Tíminn - 09.03.1977, Side 19

Miðvikudagur 9. marz 1977

19
Nokkur atriði varðandi kostnað við
slátrun og heildsöludreifingu á
sauðfj áraf urðum
í tilefni af þvl, að undanfarið
hafa orðið nokkur blaðaskrif þar
sem deilt er á kaupfélögin og Bil-
vörudeild Sambandsins fyrir það
sem nefnt er hár kostnaður við
slátrun og heildsöludreifingu á
sauðfjárafurðum, vill Búvöru-
deild koma á framfæri nokkrum
atriðum þetta varðandi.
Verðákvöröun á kjöti
Akvörðun á heildsöluverði á
kjöti fer þannig fram, að svo köll-
uð Sexmannanefnd ákvarðar
grundvallarverð til bænda fyrir
hvert kjötkfló. Þá reiknar nefndin
út áætlaðan heildarkostnað við
slátrunina og kjötsöiuna fyrir
hverja sláturtið, og fyrir sláturtlð
s.l. haust nam þessi upphæð 139
krónum og skiptist niður i 22
kostnaðarliði, sem falla á kjötið
frá því að bóndinn afhendir dilk-
inn I sláturhúsdyrunum og þang-
að til verðinu er skilað til hans.
Þetta tvennt, annars vegar
grundvallarverðið og hins vegar
slátrunar- og sölukostnaðurinn,
er slðan lagt saman og gerir
heildsöluverð kjötsins.
Slátrunarkostnaðurinn
Vegna þeirrar miklu verðbólgu,
sem rlkt hefur hér á landi undan-
farin ár, hefur Sexmannanefnd
sjaldnast tekizt að áætla hina
ýmsu kostnaðarliði við slátrunina
og kjötsöluna nægilega hátt, sem
sjálfsagt stafar af þvl, að menn
hafa vonað, að hægt væri að
draga meira úr verðbólguhraðan-
um en reynzt hefur mögulegt.
Af áðurnefndum 139 kr. er
sláturleyfishöfum ætlað að greiöa
allan kostnað við slátrunina,
verkun, umbúðir, frystingu,
geymslu, flutningskostnað afurð-
anna, móttöku á sölustað, af-
hendingu, tryggingariðgjöld,
umboðslaun til heildsöluaðila,
vexti, rýrnun, opinber gjöld,
skrifstofukostnað og margt fleira.
Töluverðan hluta af þessum
kostnaði þarf auk heldur aö
greiða áður en nokkur sala fer
fram, svo sem umbúöir,
slátrunarkostnað, frystingu og
flutningsgjöld.
Að þvi er varðar sláturhús á
vegum Sambandskaupfélaganna,
þá leiðir það af skipulagi félag-
anna, að félagsmönnum þeirra
(bændum) er jafnóðum gerð full
grein fyrir stöðunni I sölumálum,
Félögin taka afurðirnar I
umboðssölu af bændum, en kaupa
þær ekki á fastákveönu verði, og
af því leiöir aftur, að þau greiða
bændum allt innkomið söluverð,
að frádregnum slátrunar- og
sölukostnaði.
Þvi er ekki að leyna, að vegna
verðbólgunnar hefur mörgum
sláturleyfishafanum reynzt erfitt
á næstliðnum árum að greiöa
bændum fullt grundvallarverð
fyrir afurðirnar, þ.e. aö hinn
áætlaði slátrunar- og sölukostn-
aður Sexmannanefndar hefur
ekki reynzt nægilega hár. Veru-
legan þátt i þessu á að sjálfsögðu
einnig sú staöreynd, aö aðstööu-
munur hinna einstöku slátur-
leyfishafa er mjög mikill.
