlestraröð sem nefnd
er „Hvað er útrás?“ Ber
fyrirlestur forsetans
yfirskriftina „Útrásin:
Uppruni - Einkenni
- Framtíðarsýn.“ Ekki
er að efa að margir
eru forvitnir að heyra
hvað Ólafur Ragnar
hefur til málanna að leggja og má búast
við fjölmenni.
Fornbílasafn
Einn af öðrum kvöddu þeir okkur
jólasveinarnar í vikunni sem leið og ekki
laust við að margir sakni þeirra. Hermt
er að þeir hafi verið óvenju rausnarlegir
um hátíðarnar og bendir það til þess að
góðærið margumtalaða nái einnig til
fjallabyggða. Það er svo huggun harmi
gegn að ekki fara allir sveinar á brott.
Enn er í bænum sá örláti maður á
skattfé borgarbúa, Alfreð Þorsteinsson,
og hann deilir út gjöfum sem aldrei
fyrr. Áratuga draumur um fornbílasafn
er til dæmis að rætast í nágrenni við
gömlu rafstöðina í Elliðaárdalnum.
Var fyrsta skóflustungan
að sýningarhúsi tekin um
áramótin. Haft var eftir Alfreð í
Morgunblaðinu „að allar borgir
í Evrópu sem stæðu undir nafni hefðu
innan borgarmarkanna fornbílasafn og
nú bættist Reykjavík í þann hóp.“
Vísindasetur
Annað nýtt dæmi um örlæti Alfreð
Þorsteinssonar er að hann hyggst
veita stórfé til stofnunar skemmti- og
fræðaseturs á sviði vísinda og tækni
sem reka á í samvinnu við Háskóla
Íslands og Kennaraháskólann. Verður
samkomulag um þetta undirritað
við hátíðlega athöfn á morgun.
Einhverjir kunna að velta fyrir sér
hvort verkefni af þessu tagi - góð
og gild sem þau eru - eigi með
réttu heima hjá Orkuveitunni.
Væri ekki nær að láta okkur
sem kaupum heitt vatn og
rafmagn njóta umframtekna
fyrirtækisins með lægra
orkuverði?
Tilfinningarök gagnvart landinu eru einnig rök í sjálfu sér. Það má ræða hvað er faglegt mat og hvað ekki og eitt af því sem taka þarf tillit til eru tilfinningar sem menn
bera til landsins.“ Svo mælti Guðlaugur Þór Þórðarson, þing-
maður Sjálfstæðisflokksins, í frétt í Fréttablaðinu á föstudag
um Norðlingaöldu.
Fagna ber þessum orðum Guðlaugs Þórs því tilfinningar hafa
hingað til ekki átt sérstaklega upp á pallborð stjórnmálanna.
Útreikningar hafa borið tilfinningarnar ofurliði og flestar
ákvarðanir sem teknar eru á sviði stjórnmálanna eru byggðar
á tölum um hagkvæmni og arðsemi. Auðvitað þarf að reikna
þegar hugmyndir um meiriháttar framkvæmdir eru teknar til
athugunar en er ekki alveg út í hött að byggja allar ákvarðanir
á útreikningunum einum og sér? Miklu fleiri þættir en bara
hagkvæmni og arðsemi hljóta að koma til álita og þar eru til-
finningar ofarlega á blaði. Það skiptir nefnilega máli hvað fólki
finnst, þó svo að einhver talnaspeki liggi ekki að baki. Fegurð,
hvort sem er náttúrufegurð eða önnur fegurð, verður til dæmis
ekki reiknuð út en hún skiptir fólk máli, ekki síður (og stundum
meira máli) en gróði.
Íbúar í smærri þorpum landsbyggðarinnar hafa mátt þola
alls kyns glósur fyrir það eitt að vilja að vegirnir til og frá
þorpinu séu sæmilegir. Þeim hefur verið sagt að það sé svo
dýrt að halda úti samgöngum að réttast væri að flytja þá á
höfuðborgarsvæðið. Ekkert rúm er fyrir tilfinningar í slíkum
málflutningi, ekki er tekið tillit til líðanar fólksins eða langana
þess.
