Tíminn - 07.01.1977, Blaðsíða 11

10
Föstudagur 7. janúar 1977
Föstudagur 7. janúar 1977
f
LAGNING SKAUTASVELLA
Blaðinu þykir rétt, þar
sem i hönd fer sá timi að
svellalög gerir, að birta
hér leiðbeiningar sem
iþróttanefnd rikisins gaf
út i fyrra til þess að efla
skilning á þvi hvernig
gera má skautasvell
betur úr garði og viðhalda
þeim svo þau verði leng-
ur hinn ákjósanlegasti
vettvangur fyrir skauta-
hlaup. Náttúran býr
okkur íslendingum oft
svell. Ýmsum hafa þau
verið vettvangur
skautahlaups. Og þar
með fjöldanum til gleði
og hressingar. Stundum
hafa þau verið sam-
gönguleiðir og sam-
göngutækið skautar.
Erfiðlega hefur okkur
íslendingum tekizt að
tiieinka okkur skauta-
hlaup sem iþrótt. Þó
hefur áhugamönnum
fárra byggðarlaga tekizt
þetta. A siðustu árum
hafa það einkum verið
áhugamenn á Akureyri
sem þar hafa verið í far-
arbroddi.
Umhleypingar islenzkrar veör-
áttu haf a veriö þær tálmanir, sem
hafa gert iökun skautaiþrótta erf-
iöa. Vegna þessa hefur veriö unn-
iö aö þvi á Akureyri og einnig i
Reykjavik aö gera opin og siöar
yfirbyggö vélfryst skautasvell.
Þau svell, sem myndast á viöa-
vangi vilja oft veröa slæm til iök-
ana skautaiþrótta, þvi aö þau
frjósa oft i hvassviöri og veröa
bárótt. Þá gerir hláku og aftur
frost, svo aö svellin veröa hrjúf.
Viöa hefur vegna þessa veriö leit-
azt viö aö gera svell meö þvi aö
veita vatni á flöt. Þessaraögeröir
hafa af mörgum veriö geröar af
kunnáttuleysi og erfiöiö og
kostnaöurinn ekki skilaö þeim
árangri sem skyldi.
Margir gripa til þess aö búa i
haginn fyrir uppistööu fyrir vatn
sem siöar frysti og þar meö
eignuöust þeir skautasvell. Og
enn aörir fá slökkviliöiö á staön-
um til þess aö dæla vatni á stóra
flöt sem jafnvel hefur veriö settur
trérammi eöa jarövegsbrik i
kringum, svo aö vatniö héldist
frekar á flötinni. Meö þessum
aögeröum veröur til mikill vatns-
flaumur eöa vatn sem hefur
nokkurra sentimetra dýpi en
þetta gerir erfiöara fyrir náttúr-
una aö framkalla hiö æskilegasta
svell. Þær leiöbeiningar sem hér
áeftirfylgja.erueinmittgeröar á
þann hátt aö sýna fram á hversu
má gera þetta verk ennþá auö-
veldara, gripa ekki til þess aö
mynda uppistööur, heldur aö
koma viö finni úöun á flötinni.
Sviar og einnig Norömenn hafa
langa reynslu af gerö og viöhaldi
skautasvella. Sviar hafa nýlega
gefiö út leiöbeiningar um þessi
störf. Deild skrifstofu sveita-
stjórnasambands Sviþjóöar, sem
annast forsögn um iþróttamann-
virki hefur séö um þessa útgáfu.
Haf a þessar leiöbeiningar nú ver-
iö þýddar af Ritverki h/f aö til-
stuölan fþróttanefndar rikisins.
Þær hafa veriö fjölritaöar og
heftar i smá-bækling og honum
dreift til allra bæjar- og sveitafé-
laga og til skóla. 1 bæklingnum er
lesandanum, sem hefur i huga aö
gera skautasvell^érstaklega bent
áþá isingu sem oftgerirá vegum.
Ef honum skilst hvaö framkallar
isingu þá hefur honum skilizt þaö
meginatriöi sem beita þarf viö
gerö skautasvells. Þ.e.a.s. úöun
vatns gegnum loft sem hefúr lágt
hitastig og þaöan ýrist vatniö yfir
slétta og lárétta flöt, sem einnig
hefur lágt hitastig. Með þvi að
færa úöunina eöa þaö tæki sem
framkallar úöunina stööugt úr
staö á fletinum þá má smátt og
smátt hlaöa upp isingarlögum
hver ju ofan á annaö og þar meö fá
þá þykkt á skautasvelliö yfir all-
an flötinn sem óskaö er.
Leiðbeiningar bæklingsins eru
sérlega glöggar og settar fram af
manni, sem nær 50 ár hefur ein-
göngu fengizt viö aö gera skauta-
svell bæði utanhúss, meö hjálp
náttúrunnar, og innanhúss og
utan meö hjálp véla. Þess vegna
eru leiðbeiningarnar þrungnar
reynslu og þekkingu.