Þrátt fyrir þetta munu Sam-
bandskaupfélögin almennt greiða
bændum strax i lok sláturtiðar,
eða ekki siðar en 1. nóvember, 75-
80% af grundvallarveröi af-
urðanna. Sum kaupfélög greiða
jafnvel enn hærra hlutfall, og ekki
er vitað til þess, að neitt félag
greiði þá minna en 75%. Eftir-
stöðvar eru greiddar svo fljótt
sem unnt er og jafnóðum og vör-
urnar seljast, en endanlegt
uppgjör getur þó ekki farið fram
fyrr en aö haustinu eftir hverja
sláturtið, þegar séð er hvert sölu-
verðið hefur verið og einnig hver
kostnaðurinn hefur reynzt. Aftur
á móti eru innleggjendum reikn-
aðir fullir vextir á allar eftir-
stöövar, sem ógreiddar eru 1.
janúar, frá áramótum og til
greiðsludags.
Heildsölukostnaðurinn
Nær samfellt frá stofnun Sam-
bands isl, samvinnufélaga fyrir
75 árum hefur það verið stærsti
söluaðili á Islenzkum landbún-
aðarafurðum, jafnt á innlendum
sem erlendum markaði. Það
hefur þó ekki verið né er I skjóli
neinnar einokunar, að Sambandið
hefur haft þessi sölumál að mestu
i slnum höndum, þvi að vitaskuld
hafa aðrir aðilar notiö fyllsta
frelsis til aö sinná þessum iriál-
um.
Umboðslaun þau, sem Búvöru-
deild tekur fyrir þjónustu þá er
hún veitir, eru 2%. Miöað við
veltu verða þau að teljast vera
mjög lág, en þetta er sama hlut-
fall og algengast er, þegar reikn-
uð eru sölulaun á útflutnings-
afurðum landsmanna, eins og t.d.
freöfiski. Að gamalli venju reikn-
ar deildin sér umboðslaun af kjöti
á haustverði hvers árs, þ.e. þegar
veröiö er I algjöru lágmarki, og á
verðhækkanatlmum lækkar þetta
umboöslaunaupphæðina um
milljónir króna árlega. Þá hefur
það i för með sér, að umboðslaun-
in verða I reynd lægri en 2%,
þegar endanleg uppgjör liggja
fyrir. I þeim tilvikum þegar kom-
ið hefur fyrir, að söluverð á
afurðum hefur lækkað frá haust-
verði, hefur Búvörudeild jafnan
lækkað umboðslaun sin tilsvar-
andi. Af umboöslaununum eru
greiddir margir kostnaðarliöir
hjá Búvörudeild, svo sem kostn-
aður viö sölu á innlendum mark-
aði og við útflutning ásamt
auglýsingum, kostnaður við söfn-
un og útreikning á birgða-
skýrslum frá sláturleyfishöfum,
kostnaður við útreikning afurða-
lána, kostnaður við umsjón og
skiptingu afuröalána og endur-
greiðslur til sláturleyfishafa,
kostnaður viö innheimtu söluand-
virðis og skil á þvl til slátur-
leyfishafa, kostnaöur við afreikn-
ing á afurðum, opinber gjöld o.fl.
Búvörudeild Sambandsins tek-
ur við mestu af þvl afurðamagni,
sem til Sambandskaupfélaganna
berst hverju sinni, eða nær öllu
sem þau hafa ekki markaö fyrir
hvert á sinu félagssvæði. Þessar
afurðir selur Sambandið bæði
inhanlands — mest á
Reykjavlkursvæðinu — og einnig
utanlands, það sem ekki er mark-
aöur fyrir innanlands og leyfi fæst
hverju sinni til að flytja út úr
landinu.
Útjöfnun á kostnaði
Sambandið selur allar þessar
vörur I umboðssölu, þ.e. það skil-
ar söluandvirðinu aftur til kaup-
félaganna, en auk umboöslauna
sinna dregur það að sjálfsögðu
frá verðinu þá kostnaðarliði, sem
alla á vöruna við sölumeöferð
hennar.
Þessir kostnaöarliðir eru
margvislegir, en meðal hinna
helztu eru geymslugjöld að hluta,
ýmis konar akstur, afhending,
rýrnun, kostnaður við kjötaf
greiðslustöð, rannsóknastofu,
eftirlit, námskeiðahald, vátrygg-
ingar og fleira.