Allt ætlaði um koll að keyra fyrir nokkrum árum þegar bisk-
up sagði að hjarta hans byði að Eyjabökkum skyldi hlíft. Menn
sem vildu miðlunarlón á Eyjabökkum sögðu að svona fjas ætti
ekki heima í umræðunni, rök og ekkert annað en rök væru það
eina sem leggja ætti til grundvallar og tilfinningar og rödd
hjartans væru ekki rök. Síðar var svo horfið frá virkjun á Eyja-
bökkum en það er önnur saga.
Það er líka önnur saga að mönnum hefur brugðist bogalistin við
útreikninga. Nærtækt er dæmið af kostnaðinum við eftirlauna-
frumvarp þingmanna og ráðherra, sem er miklum mun meiri
en sérfræðingar komust að með aðstoð tölvuforritanna sinna.
Tilfinningar eiga vel heima í stjórnmálum og kannski
hefðu fleiri það betra í samfélaginu ef stjórnmálamenn leyfðu
tilfinningum að ráða. Þá væru tekjur öryrkja sjálfsagt nógu
háar til að þeir geti lifað sómasamlegu lífi, börn sem haldin
eru geðröskunum þyrftu ekki að bíða vikum eða mánuðum
saman eftir að fá læknisaðstoð og öldruðum væri ekki gert að
búa á göngum hjúkrunarheimila. Laun leikskólakennara væru
líka án efa hærri ef tilfinningunum væri fylgt. Nema það sé
tilfinning stjórnmálamanna að leikskólakennarar eigi að fá
lág laun!
Það er sérstakt gleðiefni að Guðlaugur Þór Þórðarson skuli
segja að tilfinningarök séu líka rök og hugsanlega marka þessi
orð hans örlítil kaflaskil í stjórnmálunum. Það verður án efa
ánægjulegra að fylgjast með pólitískri umræðu í framtíðinni
þegar tilfinningar verða teknar góðar og gildar sem ástæða
skoðana. ■
SJÓNARMIÐ
BJÖRN ÞÓR SIGBJÖRNSSON
Ánægjulegt er að heyra þingmann
Sjálfstæðisflokksins viðurkenna gildi tilfinninga.
Tilfinningar
skipta líka máli
Árið 1993 var Aymara-indíani í
fyrsta skipti í sögu Bólivíu kosinn
varaforseti í landinu, hann hét
Víctor Hugo Cárdenas. Þar sem
ég var ánægður með þau jákvæðu
áhrif sem Cárdenas hafði haft á
Bólivíu fyrir kosningarnar kom ég
úr fríi til Cochabamba reiðubúinn
að fagna hinum ánægjulegu tíð-
indum með samlöndum mínum.
Við áttum að vera stoltir af því að
indíáni sem talaði sex tungumál
og var menntaður við virtan
franskan háskóla væri nú orðinn
varaforseti.
Ég man það hins vegar að fyrir
bróðurpart millistéttarinnar sem
ég tilheyrði var kosning Cárdenas
sem næstráðanda Gonzalo
Sánchez de Lozada, sem var að
hefja sitt fyrsta kjörtímabil sem
forseti, slæmar fréttir. Einn
sunnudaginn var ég að tala við
frænda minn sem sagði við mig:
„Já, en ímyndaðu þér hvað gerist
ef eitthvað kemur fyrir Sánchez de
Lozada? Þá mun Bólivía lúta valdi
forseta sem er indíáni!” Í málrómi
hans mátti greina þá hræðslu sem
á þessum tíma var að grípa um sig
hjá millistéttinni í Bólivíu vegna
þeirra samfélagslegu breytinga
sem voru byrjaðar að skekja
bólivískt samfélag.
Fyrsti Aymara-indíáninn forseti
Þessir atburðir rifjast upp fyrir
mér núna eftir hinar sögulegu
forsetakosningar sem fram
fóru í Bólivíu hinn 18. desember
síðastliðinn þar sem Aymara-
indíáni, Evo Morales, sigraði í
kosningunum með yfirburðum.