Blaöiö vill þvi meö þvi aö taka
hér upp höfuöatriðin úr nefndum
bæklingi fylgja eftir þeim leið-
beiningum sem hann flytur til
þess aö hér á landi megi myndast
sá rétti skilningur viö gerö og viö-
hald skautasvella.
Náttúrleg svell — opin
vélfryst svell:
Úrræði i sambandi við
gerð og viðhald skauta-
svella.
Éftirfarandi atriöi eru mikil-
væg i þessu sambandi:
Aö flöturinn sé alveg sléttur,
að menn forðist aö gera skauta-
svell á grasi,
aö gengiö sé frá vatnshönum og
niðurföllum áöur en snjóar,
aö klaki sé i jöröu,
aöfjarlægja allan snjó eöa þjappa
hann vandlega,
aö sprauta meö 1” slöngu með
þreföldu vefnaöarfóöri,
aönota slöngutengingar af venju-
legri ABA-gerö (eöa svipaöar),
aö nota venjulegan stút viö
sprautun eöa úöun, (sbr. úöun á
grasflöt),
aö sprauta mjög þunnu lagi i
hvert sinn,
aö lita svellið meö kritarleöju,
að mála linur meö skærrauðum
eða skærbláum lit, blönduðum
krit,
aðnota svell ekki,fyrren a.m.k. 5
sm islag er yfir litalinum,
aöhreinsa skal svell vel, áður en
viöhaldssprautun fer fram,
að skemmdir á svelli má bæta
með muldum is og vatni,
aö framkvæma viöhaldssprautun
með isvél eöa tunnu með úöastút
og dreifiramma,
aö gæta þess öllum stundum að
verja isinn fyrir sandi og ryki,
aö nota gúmmisköfu á venjulegt
svell, (svipaðar þvörur og notaö-
ar eru viö gluggaþvott eða ræst-
ingu baöa),
aðnota stálsköfu á véljryst svell.
Hægt er að gera svell á svo að
segja hvaöa undirstöðu sem er.
Frost, nokkurt fjármagn og
framtakssemi þarf til að leysa
vandann viö flestar aöstæöur.
Rétt gerð undirstaöa og yfir-
borö, sem vel er unnið, á að
tryggja starfrækslu skautasvells.
Sé allur undirbúningur vel af
hendi leystur, ætti það aö tryggja,
að svell geti enzt allt til vors og
hvers konar viöhald verður þá
auðveldara.
Undirbúningsvinna
(náttúrlegt svell.)
Sand- og malarundirstaða.
Yfirborö það, sem ætlunin er aö
gera svellið á, verður að fá rétta
meöhöndlun, áður en hitastig
hefur farið niður fyrir frostmark
og vatn á viðavangi er frosið. Þaö
er aö segja — þetta veröur fram
aö fara áöur en klaki er kominn i
jörö, eins og það er almennt
kallaö.
Yfirborö þetta verður frá upp-
hafi aö vera lárétt. Allar dældir
veröur aö fylla með nýju efni.
Stórar dældir má ekki fylla með
yfirborösefni, nema yfirborösefni
þaö, sem fyrir var, hafi veriö
fjarlægt og dældin fyllt meö möl,
unz yfirborö hennar hefur náö
nægilegri hæð. Mölina veröur aö
þjappa vandlega, áður en yfir-
borösefninu er bætt við. Þetta á
og viö yfirborðið, svo að ný dæld
myndist ekki. Malarlögin eiga aö
vera mjög þunn og á aö þjappa
þau, hvert af öðru, með þvi að
troða á þeim eða nota litinn
þjappara (valtara) t.d. eins og
notaöir eru viö þjöppun yfirborös
malarvalla — helzt titrings-
valtara. Aöuren yfirborðslagiö er
sett á veröa menn að kynna sér
bindihæfileika þess. (Æskilegt er
aö sömu hlutföll veröi og f þaklagi
malarvalla þ.e. möluö og hörpuð
isaldarmöl eöa gjall, svo aö
ekkert korn sé stærra en 6 mm.
Magn malar eöa gjalls 60-70%,
sem blandast með fokmold eöa
leir 30-40%). Oft getur veriö nauö-
synlegt eöa heppilegt að leggja
alveg nýtt yfirborö úr efni meö
betri bindihæfileikum — þaö er aö
segja meö heppilegri kornastærö.
Ef um eintóma finharpaöa möl er
aö ræöa, er heppilegasta korna-
stæröin allt aö 4 mm.
Nauðsynlegt er að valta allt
yfirborö vandlega, svo aö þaö
veröi eins slétt og veröa má, og
ekki veröi um neinar mishæöir aö
ræða. Ef steinar eöa annaö
stendur upp i svelliö, veröa slikir
hlutir fyrir meiri áhrifum sólar-
ljóssins en umhverfi þeirra og af-
leiðingarnar veröa skemmdir á
svellinu.