Vaðandi þessa kostnaðarliði er
þess að geta, að þeirri reglu hefur
verið fylgt aö jafna þeim út á
milli sláturleyfishafanna jafnt
þeirra sem flutt er út frá og hinna
sem eingöngu er selt frá innan-
lands. Þetta á fyrst og fremst viö
um þann kostnað, sem veröur við
innanlandssöluna, en það gefur
auga leið, að til þess að allir geti
setið við sama borð hvaö verð
áhrærir, verður aö jafna honum
niður á allt kjötmagnið, einnig
þaö útflutta. Þessi kostnaður hef-
ur siöustu árin numið nálægt 4%
af heildarsöluverðmætinu, svo að
hann og umboöslaun hafa saman-
lögð numið 5-6%. Það er að sjálf-
sögöu matsatriði, hvort menn
telja þennan kostnað háan, en að
mati þeirra, sem gjörst þekkja
mun almennt talið að svo sé ekki,
heldur þvert á móti.
Sá háttur er siðan hafður á um
greiöslur til kaupfélaganna, að
Sambandið gerir upp og greiöir
þeim mánaöarlega a.m.k. 85% af
brúttó innkomnu söluverði afurð-
anna. Afgangurinn greiðist svo
strax og lokiö er sölu hverrar
vörutegundar, og þá aö frádregn-
um áföllnum kostnaöi og umboðs-
launum.
Vinnslukostnaðurinn
Samkvæmt nýlegum tölum frá
Framleiðsiuráði landbúnaðarins
hefur hlutfallið á milli meðaltals
útborgunarverös til bænda og
heildsöluverðs verið þannig á
árunum 1965-75, að útborgunar-
verðið hefur verið lægst 79,93% og
komizt hæst 1 82,48%. Eru þá
dregin frá heildsöluverðinu
slátrunar- og sölukostnaöur,
ásamt neytendagjaldi til Stofn-
lánasjóös. Þetta þýðir meö öörum
oröum, að hráefniskostnaðurinn
er nálægt 80% af endanlegu heild-
söluverði, en vinnslu- og sölu-
kostnaðurinn nálægt 20%.
í þessu sambandi er fróðlegt að
lita á það, hve háir einstakir liðir I
vinnslu- og sölukostnaðinum eru
hlutfallslega miðað viö heildsölu-
verðið. Ef litiö er á áðurnefndar
139 krónur, sem Sexmannanefnd
áætlaði fyrir kostnaði við slátrun-
ina og kjötsöluna s.l. haust, kem-
ur I ljós að skiptingin veröur sem
hér segir:
Slátrunarkostnaður......11,31%
Rekstur sláturhúsa.......2,76%
Frysting og geymsla.......3,10
Umbúöir..................1.01%
Laun v/dreifingar og
geymslu..................0,62%
Flutningskostnaður.......1.18%
Tryggingar...............0,44%
Opinber gjöld............0,24%
Verðjöfnunargjald........0,41%
UmboðslaunSambandsins .1,59%
Þá er ekki síður fróðlegt að Ilta
á sjávarútveg til samanburðar I
þessu sambandi. Eftir þeim upp-
lýsingum, sem Búvörudeild hefur
aflað sér, mun algengast, að hrá-
efniskostnaður i fiskfrystingu,
fisksöltun og herzlu sé nálægt 50-
60% af söluverði afurðanna, en
laun starfsmanna I vinnslu-
stöðvunum munu vera mestur
hlutinn af þeim kostnaði, sem
fellur þar á hráefniö i vinnslu. Til
frekari samanburðar er einnig á
þaö að lita, að fiskvinnslustöðvar
starfa að öllum jafnaöi, allt árið,
en sauðfjársláturhús eru ekki
starfrækt nema 1-2 mánuði og
standa oftast ónýtt aðra hluta
ársins, svo að fastakostnaður við
húsnæði verður þar hlutfallslega
mun hærri.
Fiskvinnslustöövar hafa einnig
starfsfólk, sem vinnur I þessari
starfsgrein mestan eða allan
hluta ársins og er þvl I stöðugri
þjálfun við verk sin. Sláturhúsin
þurfa að ráða starfsfólk til starfa
um mjög skamman tima að
haustinu, og þvl gefur auga leið,
að þjálfun þess I starfi verður
mun sundurslitnari.