Fyrir stuttu síðan borðaði ég
morgunmat með þessum frænda
mínum sem fyrir rúmum tíu
árum varð hneykslaður einungis
við tilhugsunina um að indíáni
gæti gegnt embætti forseta, og
ég spurði hann hvaða skoðanir
hann hefði á Morales. Hann
sagði mér að hann væri ekki
sammála mörgum hugmyndum
hans og að Bandaríkjastjórn
myndi hindra Morales við hvert
tækifæri. Hins vegar sagðist
hann fallast á helstu tilskipanir
þeirrar grunnhugmyndafræði
sem indíánarnir boðuðu að þeir
myndu berjast fyrir: „ekki stela,
ekki drepa, ekki ljúga“, og að hann
kynni að meta að Evo ætlaði sér
að binda enda á hin miklu rán á
almannafé sem hefðu einkennt
valdatíma lýðræðislega kjörinna
ríkisstjórna síðastliðin tuttugu ár.
Ég minnti hann þá á það
sem hann hafði sagt mér fyrir
mörgum árum um Cárdenas, og
ég spurði hann hvað það væri
sem hefði breyst í landinu. Hann
sagði mér að núna væri komin
reynsla á ríkisstjórnir sem væru
myndaðar af hinum hefðbundnu
stjórnmálaflokkum í landinu og
að sú reynsla hefði ekki verið
góð því þeir hefðu verið spilltir
og ekki haft neina hugmynd um
hvernig ætti að sameina þjóðina.
Að hans mati réttlætti slæleg
frammistaða hinna hefðbundnu
stjórnmálaflokka í landinu að Evo
tæki nú við. Evo var ekki einungis
kjörinn vegna eigin verðleika
heldur var kjör hans afleiðing af
efnahagslegu hruni í Bólivíu sem
Sánchez de Lozada og aðrir forsetar
sem aðhylltust frjálshyggju höfðu
kallað yfir landið.
Söguleg örlög
Í orðum frænda míns heyrði ég
bergmál af þeim orðum sem faðir
minn sagði við mig ánægður, að
loknum þingkosningum í ágúst
árið 2002, eftir að hann hafði séð
það í sjónvarpsfréttum að þrjátíu
prósent þingmanna sem ættu sæti
á bólivíska þinginu væru indíánar:
„Sextíu prósent landsmanna eru
indíánar; einhvern tímann hlýtur það
að byrja að valda þeim áhyggjum að
völd þeirra séu ekki meiri.“
Í orðum föður míns, „einhvern
tímann“, mátti greina þá tilfinningu
sem var útbreidd meðal hluta
millistéttarinnar, að hin sögulegan
stund sem íbúar Bólivíu upplifa um
þessar mundir hlyti að koma einn
daginn. Faðir minn man eftir hinum
ánauðugu indíánum, úr barnæsku
sinni í Cochabamba á fjórða ára-
tugnum, sem var alltaf skipað að
vinna þau störf sem voru hvað
mest niðurlægjandi. Fjölskyldur
forréttindastétta gáfu börnum sínum
jafnvel indíána sem voru ánauðugir
fjölskyldunum, til þess að indíánarnir
sæju um að vinna þau verk sem börn
skipuðu þeim að vinna.
Trú á breytingar Evo
Hluti millistéttarinnar og hluti
efstu stéttarinnar í samfélaginu
litu hina sögulegu þróun innan
bólivísks samfélags sömu augum
og prinsinn Fabrizio og frændi
hans Tacredi gerðu í skáldsögunni
Il Leopardo (Hlébarðanum). Í
þessari miklu skáldsögu eftir
Lampedusa sem gerist í Sikiley
árið 1860 lá það ljóst fyrir aðallinn
yrði að afsala sér titlum sínum og
forréttindum vegna yfirvofandi
sameiningar Ítalíu því sigur
Garibaldis þýddi einnig sigur lægri
stétta samfélagsins.