Fyrir getur komið, að sprungur
myndist i svell eöa mishæöir
komi fram, og eiga slikir erfið-
leikar vanda til aö gera vart viö
sig ár eftir ár. Ein af ástæðunum
getur þá veriö, aö holræsi sé ein-
mitt þar i jöröu, sem gallanna
veröur vart. Þess eru jafnvel
dæmi, aö lokræsi, sem grafin eru
of djúþt i jörö, orsaki sprungur i
svelli, en þaö kemur þó aöeins
fyriri vissum jarövegstegundum.
Ef svellbólstrar fara aö mynd-
ast, þá er nauösynlegt aö kanna
jaröveginn. í mörgum tilfellum
orsakast slik bólstramyndun af
lélegri þurrkun jarðvegs sem
veldur rennsli jarövatns upp á
yfirboröið. Þetta fyrirbæri gerir
einkum vart viö sig neöan viö
brekkur eöa slakka. Slikt grunn-
vatnsrennsli má hindra meö þvi
aö gera nýtt lokræsi frá þeim
staö, sem menn áætla, að grunn-
vatnsrennsliö beinist til.
A ýmsum stööum eru ekki fyrir
hendi sandvellir, sem hægt er að
nota sem undirstööu skauta-
svells, og þar neyöast menn þá til
að gera svell á grasvöllum. Ann-
ars skal forðast þaö, eftir þvi sem
við verðurkomiö. Grasrótin deyr,
þarsem svell er gert, eöa grasinu
fer mjög aftur, svo aö menn verða
umfram allt að foröast aö nota
slika velli, ef þeir eru notaöir til
knattleikja aö sumarlagi.
Niöurföll úr göturæsum og opin
frárennsli ber að hreinsa vand-
lega á haustin, svo að leysinga-
vatn geti runniö brott, þegar sól
hækkar á lofti á vorin. Það getur
einnig komiö fyrir aö vetrarlagi,
aö nota þurfi niðurföllin, og þvi er
rétt aö gæta þess, aö snjór eða að-
skotahlutir stifli þau ekki.
Vatnshanar og önnur tæki i
jörðu, sem þarft er aö vita hvar
eru skulu skulu merkt meö stöng-
um eöa á annan augljósan hátt,
svo aö auövelt sé aö finna þau eöa
unnt sé aö giröa fyrir skemmdir,
ef snjór liggur yfir öllu.
Úðun
Úöun má ekki hefjast, fyrr en
klaki hefur náö nógu djúpt i jörö.
Þykkt klakans er mjög mikilvæg
fyrirstyrkleika og gæöi svellsins,
þegar þiöu gerir um tima. Þar
sem jörð er alauö i fyrstu frost-
um, nær klakinn djúpt á tiltölu-
lega skömmum tima. Þaö er
nauðsynlegt, aö jarövegurinn hafi
safnað i sig eins miklum kulda og
hægt er. Klakaþykkt verður að
vera minnst 10 sentimetrar, áður
en farið er aö úða til aö útbúa
svell.
Is eða svell hefur vissan hæfi-
leika til einangrunar, og frá
sjónarmiöi kennisetninganna má
gjarnan hugsa sér eftirfarandi
varöveizluaðferö: Kulda eöa
klaka er hleypt nógu djúpt I jarð-
veginn, en siöan er einangrandi
lok sett á, svo aö haldiö sé i kuld-
ann. Það lok, sem hér um ræöir,
er gert úr is. Ef jörö er þiö, þegar
fyrstu snjóa gerir, er um aö gera
aö fjarlægja snjóinn eins fljótt og
unnt er, þar sem hann býr einnig
yfir miklum einangrunarhæfi-
leikum. Undir vissum kringum-
stæöum má þó láta snjóinn eiga
sig, en þá er lika nauösynlegt að
þjappa hann eins vel cg hægt er
og eins fljótt og veröa ina' (t.d.
með þvi að aka bil fram og aftur
um völlinn, þar til allt yfirbóröiö
hefur verið þjappaö nægilega).
Siöan verður aö yfirfara völlinn
svo fullkomlega tryggt sé, að
hann sé alveg sléttur. Aö þvi búnu
er úöaö á yfirboröið, unz þaö er
orðiö dökkt. Nauösynlegt er aö
nota mikið vatn. Meö þvi móti er
hægt aö tryggja aö klaki komist í
jörð.
Nauösynlegt er vegna úöunar-
innar, aö vatnshani sé á heppileg-
um stað i grennd viö svelliö.
Vatnshaniþessi veröur aö vera af
þvi tagi, aö ekki sé hætta á, aö
vatnið i honum frjósi, þvi aö þá
veröur hann ónothæfur. Haninn á
að vera frostheldur og heppilegt
er að notast viö loka af geröinni
RSK 3046. Viö vissar aðstæöur
kemur til mála aö notast viö
hana, sem er innan húss, t.d. i
verkfæraskúr. En þar veröur þá
aö vera um upphitun aö ræöa alj-
an sólarhringinn.