Þegar litiö er á þessar stað-
reyndir, má ljóst heita, að
vinnslu- og sölukostnaður is-
lenzkra sauöfjárafurða getur ekki
talizt hár. Menn munu yfirleitt
sammála um, að það skipulag,
sem bændur hafa hér komiö á um
vinnslu, sölu og dreifingu á fram-
leiðsluvörum slnum hafi, þegar á
heildina er litið, gefizt mjög vel.
Ræöur þar mestu umboössölu-
fyrirkomulagið, sem tryggir, að
bændur fái sinn hlut af endanlegu
söluverði. Sýnir þetta sig bezt I
þvi, aö hvergi á Vesturlöndum
mun vera minni munur á verði
þvi, sem neytendur greiða fyrir
landbúnaðarvörurnar, og þvi
verði, sem framleiðendur fá fyrir
vörurnar, en hér á tslandi, en
þess ber þó að geta, að i þvi dæmi
er frádreginn sá 20% söluskattur,
sem rlkissjóður innheimtir af
neytendum I sölu kjötsins.
28. febrúar 1977.
Sýning i Mokkakaffi
Norski málarinn Rolf Sörby sýnir um þessar mundir tuttugu og þrjú
oliumálverk og nokkrar fleiri myndir f Mokkakaffi. Þetta er sölusýning
og verður opin allan marzmánuö. Þetta er I þriðja sinn, að Sörby sýnir
verk sln hér.
Tæknileg upp-
lýsingaþj ónusta
einn af hornsteinum
gróskumikils efnahagslífs
JH-Reykjavik — „Virk miðlun
og dreifing tæknilegra og vis-
indalegra upplýsinga til vis-
indamanna, tæknimanna og
atvinnufyrirtækja er nú talin
einn af hornsteinum grósku-
mikils efnahagslifs”, segir i
fréttabréfi frá Verkfræðinga-
félagi islands.
t bréfinu er slðan skilgreint,
hvers konar þjónustu hér er
vant, og er þar tilgreind svo-
nefnd frumkvæð þjónusta,
tengslaþjónusta, fyrirspurna-
þjónusta, tilvlsanaþjónusta,
tilvitnanaþjónusta, notenda-
fræðsla, skipulagning sam-
vinnu, efling sérhæfðra upp-
lýsingaaðila, skráning inn-
lendra upplýsingaaðila og
skráning erlendra upplýsinga-
aðila.
Rannsóknarráð hefur barizt
fyrir þvl i tiu ár, að komiö yrði
upp tæknilegri upplýsinga-
þjónustu, er miðist við aö
þjóna sjávarútvegi, landbún-
aði, iðnaði og byggingastarf-
semi, og I ársbyrjun 1975 skip-
aði rannsóknaráð nefnd til
þess að gera tillögur um
skipulag slikrar þjónustu.
Alitsgerð þessarar nefndar
var birt i bókarformi i júni-
mánuði siðast liðnum. Fram-
kvæmdanefnd rannsóknaráðs
hefur kannaö tillögur nefndar-
innar vandlega og ákveðiö að
beita sér fyrir því aö koma á
fót tæknilegri upplýsingaþjón-
ustu. Tillögur um skipulag
hennar var kynnt mentamála-
ráðuneytinu siöast liðið sum-
ar, og menntamálaráðuneytiö
fór þess þá þegar á leit, að fé
yrði veitt á fjárlögum i þessu
skyni. 1 haust fjallaði rann-
sóknaráð um tillögur aö fern-
um nýjum verkefnum, og var
mælzt til þess, að það raðaði
þeim eftir þvi, sem brýnast
þætti. Rannsóknarráö ákvað
aö leggja höfuðáherzlu á upp-
lýsingaþjónustuna. Hin verk-
efni voru fjarkönnun, hafls-
rannsóknir og snjóflóðarann-
sóknir. Fjárveiting til þessa
hefur þó ekki enn fengizt, en
ráðgert er aö efna til kynning-
arfundar i vor, sennilega I
byrjun aprilmánaöar.