Prinsinn var fullur efasemda
yfir þróuninni, þrátt fyrir að
hann vissi að þeirri stétt sem
hann tilheyrði hafði mistekist
hrapallega. Frændi hans, sem var
aðdáandi Garibaldis, reyndi hins
vegar að gera gott úr stöðunni með
eftirfarandi fullyrðingu: „Sumt
þarf að breytast til að ástandið
haldist áfram eins og það er.“
Þannig eru faðir minn og frændi
minn fulltrúar þeirra sem kusu ekki
Evo en skilja af hverju hann sigraði
í kosningunum. Mágur minn, sem
er sölustjóri hjá matvælafyrirtæki,
sagði mér að hann hefði kosið Evo
vegna þess að þannig yrði komist
hjá þeim miklu verkföllum sem
lömuðu efnahagslíf landsins og
gerðu það að verkum að tveir
mismunandi forsetar hrökkluðust
frá völdum á síðustu tveimur árum.
„Til þess að verkföllin hætti þarf
að kjósa þá sem að verkföllunum
standa,“ sagði hann, stoltur yfir því
hversu skarplega hann hefði áttað
sig á eðli málsins.
Hluti millistéttar og hluti efstu
stéttar samfélagsins sættir sig
við hinn nýja veruleika í landinu
og trúir því af sannfæringu að
Evo sé sá eini sem geti tryggt
raunverulegar breytingar. Á hinn
bóginn er annar hluti þessara
stétta sem hræðist mjög þessa
þróun. Í kosningaherferð Tuto
Quiroga, fyrrverandi forseta, mátti
sjá þessa hræðslu á efsta stigi; í
sjónvarpsauglýsingum hans kom
fram að með Evo við stjórnvölinn
myndu mörg störf glatast, hann
myndi þjóðvæða hagkerfið auk þess
sem hann myndi skipta þjóðfána
landsins út fyrir wiphala-fánanna,
sem er þjóðfáni Aymara-indíánana.
Quiroga gaf líka í skyn að
vinátta Evo og Hugo Chavez,
forseta Venesúela, myndi eingöngu
hafa slæmar afleiðingar í för með
sér fyrir Bólivíu. Það hefur ekki
verið skortur á ritstjórnargreinum
sem fjalla um að óhjákvæmilegt
sé að Evo muni fara svipaðar
leiðir og Chavez í Venesúela, og í
íbúðarhverfum má heyra samtöl
fólks þar sem því er haldið fram að
einkaeignir verði gerðar upptækar
og að verksmiðjueigendur og
stjórnendur banka megi eiga það á
hættu að verða skornir á háls.
Auðvitað er hræðsla stórs
hluta millistéttarinnar og efri
stéttarinnar ekki eingöngu tilkomin
vegna þeirra ástæðna sem Tuto
misnotaði í kosningaherferð sinni.
Ástæðurnar eru fjölmargar og
snerta áföll og sakir sem hafa legið
í skjóli djúpt ofan í ímyndunarafli
kreólanna í mjög langan tíma.
Hræðslan snýst að mestu leyti
um hina óumflýjanlegu hefnd
indíánana, að sú misnotkun sem
indíánarnir í Bólivíu hafa mátt
þola allt frá nýlendutímanum hljóti
að leiða til stríðs á milli kynþátta í
landinu. Aymara-indíáninn Túpac
Catari gerði uppreisn fyrir meira
en tveimur öldum síðan og sat
um La Paz í nærri því eitt ár þar
til Spánverjar réðu niðurlögum
hers hans. Sagt er Catari hafi haft
þessi orð yfir í dauðaslitrunum:
„Ég mun snúa aftur sem milljónir
manna.“ Fyrir marga hefur þessi
endurkoma nú hafist. Þeir eru
milljónir; Evo er varla annað en
málsvari þessara milljóna. Það er
góð ástæða fyrir því að hafa ekki
kosið hann. Eða jafnvel góð ástæða
fyrir því að hafa kosið hann.
Edmundo Paz Soldán er bólivískur
rithöfundur.
Greinin birtist áður í spænska
dagblaðinu El Pais.
Ástæðan fyrir kjöri Morales
Í DAG
FORSETAKJÖR Í
BÓLIVÍU
EDMUNDO PAZ SOLDÁN