Við úðunina á aö notast viö
þjála slöngutegund, og hún má
ekki leggjast saman af eigin
þunga, þegar vatnsþrýstingur er
ekki á. Af þeirri ástæöu ættu
menn aö velja gúmmislöngu, sem
er með margföldum vefjarlögum
(að minnsta kosti þrem). Þver-
mál hennar ættiað vera 1” — einn
þumlungur — innanmál. Heppi-
legt er að notast viö um það bil 30
m langa slöngu. Lengdin verður
þó aö ákvaröast af aöstæöum og
r hentugleikum á hverjum staö.
Tengingar milli einstakra slöngu-
hluta, svo og viö vatnshana og
stút, verða aö vera skyndi-
tengingar af gerðinni ,,ABA nor-
mal”. Stúturinn verður að ’vera
stillanlegur, svo aö bæöi sé hægt
að sprauta meö miklum krafti
eða úða, en auk þess veröur aö
vera hægt aö loka fyrir vatns-
rennslið á sjálfum stútnum.
Fyrsta úöun veröur aö fara
fram meö mikilli varfærni. Vatn-
inu er úöaö hátt i loft, svo aö ör-
smáir dropar nái aö kólna I frost-
loftinu og falli siöan til jaröar sem
niðurkæld rigning eöa úöi. Þegar
úöadroparnir lenda svo á frosinni
jörðinni frjósa þeir samstundis og
verða aö is.
Nauðsynlegt er, að úðunin fari
fram meö vissu skipulagi, svo aö
vinnan gangi sem bezt og
árangurinn veröi jafnframt sem
heilladrýgstur. Slangan er dregin
inn á völlinn, svo aö hægt sé aö ná
til fjarlægustu afkima þess
svæöis, sem svelliö á að ná yfir.
Heppilegast er aö draga slönguna
inn á völlinn frá miðju annarrar
langhliöar, lárétt út frá henni og
þvert yfir völlinn aö hinni lang-
hliðinni. Þaöan gengur starfs-
maöurinn siöan aftur á bak sem
svarar einum fjóröa af vallar-
breiddinni (reiknaö frá þeim
staö, þar sem lagt var upp). Frá
- þeim staö er siðan gengið aftur á
bak meðfram vallarbrúninni,
meöan úöað er jafnt og þétt.
Þannig á siöan aö fara umhverfis
völlinn og til upphafsstaðar. Ef
Völlurinn hefur náö að kólna nógu
vel og ef lofthiti er undir frost-
marki, þegar fyrsta úöunarlag
hefur myndað svellkomnu, er
hægt aö halda úöuninni áfram
með sama hætti, hvert vatnslagiö
af öðru, ef menn hafa þá ekki úö-
aö of miklu eöa djúpu vatnslagi i
byrjun.
Slangan, sem liggur á svellinu,
verðursifelltaö vera á hreyfingu,
þvi aö ella er hætta á þvi að hún
myndi rákir i isinn vegna
núnings. Hitastig það, sem venju-
lega er á vatni i vatnsveitum
borgar- og bæjarfélaga er + 8 til
10 gráöur C. Sú er ástæöan fyrir
þvi, aö menn eiga aö gæta þess aö
úöa aöeins. mjög þunnu lagi i
hverri umferö. Ef of djúpt vatn
myndast ofan á svellinu, er hætta
á þvi, að aöeins hemi yfir hana,
vatnið frjósi ekki i gegn. Vatn
þaö, sem ekki hefur frosiö, getur
þá smám saman þitt klakann,
sem undir er, og allt vatniö siðan
siast niöur i jöröina, en um leiö
myndast lofttóm undir þvi is-
skæni, sem frosiö haföi I upphafi,
af þvi aö of miklu vatni var
sprautað i eitthvert skiptiö.
Þegar myndazt hefur svell,
sem er um einn sm á þykkt, er
hægtað byrja aö lita isinn, til þess
aö vinna gegn yljandi áhrifum frá
sólarljósinu. Hvitur, eða einhver
annar ljós litur endurkastar
sólargeislunum og bægir hita-
áhrifum þeirra þess vegna á
brott. Litun á svelli er hægt að
framkvæma meö krit, sem hefur
verið blandaö i vatn, svo aö úr
veröileðja. Litinn erhægt að bera
á með kústi eða pensli. Rétt er að
endurtaka þetta þangaö tilsvellið
er allt meö jöfnum hvítum lit.
Litunina má jafnvel framkvæma
meö tunnu þeirri, sem einnig hef-
ur veriö nefnt, aö nota megi viö
svellmyndunina (en á hana á aö
festa meiöa og úðunarpipur — sjá
mynd). Taka skal 350 kg. af krit,
sem blandaö er i volgt vatn og
hrært unz úr þessu er orðið þykkt
mauk. 1 kritarmaukiðá aö blanda
örlitlu af bláum duftlit (t.d. dökk-
bláum). Ef þessum bláa litarvotti
er ekki bætt við, veröur isinn gul-
leitur. Þegar búið er aö hræra
litarmaukið hæfilega, skal hella
þvi út i 400 litra af 20 stiga heitu
vatni. Áður en blöndunni er hellt i
tunnuna, á aö hita hana, svo aö
kritarleðjan hafi náö 25-30 stiga
hita, þegar hún er borin á svellið.
Meöanlitunin ferfram, veröur að
gæta þess aö hræra sifellt i mauk-
inu, sem siðan er boriö á allt
svellið. Þegar þessari notkun
tunnu og úðunarröra er lokiö, á að
þvo hvort tveggja mjög vandlega.
Litun má einnig framkvæma meö
traktor og úöara, eins og notaö er
gegn illgresi, en þá veröur aö
hafa blönduna þynnri og úðunin á
að fara fram hvað eftir annaö.
Þegar yfirborðið hefur veriö lit-
aö, svo að fullnægjandi þyki, á að
úöa svelliö enn á ný mjög var-
lega. Þessi úðun verður eins kon-
ar ishúöun yfirborösins og meö
þessu móti er litnum veitt nauö-
synleg vernd.
Linumerkingum skal svo bætt
við, þegar þunntislag hefur verið
sett yfir litarlagiö. Vallarmerk-
ingum er hagað eins og sýnt er á
myndum hér á eftir. 1 rauðar lin-
ur á aö nota sterkrauðan lit, en i
bláar, krit og dökkbláan lit —
helming af hvoru. Liturinn er
blandaöur sellulósalimi (2 dl á
móti 10 litrum af litnum). Ef
dökkblár litur er notaöur
óblandaöur, þá er hann svo sterk-
ur, að hann viröist svartur, þegar
hann er kominn i svelliö. Svo
sterkur litur heföi slæm áhrif, þvi
aö hann mundi draga i sig mikinn
hita þegar sólar nýtur. Þess
vegna er gott aö blanda litinn meö
krit, svo aö aöeins ljósari blær fá-
ist.
Þegar svellið er merkt á
litarblandan að vera mjög þunn-
fljótandi og auk þess á aö velja
hana litiö eitt. Linurnar eru
dregnar meö pensli eða — sem
einfaldara er — hægt aö notast viö
kritunartæki fyrir votkrit (af
sömu gerö og menn nota, þegar
þeir merkja grasvelli). Þó veröur
aö setja flókaband á merkingar-
hjólið til að vernda svelliö.
(Merking svellsins skal gerö af
mikilli vandvirkni).
Þegar um svell innanhússer aö
ræöa, er hagkvæmast aö marka
miölinu og svæöalinur meö heil-
um strikum (30 sm breiöum).
Utanhúss er hins vegar heppi-
legra aö mála tvær 5 sentimetra
breiðar • linur og hafa ómálaða
rönd, 20 sm breiöa á milli þeirra,
þvi að dregiö er úr áhrifum sólar-
ljóssins með þvi móti.
Niðurkastpunktarnir i isknatt-
leik skulu merktir á sama hátt,
þegar um svell utanhúss er að
ræða. Þá er heppilegast aö nota
mót meö 20 sm þvermáli og er
þaö lagt i miöju punktsins, en
siðan er 5 sm breiö lina máluö
umhverfis.
Viö merkingu markteigs er rétt
aö nota mót, og er þá heppilegast
aö nota 5 sm breiöan pensil.
Þegar notazt er viö kritartæki,
getur reynzt erfitt aö mála isinn
alveg viö svellbrúnina, og þess
vegna er „vélmálun” hætt um 50
sm frá brúninni. Allar mælingar
eru geröar frá langlinu vallarins,
sem merktur skal meö snúru
meöan linumerking fer fram.
Þegar málun er lokið á aö „inn-
sigla” linurnar meö ishimnu.
Þetta er gert meö þeim hætti, að
sprautaö er meö mikilli varfærni
alveg að linum, svo aö vatniö
renni siðan yfir þær og frjósi þar.
Meö þessu móti á aö vera girt
fyrir, aö liturinn breiöist út fyrir
linurnar sjálfar.
Þegar lokiö er við aö marka lin-
urna’r, er timabært aö mynda
nýja sterka svellþekju. Ef þess er
vandlega gætt, aö aldrei sé látin
frjósa, nema örþunn þekja i hvert
sinn, þá fæst kjarnais eða mjög
haröur is allt frá grunni og til
yfirborös, en slikur is er beztur.
Þessi vinnuaöferö á lika aö firra
þeirri hættu, aö loftbólur eða
tómarúm myndist i svellinu, en á
þvi er alltf talsverö hætta, þegar
of miklu vatnsmagni er sprautaö i
einuog það frýs siðan ofan frá en
ekki aö neöan, eins og gefin hefur
verið lýsing á hér á undan.
Þegar hálfs sentimetra þykk
þekja hefur myndazt- ofan á
merkilinu, er hægt að taka svellið
i notkun. Gerð þess eða
„uppbyggingu” á ekki að vera
lokiö, þótt svona sé komið, heldur
á að halda henni áfram við og viö,
eftir þvi sem veður leyfir og þörf
krefur vegna notkunar svellsins..
Það liggur i augum uppi, að:
þykkur is stenzt þiöutimabil betur
en þunnur. Það á við um svell,
þarsem veöurfarið er látið um að
mynda það.
Viðhaldsvinna
Ef skemmdir koma i svellið,
má ekki gera við þær meö snjó
eða ishroða, sem skafizt hefur
upp úr þvi. Sprunguna eða
skemmdina á fyrst að sópa alveg
hreina, svo að þar sé ekki um
neina lausa hluti að ræöa, en aö
þvi búnu er muldum „kjamais”
stráð yfir. Yfir þennan ismulning
á siðan að hella vatni en aöeins
litlu I senn. Það litla vatnsmagn,
sem rennur niöur i mulninginn,
frýs þar fljótlega og innan
skamms hefur það myndað —
ásamt issallanum — traustan
„kjarnais”.
Skemmd, sem myndazt hefur
vegna þess aðhitastig hefurfariö
upp fyrir frostmark rétt fyrir
upphaf kappleiks, má gera við
með þvi aö nota kolsýruis meö
ofan nefndum hætti. Þegar vatn-
inu hefur veriö hellt yfir, er kol-
sýrumolinn færður fram og aftur
yfir skemmdina meö hægum,
jöfnum hreyfingum, (ísmolann
má alls ekki stööva á isnum, þvi
að þá frýs hann samstundis viö).
Vatniö i sprungunni eða skemmd-
inni frýs fljótlega við þessa
meðhöndlun og þar meö hefur
veriö myndaöur dálitill blettur af
vélfrystum is.
Þegar menn nota kolsýruis,
veröa þeir að gæta þess aö verja
hendursinar vandlega með sterk-
um hönzkum. Nauösynlegt er aö
skafa svelliö eftir þörfum. Þegar
fannkomu gerir er sjálfsagt aö
hreinsa snjóinn af þvi, eins fljótt
og veröa má. Þá er rétt a ð nota
léttan traktor með ýtublaði af
venjulegri breidd eöa um 3ja
metra. Næst isnum á ýtublaöiö
eða tönnin að vera búin stál- eöa
gúmmirönd (þegar um vélfryst
svell er aö ræöa, skal einungis
notuð stálrönd). Þegar fannkoma
hefur verið óvenju mikil, getur
verið nauösynlegt aö blása megn-
inu af snjónum burt með svo-
nefndum snjóþeytara eða blás-
ara.
Auðveldast er aö fást viö aö
skafaisinn.ef hliö á svellinu, sem
ætluð eru faratækjum, eru viö
skammhliöarþess og traktornum
er siðan ekiö vinstri hring. Fyrsti
hringur er farinn alveg meöfram
svelljaörinum, en siöan þokast
traktorinn æ nær miöju, þangaö
til aöeins verður eftir mjó snjó-
ræma, er þá rétt að stilla plóg-
blaðið hornrétt á akstursstefnuna
og traktorinn tekur snjóinn þá
með sér, um leiö og honum er ekiö
útafsvellinuaöloknu verki. (Þaö
liggur i augum uppi, að nauðsyn-
legt er að losa um markbúrin,
áöur en byrjaö er á sköfun svells-
ins).
Heppilegt er að leigja svell
þannig, að það sé leigt út i 50 min.
timabil, sem byrja „10 minútur
yfir”. Þau tiu minútna hlé, sem
þannig verða, er tilvaliö aö nota
til þess að skafa svellið.
Aður en byrjað er á viðhalds-
úðun, verður að vera lokiö viö að
skafa svellið alveg hreint. Æski-
legast væri i þvi sambandi ef 0,5
mm lag væri skafið ofan af isn-
um, svo að öruggt sé, aö allt ryk
og önnur óhreinindi náist. A
ýmsum stórum svellum eru
notaðar sérstakar vélar, sem
gera margt i senn — þær slipa
yfirborð svellsins og soga burt
þaö ishröngl sem losnar með þvi
móti, jafnframt þvi sem þær
vökva svellið. Vélar af þessu tagi
eru þvi miður svo dýrar, aö ekki
kemur til greina að nota þær ,
nema á stórum svellum eða
skautabrautum.
Ekki er rétt að úða svell rétt
fyrir kappleik, nema veður sé
þeim mun hagstæöara. Þegar vor
fer að nálgast, er mjög mikilvægt
að svell sé finúðað, áöur en sól-
skin eða hámarkshiti dagsins
gerir það óframkvæmanlegt.
Ffnúöun sem framkvæmd hefur
veriö snemma, getur þá náö að
frjósa almennilega, áður en
áhrifa sólar fer aö gæta og þiönar
þá aöeins örlitiö efst, þegar hiti
dagsins nær hámarki. Isinn verð-
ur þá meö „oliubrák”, eins og
komizt er að oröi.
Ef bjart erloft og hvassviðri, er
stundum hægt aö úöa á svelliö,
enda þótt hiti sé rétt ofan viö
frostmark. Auðvelt er að kanna
möguleikana á úðun meö þvi aö
bleyta þunna rýju (vasaklút eöa
eitthvað þvilikt) með vatni og
leggja hana siöan á svelliö. Ef
rýjan frýs eða stirðnar, þegar hún
hefur legið um 5 minútur á isnum,
eru allar likur á, aö úöun geti
boriö árangur. Slik úðun verður
aö sjálfsögöu að fara fram, eins
og þegar hefur verið lýst aö ein-
ungis sé úöaö örlitlu vatnsmagni i
einu.
Versti óvinur skautasvells er
nokkur hálka ásamt hvassviöri.
Hlýr vindur „etur” isinn aö kalla.
Þess vegna ættu menn aö gæta
þess, þegar hláku gerir um tima,
aö hindra, aö vatn, sem myndast
ofan á svelli, þegar svona stendur
á geti runnið burt. Vatnslagið
gerir gagn aö þvi leyti, aö þaö
hindrar aðvindurinn komist i
beint samband við isinn. Skal
þess þá vandlega gætt, aö ekki
veröi um leka aö ræöa viö svell-
brún eða i stiflugörðum kringum
svell, svo aö vatnið geti runnið
burt. Rennandi vatn hefur einnig
skaöleg áhrif á isinn, þar sem þaö
etur farvegi i hann. Þegar veður
kólnar á ný þarf snör handtök viö
aö leiöa þetta yfirborösvatn
burtu, áöur en aftur frýs og is-
myndun hefst á nýjan leik. Er til
dæmis tilvalið aö fjarlægja vatnið
með þvi, aö tveir menn leggi
gúmmislöngu þvert yfir völlinn
meöfram skammhlið hans gegnt
farartækjahliöunum, sem fyrr
hefur verið getiö. Þeir draga
slönguna siðan hægt eftir svellinu
endilöngu að hliöinu, og þannig
sópast megniö af vatninu burt
undan slöngunni. Siöustu pollana
erhægtaö fjarlægja með gúmmi-
sköfu.
Viðhaldsúöun fer einnig fram
þannig, þegar svona stendur á, að
einungis litlu vatni er bætt á isinn
i senn. Fyrsta úöun er raunar
aðeins framkvæmd i þeim til-
gangi aö vatnið fylli i sprungur og
rispur, sem myndast hafa i
svellið. Þegar sá þáttur er að
baki, er hægt aö „byggja svellið
upp”, eins og áöur hefur komið
fram.
Við flestar aöstæður er heppi-
legast að úöa á isinn úr tunnu.
Henni er þá komið fyrir á
meiðum, sem geröir eru úr vatns-
pipum.Meiöarnirmega ekki vera
beinir, svo þeir snerti isinn i allri
lengd sinni. Meiðarnir eiga að
vera örlitið bogmyndaöir, svo að
þeir festist ekki viö isinn sem
lengja þótt tunnan sé látin standa
kyrr á svellinu nokkra stund.
Tunnan á að vera búin úðunar
pipu og dreifingarramma, sem
festur er meö keðjum, svo að
hann dragist á eftir tunnunni.
Úðunarpipunni á aö koma fyrir á
dreif ingarramm anum, sem
þrýstist af isnum af eigin þunga
(eða meö hæfilegu fargi).
Ramminn er smiöaöur úr vinkil-
járni og á breidd hans að vera um
þaö bil 60 sentimetra út fyrir þaö
svæöi sem úöast i hverri umferð.
Á enda rammans á aö vera safn-
ari úr sama efni og ramminn, og
á hann aö vera 0,5 metra á lengd.
Safnararnireiga aö stefna fram á
við eða nokkuö á ská. Undir
rammann á aö setja 15 mm tré-
lista, sem festa á meö skrúfum og
búa gúmmii til hliföar. Viö
sprautunina á vatniö aö úöast úr
úðunarpipunni niöur á isinn fyrir
framan dreifingarrammann.
Ekki á aö nota meira vatn en svo,
að það vatn, sem safnast saman,
staðnæmist fyrir framan ramm-
ann. Vatnsmagninu á aö vera
unnt að stjórna af þeim, sem fer
með tækið.
Ef ganga skal þannig frá svelli,
að það veröi vel slétt og áferðar-
fallegt, erhægtaö notastviö slóöa
i staöinn fyrir dreifingar-
rammann. Slóöinn er geröur úr
pokastriga eöa flóka (ábreiðu)
sem er hentugra efni. Þaö ber aö
hafa i huga, aö saumar eöá sam-
skeyti mega ekki vera á
slóðanum.
Slóöaefninu er þá komið fyrir á
planka, sem þaö er fest við, rétt
fyrir framan dreifingar-
rammann. Slóðinn hangir siöan
inn undir úöunarpipuna og nemur
við isinn á um eins metra kafla.
Úr úðunarpipunni lekur siöan
heitt vatn + 30 gr. C, sem vætir
slóðann. Slétt og fint svell getur
orðið ennbetra.efþaðer „hressst
við” með slikri þurrkun. Er þá
hægt aö nota meira eða minna
vatn og fer magn þess eftir útliti
issins. Ráöiðskal frá þvi, að nota
vatn, sem er meira en 30 stiga
heitt, þar eö isinn veröur þá of
harður og jafnframt of stökkur.
Alltaf skal kappkosta að halda
svellinu hreinu. Saódur, sót, ryk og
ýmisleg óhreinindi fjúka á isinn
frá næstu götum og húsum. Stein-
vala, sem lendir á isnum af ein-
hverri ástæðu, eða vindlings-
stúfur, sem einhver fleygir af
sóðaskap eða hugsunarleysi,
bráðnar brátt niður I svellið,
þegar dagshitinn nær hámarki,
og við það myndast hola, sem
fyllist brátt af vatni. Þegar hita-
stig lækkar, frýs vatniö i holunni.
Vatnið þrýstist þá upp á viö, þar
eð það er eina færa leiðin fyrir
það til að komast á brott. A yfir-
borði svellsins myndast þá
örsmáir istindar, sem eru I senn
óþægilegir og jafnframt erfitt aö
uppræta. Þegar starfsmenn eru
eftirtektarsamir og vita, að slikar
holur hafa myndazt i isnum, er
hægt að fara yfir yfirborð svells-
ins með sköfum, þegar næst fer
að frjósa, og sköfurnar dreifa þá
þvi vatni, sem upp á yfirborðiö
hefur borizt. Hryggir myndast
auðveldlega meðfram svelljöör-
unum, af þvi aðerfittgetur reynzt
að plægja eða skafa alveg aö
þeim. Slika hryggi eða bárur
verðurað kappkosta að fjarlægja
jafnóöum með hvössu isjárni. Þá
skal hérdrepiðá atriði, sem hafa
verðuri huga við úðun og viðhald
á vélfrystu opnu skautasvelli.
Fyrir frystingu
Aöur en notkunartimabil
svellsins hefst, skal athuga
gaumgæfilega, hvort allar frysti-
pipur séu i sömu hæð. Hreyfing
getur alltaf orðið á þeim svo að
þær skekkist, og er það þá
algengast, þegar um ný svell er
að ræða, ef undirstöður þeirra
hafa ekki verið þjappaöar til
fullnustu. Er þá nauösynlegt aö
lyfta pipunum i rétta hæö og
þjappa nýju undirstöðuefni á
þeim stööum, þar sem þær hvila
raunverulega á undirstööunni.
Malarsalli er tvimælalaust bezta
efniö, sem pipuundirstööurnar
geta hvilt á og unnt er að þjappa
að þeim. Þjöppunina er bezt aö
framkvæma meö þvi að troöa
mölinni og hella jafnframt vatni i
hana, til þess aö hún þjappist
betur. Þessi malarundirstaöa má
ná upp á móts viö efri brún á
pipinum. Ef þær eru huldar alveg
meö malarsallanum og hann
látinn ná 1-2 sm. upp fyrir þær, er
aö nokkru leyti girt fyrir hættuna
á öldumyndun á svellyfirboröinu
þegar hlánar. Svelliö sjálft er
siðan gert á sama hátt og lýst
hefur veriö, að þvi er náttúrlega
fryst svell snertir. Þegar um vél-
fryst svell er að ræöa, á ekki að
nota verkfæri með gúmmivari,
heldur skal þar haft stál i staðinn
'0,35 mm á handýtur, 0,50 mm
þegar um blöð á snjóýtum er að
ræða).
Til þess aö fá sem allra bezt
yfirborð á svellið meö lágum
kostnaöi, skal gæta þess, að hafa
það ekki þykkt. Þegar siðustu
notkunarstund dagsins er lokið, á
að hefla svelliö og hreinsa, og
siöan á að stööva frystivélarnar
Efsta borð svellsins bráöanr þá,
ef um hláku er að ræöa, en þó
sjaldnast meira en svo aö auövelt
á að vera aö ná vatninu af svell-
inu meö slöngu morguninn eftir
(með sömu aðferð og lýst hefur
veriö, að þvi er snertir náttúrlegt
svell, þegar um úrkomu er aö
ræöa). Þegar svelliö hefur verið
þurrkað með þessu móti, á aö
setja fyrstivélar i gang á ný. Með
þessari aöferö er hægt aö draga
úr sliti á vélum, og þá er ekki
heldur nauðsynlegt að láta vél-
stjóra annast gæzlu allan sólar-
hringinn.
Þess má einnig geta, aö þegar
þessi vinnubrögð eru viöhöfö, er
hægt aö hreinsa ryk og önnur
óhreinindi, sem safnazt hafa á
svellið, um leiö og vatninu er veitt
af þvi.
Skautasvell á stööum meö
ströndum fram og annars staöar,
þar sem loftraki er mikill, hrimar
auðveldlega og veröur yfirborð
þeirra þá gjarna hrjúft og stamt.
Úr þessu má bæta með þvi að
halda hitastigi svellsins eins
nærri frostmarki og kostur er.
Aður en byrjaö er að nota slikt
svell, á að þurrka af þvi með
slóða og volgu vatni á sama hátt
og lýst hefur verið, að þvi er
náttúrlegt svell snertir.
Varazt skal að þurrka blautt
svell, þegar hláka er, með þvi að
láta frystivélarnar ganga, unz
vatnið er frosiö.